Omerta kodeksi

Omerta (italyancha: omertà [omerˈta] — "oʻzaro boshpana, oʻzaro javobgarlik ") — Janubiy Italiyada uyushgan jinoyatchilarlar orasida amalda boʻlgan sukut kodeksi. Uning asosiy qoidasi jinoyatchilar davlat odamlariga yordam berishdan butunlay voz kechishdir. Jumladan, jinoiy guruh aʼzolariga tergovchilar yoki hokimiyat organlariga koʻrsatma berishi, ular bilan boshqa (jumladan, jinoyatlarni tergov qilish jarayonida) hamkorlik qilishni taqiqlaydi. Shuningdek, boshqalarning jinoiy faoliyatiga hech qanday tarzda aralashmaslikni oʻz ichiga oladi (masalan, jinoyatga tayyorgarlik toʻgʻrisida davlat xodimlarini xabardor qilmaslik). Omerta ushbu tamoyillarni buzganlarga (ayniqsa, politsiya xabarchilariga) nisbatan repressiyalarni nazarda tutadi.

Bu kodeks dastlab Italiyaning janubida paydo boʻlgan. U yerlarda qaroqchilik uzoq vaqt gullab-yashnagan. Camorra, Cosa Nostra, Ndrangheta, Sacra Corona Unita, Soseta Fodjana va boshqa jinoiy toʻdalarda shunga oʻxshash kodekslar yaratilgan va mustaxkamlanib borilgan. Shunga oʻxshash kodekslar keyinchalik boshqa Oʻrta yer dengizi mamlakatlaridagi jinoiy guruhlarda ham ishlatila boshlangan. Ular orasida Ispaniya, Gretsiya (Krit orollari) va Fransiya (yaʼni Korsika)lardagi turli jinoiy toʻdalarda Janubiy Italiyanikiga oʻxshash kodekslar amalda boʻlgan.

Mohiyati

Oxford Reference maʼlumotnomasiga koʻra, „omerta“ soʻzi italyan tilidan olingan. U ispanchada „hombredad“ (erkaklik) va italyancha „umiltà“ (kamtarlik) degan maʼnolarda ishlatilgan. Sobiq xavfsizlik xodimi, „Mafiya va mafioz“ (1900) kitobining muallifi Antonio Kutrera bu soʻz sitsiliyacha „omu“ (odam) soʻzidan kelib chiqqan deb hisoblagan va 1970-yillarda Italiya parlamenti huzuridagi antimafiya komissiyasi ushbu masalani koʻrib chiqishga qaror qilgan. Bu soʻzning rasmiy kelib chiqish versiyasi. Xuddi shu Kutreraning soʻzlariga koʻra, omerta dastlab sukut kodeksi hisoblangan. Unga rioya qilgan har bir kishi har qanday soʻroq paytida (hatto hibsga olingan shaxs aybsiz boʻlsa ham) jim turishga majbur edi. Bu kodeksni qatʼiy kuchga ega ekani borasida Kutrera keltirgan afsonalarga koʻra, yarador oʻz qotiliga: „Agar omon qolsam, seni oʻldiraman, agar oʻlsam, seni kechiraman“, degan gapni keltirdi.

Turli manbalar omerta bilan bogʻliq turli tamoyillar va qoidalarni beriladi. Asosiy tamoyil — yuzaga kelgan muammolarni hal qilish uchun hokimiyat va huquqni muhofaza qilish organlari bilan hamkorlik qilishni butunlay taqiqlash deb hisoblanadi. Antonio Kutreraning soʻzlariga koʻra, agar guruh aʼzosi maʼlumot beruvchilikda gumon qilinsa (italyancha: cascittuni) bu guruh uchun jiddiy haqoratdir. Guru yo bu haqorat uchun qasos olishga, yoki qasos olish uchun odam (rasmiy hokimiyat shaxsida emas) topishga majburdir. Omertaga, hatto biror kishi jinoyat qurboni boʻlgan taqdirda ham, yordam soʻrab hokimiyat vakillariga murojaat qilish qatʼiyan man etilgan : Toʻda aʼzosiga boshqalarning ishlariga aralashmaslik, sodir etilgan jinoyatlar haqida har qanday vaziyatda ham hokimiyatga xabar bermaslik buyurilgan. Shu bilan birga, agar jiddiy sabablar mavjud boʻlsa, jabrlanuvchi huquqbuzar yoki uning oilasi bilan qonli adovat odatlariga koʻra muomala qilish huquqiga ega edi. Hibsga olingan shaxs jinoyatda aybsiz boʻlgan taqdirda ham, unga belgilangan muddatni qamoqda oʻtash va jinoyatning mafiyaga aloqador yoki aloqador boʻlmaganidan qatʼi nazar, politsiyaga hech qanday maʼlumot bermaslik talab qilingan. Omerta odatlarini buzganlik uchun oʻlim bilan qasos qilgan.

„Noj“ nashri guruhning barcha aʼzolari istisnosiz rioya qilishlari kerak boʻlgan omertaning quyidagi qoidalarini eslatib oʻtadi  :

• hech qachon hokimiyat bilan hamkorlik qilmaslik va politsiya xodimlari bilan gaplashmaslik;
• ozodlikdan mahrum qilish jazosini shikoyatsiz oʻtash va oʻz aybini tan olmaslik;
• suhbatlarda mafiya borligini inkor etish va umuman „mafiya“ soʻzini aytmaslik;
• guruhning boshqa aʼzolarining ayollari bilan yaqin munosabatlar oʻrnatmaslik;
• oʻzini toʻgʻridan-toʻgʻri mafiya aʼzosi bilan tanishtirmaslik (ularni faqat umumiy doʻst tanishtirishi mumkin);
• giyohvand moddalarni sotmaslik va isteʼmol qilmaslik;
• huquqni muhofaza qilish organlarini jinoiy guruhga qarshi kurashga undamaslik uchun politsiyachilarni yoki sudyalarni oʻldirmaslik.

Yozuvchi Rik Porelloning soʻzlariga koʻra, omerta himoyachilari oʻz sheriklariga qarshi guvohlik berishga uringanlarni qoralagan („ular yo qoʻrqoq yoki ahmoqdir“); politsiyaga murojaat qilmasdan oʻz xavfsizligini taʼminlay olmaganlar (ham qoʻrqoqlar, ham ahmoqlar)); jinoyatning haqiqiy aybdorini huquqni muhofaza qilish organlariga xiyonat qilgan (bu qoʻpol kuch ishlatishga qoʻpol kuch bilan javob bermaslik bilan barobardir)); kim yaradorga unga suiqasd qilganning ismini bergan („agar u tuzalib ketsa, u albatta muvaffaqiyatsiz qotildan oʻch olishni xohlaydi“).

Omertaga qarshi kurash

1963-yilda gangster Jo Valachi birinchi boʻlib omerta bandini buzadi. Yaʼni u AQSh Senati qoʻmitasida koʻrsatma berib, birinchi boʻlib mafiya mavjudligini ochiq tan oladi va shu tariqa oʻzining „qon qasamini“ buzdi.. Sitsiliyaning oʻzida pentito (italyancha: pentito, „tavba qilgan“) — omertadan voz kechgan odamlar paydo boʻla boshladi. Eng mashhur „pentito“ lardan biri Italiyadagi birinchi shunday maʼlumot beruvchi Tommaso Bussetta boʻlib, u prokuror Jovanni Falkonga Cosa Nostra va Sitsiliya mafiya komissiyasining tuzilishini oʻrganishda katta yordam bergan (jumladan, mafiyaning yuqori shaxslari haqida maʼlumot bergan). 1973-yilda Leonardo Vitale politsiyaga taslim boʻldi, ammo uning koʻrsatmalari shubha bilan qabul qilindi va uning oʻzi ruhiy kasal deb tan olindi.

Oʻlim tahdidi ostida omertaga rioya qilish boʻyicha eng qatʼiy talablarga qaramay, gangsterlar uni bir necha bor buzgan (xususan, ular doimiy ravishda giyohvand moddalarni sotishgan va ulardan foydalanganlar). Huquqni muhofaza qilish organlari xodimlariga hujum qilishni taqiqlash Qoʻshma Shtatlardagi mafiya toʻdalarining barcha aʼzolari tomonidan muntazam ravishda buzilgan (Italiyaning oʻzida gangsterlar koʻpincha politsiya xodimlariga hujum qilishardi). Biroq, RICO qonuni qabul qilingandan soʻng, kodeksning oʻzi shunchaki ishlamay qoldi. Bu AQSh federal prokurorlariga bir guruh odamlarning jinoiy faoliyati toʻgʻrisidagi dalillardan foydalanib, uning barcha aʼzolarini ayblash imkonini berdi: Qonunga koʻra, barcha guruhlar jinoiy javobgarlikka tortila boshlandi va mafiozlar guvohlik bera boshladilar. Jinoiy faoliyatda aybdorlar umrbod qamoq jazosiga hukm qilindi . 2011-yil 20-yanvarga oʻtar kechasi Qoʻshma Shtatlarda (asosan Nyu-Yorkda) boʻlib oʻtgan keng koʻlamli hibsga olishlar, tergovchilar bilan hamkorlik qilishga rozi boʻlgan hibsga olingan mafiozlarning maʼlumotlaridan keng foydalanish bilan amalga oshirildi.

Sportda

2015-yilda velosiped sportini mustaqil isloh qilish komissiyasi (inglizcha: Cycling Independent Reform Commission) Xalqaro velosipedchilar ittifoqi prezidentiga bergan hisobotida, omerta tamoyillari aslida velosipedda amal qilishini isbotlab berdi. Bu qoida doping masalalari muhokamasini oldini olishga qaratilgan. Bu aytilmagan sukut kodeksini buzgan va doping haqida gapirishga uringanlar samarali ravishda sportdan haydalgan yoki aksariyat velosipedchilar tomonidan chetlatilgani taʼkidlangan..

Boshqa sohalarda

• Mario Puzoning italyan amerika mafiyasi haqidagi mashhur trilogiyasi bu „ Choʻqintirgan ota“, " Sitsiliyalik " va " Omerta " romanlari.
• Kompyuter oʻyinida Fallout: New Vegas, „Omerta“ deb nomlangan toʻda mavjud.
• <a href="https://ru.wikipedia.org/wiki/Mafia:_The_City_of_Lost_Heaven" rel="mw:ExtLink" class="cx-link" data-linkid="85">Mafia: The City of Lost Heaven</a>i kompyuter oʻyinida 10-qism „Omerta“ deb nomlanadi (inglizcha: Omerta).
• Lamb of God musiqiy metal guruhining Ashes of the Wake albomidagi „Omerta“ qoʻshigʻi guruhning solisti Rendi Blyning omerta haqidagi taʼrifini oʻqishi bilan boshlanadi.
• 2019-yilda reper Drake „Omerta“ qoʻshigʻi aks etgan The Best in the World Pack musqiy mini albomini chiqardi.

Yana shuningdek

• Italiya mafiyasida aloqa tizimi
• Moviy sukunat devori
• Keyfeyb
• Mesira
• Ta'qiqlashni to'xtating

Foydalanilgan adabiyot

• Blok, Anton (1988 [1974]). The Mafia of a Sicilian Village, 1860-1960: A study of violent peasant entrepreneurs, Long Grove (Illinois): Waveland Press ISBN 0-88133-325-5
• Nelli, Humbert S. (1981 [1976]). The Business of Crime: Italians and Syndicate Crime in the United States, Chicago: The University of Chicago Press ISBN 0-226-57132-7
• Paoli, Letizia (2003). Mafia Brotherhoods: Organized Crime, Italian Style, Oxford/New York: Oxford University Press ISBN 0-19-515724-9
• Porrello, Rick (1995). The Rise and Fall of the Cleveland Mafia: Corn Sugar and Blood, New York: Barricade books ISBN 1-56980-058-8
• Servadio, Gaia (1976). Mafioso: A history of the Mafia from its origins to the present day, London: Secker & Warburg ISBN 0-436-44700-2

Havolalar

• Artyom Kavaleryan. „Правда и мифы о коза ностра: как живет, чем зарабатывает и кого принимает к себе итальянская мафия в США“. Нож (2019-yil 10-aprel). Qaraldi: 2022-yil 22-aprel.