Peyrav Sulaymoniy
Peyrav Sulaymoniy (tojikcha: Пайрав Сулаймонӣ; 1899-yil 15-aprel, Buxoro, Turkiston viloyati — 1933-yil 9-iyun, Stalinobod), asl ismi Otajon Sulaymoniy ( tojikcha: Отаҷон Сулаймонӣ) — tojik va sovet shoiri, nosir, yozuvchi va tarjimon. Anʼanaviy tojik sheʼriy oʻlchovlarining islohotchisi.
| Peyrav Sulaymoniy | |
|---|---|
| Tavalludi |
Otajon Sulaymoniy 1899-yil 15-aprel |
| Vafoti |
1933-yil 9-iyun (34 yosh) Samarqand, Oʻzbekiston SSR, SSSR |
| Taxallusi | Peyrav Sulaymoniy |
| Kasbi | shoir, nosir, adabiyotshunos, tarjimon |
| Ijod qilgan tillari | tojik, rus |
| Fuqaroligi |
 Buxoro amirligi →  BNSR →  SSSR |
| Faoliyat yillari | 1914—1933-yillar |
Biografiyasi
tahrirOtajon Sulaymoniy 1899-yil 15-aprelda Buxoro amirligining poytaxti Buxoro shahrida taniqli savdogar oilasida tug‘ilgan. Boshlang‘ich taʼlimni Buxoro va Marv (hozirgi Marv) madrasalarida olgan. 1916—1917-yillarda Kogon rus maktabida tahsil olgan. Buxorodagi inqilobni qoʻllab-quvvatlagan, baʼzi maʼlumotlarga koʻra, yosh buxorolik boʻlgan, Buxoroda inqilob boʻlib, Buxoro Xalq Sovet Respublikasi tashkil etilgandan soʻng, 1921—1922-yillarda Afg‘oniston Amirligining poytaxti — Kobuldagi BXSR vakolatxonasida ikkinchi kotib boʻlib ishlagan. Afgʻonistondan qaytgach, Samarqandga kelib qoʻnim topgan, ijod bilan shug‘ullangan, davlat nashriyotida muharrir, tarjimon boʻlib ishlagan. Keyinchalik Tojikiston Yozuvchilar uyushmasiga aʼzo bo‘ldi.
1933-yil 9-iyunda Samarqandda 34 yoshida vafot etdi[1]. Samarqandda, Xazrat-Xizr qabristonida, Nuriddin Basir maqbarasi, Xazrat-Xizr masjidi va Muxsumbobo maqbarasi yonida dafn etilgan.
Uylangan. Qizi — Gulchehra Sulaymoniy (1928 — 2003) — shoira, SSSR Yozuvchilar uyushmasi aʼzosi, Tojikiston xalq shoiri.
Ijodi
tahrir15 yoshida sheʼr yozishni boshlagan. Ko‘p bayt va g‘azallarni yod ola boshladi. Adabiyotga inqilobdan keyingi dastlabki yillarda kirib kelgan va ijodi 20-yillar oxirida amalga oshirilgan ijtimoiy oʻzgarishlar bilan bogʻliq boʻlgan tojik yozuvchi va shoirlari avlodiga mansub edi. Shoirlar Abulqosim Lahutiy (1887—1957), Sadriddin Ayniy (1878—1954) va Peyrav Sulaymoniy nomlari panturkizmning millatchilik g‘oyalari taʼsirini yengib o‘tgan tojik sovet adabiyotining tug‘ilishi bilan bog‘liq.
Siyosiy sheʼriyat bilan debyut qilgan. Dastlabki misralarida Buxorodagi inqilob haqida ijod qilgan[2]. 1920-yillarning ikkinchi yarmida V. V. Mayakovskiy anʼanalarini ijodiy oʻzlashtirib, tojik sovet adabiyotiga kiritib, sotsialistik qurilish, ayollar ozodligi va xalqlarning mustamlakachilikka qarshi kurashi haqida yozgan. „Du huҷum“, „Ba Ҷamʼiyati Hiloli Ahmar“, „Yakumi May va MOPR“, „Asira yo xud isyon“ kabi sheʼrlari yangi hayot, kundalik oʻzgarishlarni hikoya qiladi. „Adabiyot gullari“ nomli ilk sheʼriy to‘plami 1931-yilda nashr etilgan. Peyrav lirikasi dolzarb, harakatchan, katta hissiy kuchga ega. Shoirning satirik-tanqidiy asarlari „Shashpardar“ taxallusi bilan nashr etilgan. Peyrav Sulaymoniyning „Gulandam“ qissasi, tugallanmagan „Eshg‘oq do‘xtar Chingiz“ romani kabi nasriy asarlari ham bor. 1924-yildan keyin yozilgan barcha sheʼrlaari asosan ishqiy mavzuda. P.Sulaymoniy Eronning Mashhad shahrida ham maʼlum vaqt yashagan. Sadriddin Ayniy „Namunai adabiyoti toҷik“ ga (1926) Payrav sheʼrlaridan namunalar kiritib, unga yuksak baho bergan.
Rus va sovet mualliflari, jumladan N. V. Gogol („Tergovchi“ romani), A.Seafimovich („Temir oqim“), D.Furmanov, tilshunos olim E.Polivanov va boshqalarning asarlarini tojik tiliga tarjima qilish bilan shugʻullangan. Uning bir qator sheʼrlari rus, o‘zbek va boshqa tillarga tarjima va nashr etilgan. Payrav Sulaymoniyning ilk sheʼri 1916-yilda yozilgan. 17 yillik faoliyati davomida u bor-yo‘g‘i uchta kitobini nashr ettirgan. 1931-yilda uning „Shukufai adabiyot“ nomli birinchi to‘plami arab tilida nashr etilgan. 1931-yilda uning „Taxti xunin“ qissasi alohida kitobcha holida nashr etilgan, bu ham arab tilida yozilgan edi[3]. 1932-yilda uning „Sheʼrho“ deb nomlangan yana bir to‘plami nashr etildi. Payravning vafotidan keyin chop etilgan birinchi kitobi 1934-yilda nashr etilgan „Maҷmӯai sheʼrho“dir. „Maҷmӯai sheʼrho“ni chop ettirishda doʻsti Rahim Hoshim bosh-qosh boʻlgan. Kitobning tahrir hay’ati tarkibiga Sadriddin Ayniy ham kiritilgan. Maʼlumki, Rahim Hoshim ustoz Ayniyning yo‘l-yo‘riq va maslahati bilan bu ishni qilgan. Tahririyat nomi tilga olinib, o‘sha sahifaning chetiga „O‘zbekiston Yozuvchilar uyushmasi Kengashi Samarqand bo‘limi tashabbusi bilan to‘plangan“ deb yozilgan. „Maҷmӯai sheʼrho“ga 62 sheʼri kiritilgan. Peyrav Sulaymoniyning yana bir kitobi „Qadam ba panҷsolai duvvum“ ham 1934-yilda vafotidan keyin nashr etilgan. Shoir arxivida ushbu to‘plamning mashinkasi saqlanmoqda. Ushbu kitob 45 sheʼrni oʻzida jamlagan.
Sulaymoniy darsliklar yozishda ham qatnashgan. Uning asarlari toʻliq toʻplanib, nashr etilmagan. Peyrav Sulaymoniy Samarqand, Dushanbe va Toshkentdagi Tojikiston gazeta va jurnallari bilan uzluksiz hamkorlik qilgan.
-
2018-yil iyul oyida Samarqanddagi Peyrav Sulaymoniy qabri
Tanlangan bibliografiya
tahrir- „Shukufai adabiyot“ (1931-yil)
- „Qadam ba panjsolai duvvum“ (1934-yil)
Manbalar
tahrir- ↑ Payrav Sulaymonӣ
- ↑ „SOLAYMĀNI, Ātajān Peyrow“. ENCYCLOPÆDIA IRANICA. Qaraldi: 2023-yil 16-iyul.
- ↑ Iraj Bashiri. [https://www.angelfire.com/rnb/bashiri/TajikFigures/TajikFigures.pdf PROMINENT TAJIK FIGURES OF THE TWENTIETH CENTURY] (inglizcha). Dushanbe, Tajikistan 2002 — 314-bet.
Adabiyotlar
tahrir- Buyuk Sovet Entsiklopediyasi. — M.: Sovet Entsiklopediyasi. 1969-1978-yillar.
- Adabiy ensiklopedik lugʻat. — M.: Sovet Entsiklopediyasi. V. M. Kozhevnikov, P. A. Nikolaev tomonidan tahrirlangan. 1987-yil.
- Tojik sovet adabiyoti tarixi ocherk, M., 1961, bet. 48-53, 88-91;
- Tabarov S., Payrav Sulaymoniy, Dushanbe, 1962.
- Statya osnovana na materialax 1929-1939-yillardagi „Adabiy ensiklopediya“ materiallariga asoslangan.
Havolalar
tahrir- Encyclopædia Iranicadagi Peyrav Sulaymoniy haqidagi maqola Arxivnaya kopiya
- Yigirmanchi asrning TOJIK TARMOQLARI DR. Iraj Bashiriy. Minnesota universiteti professori, 2002 yil Arxivnaya kopiya(ingl.) )