Qayroqqum GES
Qayroqqum GES (tojikcha: Нерӯгоҳи барқи обии Қайроқум, НБО Қайроқум, ruscha: Кайраккумская ГЭС), sobiq "Xalqlar doʻstligi" GES – Tojikistonning Sugʻd viloyati Guliston shahrida (2015-yilgacha Qayroqqum, GES va suv ombor nomi shu shahar nomidan olingan), Sirdaryoda joylashgan gidroelektr stansiya. Norin-Sirdaryo GESlar kaskadi tarkibiga kiradi, elektr energiya generatsiyasidan tashqari suvlari sugʻorishda muhim ahamiyat kasb etadi. Qayroqqum GES „Barqi Tojik“ OAXK davlat energetika kompaniyasiga tegishli.
| Qayroqqum GES | |
|---|---|
 | |
| Mamlakat |
 Tojikiston |
| Joylashuvi | Sugʻd viloyati Guliston shahri |
| Daryo | Sirdaryo |
| Kaskad | Norin-Sirdaryo GESlar kaskadi |
| Egasi | "Barqi Tojik" OAXK |
| Maqomi | Amalda |
| Qurilishi boshlangan yil | 1951 |
| Agregatlar ishga tushgan yillar | 1956-1957 |
| Asosiy tavsifi | |
| Yillik elektr energiyasi ishlab chiqarishi | 688 |
| Elektrostansiya turi | toʻgʻonli |
| Qisman kuchlanish | 15 |
| Elektr quvvati, MVt | 126 |
| Uskunalar tavsifi | |
| Turbinalar soni va rusumi | aylanma-qanotli (6×ПЛ-495-ВБ-500) |
| Turbinalardan chiqish, m³/s | 6×177 |
| Elektr generatorlar | ВТС-700/100-48 |
| Generatorlar quvvati , megavatt | 6×21 |
| Asosiy inshoot | |
| Toʻgʻon turi | tuproqli |
| Toʻgʻon balandligi, m | 28 |
| Toʻgʻon uzunligi, m | 1200 |
| Shlyuz | mavjud emas |
| Taqsimlovchi qurilma | 110 kV, 220 kV |
| Xarita | |
.png)
Koordinatalari: 40.276°0′0″N 69.815°0′0″E / 40.27600°N 69.81500°E G O
Stansiya tuzilishi tahrir
Qayroqqum GES past bosimli toʻgʻon tipidagi daryo oqimida joylashgan gidroelektr stansiya boʻlib, GES binosi, suv oʻtkazgich inshootlariga ega. Oʻrnatilgan elektr quvvati – 126 MVt, oʻrtacha yillik elektr energiyasi ishlab chiqarishi – 688 mln kVt*soat. GES inshootlari tarkibi quyidagicha[1][2]:
- allyuvial tuproqli toʻgʻon, uzunligi 1200 m va maksimal balandligi 28 m;
- GES binosi, 130 m suv oʻtkazgichlari bilan birlashtirilgan. Suv oʻtkazgichlari gidroagregatlar ustida joylashgan boʻlib, kengligi 12 m boʻlgan oltita oraliqni oʻz ichiga oladi, tekis eshiklar bilan qoplangan. Suv oʻtkazgichlarning umumiy quvvati 3960 m³/s.
GES binosida har birining quvvati 21,0 MVt boʻlgan 6 ta vertikal gidroagregat oʻrnatilgan. Gidroagregatlar 15 m hisoblangan bosimda ishlaydigan PL-495-VB-500 aylanma-qanotli turbinalar bilan jihozlangan. Turbinalar VTS-700/100-48 tipidagi generatorlarni harakatga keltiriladi. Gidroturbinalar „Tyajmash“ zavodida, generatorlar „Uralelektroapparat“ zavodida ishlab chiqarilgan. Generatorlardan elektr energiyasi 2 ta birfazali transformatorlarga, ulardan esa 110 kV va 220 kV kuchlanishli ochiq kommutator orqali energiya tizimiga uzatiladi[1][2].
Stansiyaning saqlovchi inshooti yirik Qayroqqum suv omborini hosil qiladi. Suv omborining maydoni yirik – 513 km², uzunligi 55 km, maksimal kengligi 20 km, oʻrtacha chuqurligi 8,1 m, maksimal chuqurligi 25m. Suv omborining umumiy sigʻimi 4 km³ va foydali hajmi 2,7 km³ bu oqimni kunlik tartibga solish imkonini beradi. Yillar davomida foydalanilishi natijasida suv omborida katta miqdorda choʻkindi toʻplangan, shuning uchun uning umumiy sigʻimi 3 km³ va foydali hajmi 2,3 km³ gacha qisqargan. Normal saqlanish darajasi dengiz sathidan (Boltiq balandliklar tizimi boʻyicha) 347 m, oʻlik hajmi 340,6 m ni tashkil qiladi[1][2].
Tarixi tahrir
Qayroqqum GES loyihalanishi 1940-yillarda, qurilishi 1951-yilda boshlangan. Stansiya gidroagregatlari 1956—1957-yillarda ishga tushirilgan.
GES energetik va sugʻorish maqsadlarida qurilgan, biroq qish mavsumida elektr energiya yetishmovchiligi ortida stansiya qish va bahorda energetik rejimda, yoz va kuzda sugʻorish rejimida ishlaydi. 2008-yil holatiga koʻra Qayroqqum GES Tojikistonda ishlab chiqarilayotgan elektr energiyaning 7% ini generatsiya qiladi.
Stansiya uskunalari eskirgan, almashtirilishi va yangilanishi kerak. 2019-yil GE Renewable Energy kompaniyasi (AQSh) bilan 2023-yilgacha barcha gidroagregatlarni almashtirishni koʻzda tutuvchi shartnoma imzolangan edi. Ushbu oʻzgarishdan keyin har bir gidroagregatning quvvati 29 MVt ga, stasiyaning umumiy quvvati 174 MVt ga yetkaziladi[3]. 2023-yil sentyabr holatiga koʻra, Qayroqqumning 6 ta qoplon tipidagi gidroagregatlaridan birinchisini almashtirishni amalga oshirgan, toʻliq yangilanish 2025-yil oʻrtalariga qadar amalga oshiriladi[3].
Qayroqqum suv ombori suvlaridan Oʻzbekistonning Toshkent viloyati Bekobod tumani, Sirdaryo va Jizzax viloyatlari hamda Qozogʻiston Respublikasining ekin maydonlarini sugʻorishda foydalaniladi[4].
Manbalar tahrir
- ↑ 1,0 1,1 1,2 „Повышение устойчивости Кайраккумской ГЭС к изменениям климата“. ЕБРР. 2019-yil 10-aprelda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2019-yil 10-aprel.
- ↑ 2,0 2,1 2,2 Дементьева М.Е., Шайтанов А.М. Повышение эксплуатационной пригодности гидротехнических сооружений на примере Кайраккумской ГЭС (Таджикистан) // Вестник МГСУ. —
Т. 12,Bu maqola ayni damda Mirishkorlik (munozara) tomonidan faol tahrirlanyapti. Iltimos, mazkur ogohlantirish xabari sahifadan olib tashlanmagunga qadar sahifaga oʻzgartirishlar kiritmay turing. Aks holda, tahrirlar toʻqnashuvi yuz berishi mumkin.
Bu sahifa oxirgi marta 07:44, 16-Dekabr 2023 (UTC) (4 oy avval) da tahrir qilingan.
вып. 10. —Bu maqola ayni damda Mirishkorlik (munozara) tomonidan faol tahrirlanyapti. Iltimos, mazkur ogohlantirish xabari sahifadan olib tashlanmagunga qadar sahifaga oʻzgartirishlar kiritmay turing. Aks holda, tahrirlar toʻqnashuvi yuz berishi mumkin.
Bu sahifa oxirgi marta 07:44, 16-Dekabr 2023 (UTC) (4 oy avval) da tahrir qilingan.
С. 1098—1106. Архивировано 10 aprel 2019 года.Bu maqola ayni damda Mirishkorlik (munozara) tomonidan faol tahrirlanyapti. Iltimos, mazkur ogohlantirish xabari sahifadan olib tashlanmagunga qadar sahifaga oʻzgartirishlar kiritmay turing. Aks holda, tahrirlar toʻqnashuvi yuz berishi mumkin.
Bu sahifa oxirgi marta 07:44, 16-Dekabr 2023 (UTC) (4 oy avval) da tahrir qilingan. - ↑ 3,0 3,1 „General Electric (GE) Upgrades Qairokkum Plant in Tajikistan“ (en). Yahoo! Finance. Yahoo! Finance (2023-yil 21-sentyabr). Qaraldi: 16-dekabr 2023-yil.
- ↑ „Qayroqqum suv omborining sig‘imi haqida ma'lumot berildi“. Kun.uz. Kun.uz (2021-yil 15-yanvar). Qaraldi: 16-dekabr 2023-yil.