Qayroqqum GES

Qayroqqum GES
Mamlakat	Tojikiston
Joylashuvi	Sugʻd viloyati Guliston shahri
Daryo	Sirdaryo
Kaskad	Norin-Sirdaryo GESlar kaskadi
Egasi	"Barqi Tojik" OAXK
Maqomi	Amalda
Qurilishi boshlangan yil	1951
Agregatlar ishga tushgan yillar	1956-1957
Asosiy tavsifi
Yillik elektr energiyasi ishlab chiqarishi	688
Elektrostansiya turi	toʻgʻonli
Qisman kuchlanish	15
Elektr quvvati, MVt	126
Uskunalar tavsifi
Turbinalar soni va rusumi	aylanma-qanotli (6×ПЛ-495-ВБ-500)
Turbinalardan chiqish, m³/s	6×177
Elektr generatorlar	ВТС-700/100-48
Generatorlar quvvati , megavatt	6×21
Asosiy inshoot
Toʻgʻon turi	tuproqli
Toʻgʻon balandligi, m	28
Toʻgʻon uzunligi, m	1200
Shlyuz	mavjud emas
Taqsimlovchi qurilma	110 kV, 220 kV
Xarita
	Qayroqqum GES
	k; m; t;

40.276°0′0″N 69.815°0′0″E / 40.27600°N 69.81500°E / 40.27600; 69.81500

Qayroqqum GES (tojikcha: Нерӯгоҳи барқи обии Қайроқум, НБО Қайроқум, ruscha: Кайраккумская ГЭС), sobiq "Xalqlar doʻstligi" GES – Tojikistonning Sugʻd viloyati Guliston shahrida (2015-yilgacha Qayroqqum, GES va suv ombor nomi shu shahar nomidan olingan), Sirdaryoda joylashgan gidroelektr stansiya. Norin-Sirdaryo GESlar kaskadi tarkibiga kiradi, elektr energiya generatsiyasidan tashqari suvlari sugʻorishda muhim ahamiyat kasb etadi. Qayroqqum GES „Barqi Tojik“ OAXK davlat energetika kompaniyasiga tegishli.

Stansiya tuzilishi

Qayroqqum GES past bosimli toʻgʻon tipidagi daryo oqimida joylashgan gidroelektr stansiya boʻlib, GES binosi, suv oʻtkazgich inshootlariga ega. Oʻrnatilgan elektr quvvati – 126 MVt, oʻrtacha yillik elektr energiyasi ishlab chiqarishi – 688 mln kVt*soat. GES inshootlari tarkibi quyidagicha^[1]^[2]:

allyuvial tuproqli toʻgʻon, uzunligi 1200 m va maksimal balandligi 28 m;
GES binosi, 130 m suv oʻtkazgichlari bilan birlashtirilgan. Suv oʻtkazgichlari gidroagregatlar ustida joylashgan boʻlib, kengligi 12 m boʻlgan oltita oraliqni oʻz ichiga oladi, tekis eshiklar bilan qoplangan. Suv oʻtkazgichlarning umumiy quvvati 3960 m³/s.

GES binosida har birining quvvati 21,0 MVt boʻlgan 6 ta vertikal gidroagregat oʻrnatilgan. Gidroagregatlar 15 m hisoblangan bosimda ishlaydigan PL-495-VB-500 aylanma-qanotli turbinalar bilan jihozlangan. Turbinalar VTS-700/100-48 tipidagi generatorlarni harakatga keltiriladi. Gidroturbinalar „Tyajmash“ zavodida, generatorlar „Uralelektroapparat“ zavodida ishlab chiqarilgan. Generatorlardan elektr energiyasi 2 ta birfazali transformatorlarga, ulardan esa 110 kV va 220 kV kuchlanishli ochiq kommutator orqali energiya tizimiga uzatiladi^[1]^[2].

Stansiyaning saqlovchi inshooti yirik Qayroqqum suv omborini hosil qiladi. Suv omborining maydoni yirik – 513 km², uzunligi 55 km, maksimal kengligi 20 km, oʻrtacha chuqurligi 8,1 m, maksimal chuqurligi 25m. Suv omborining umumiy sigʻimi 4 km³ va foydali hajmi 2,7 km³ bu oqimni kunlik tartibga solish imkonini beradi. Yillar davomida foydalanilishi natijasida suv omborida katta miqdorda choʻkindi toʻplangan, shuning uchun uning umumiy sigʻimi 3 km³ va foydali hajmi 2,3 km³ gacha qisqargan. Normal saqlanish darajasi dengiz sathidan (Boltiq balandliklar tizimi boʻyicha) 347 m, oʻlik hajmi 340,6 m ni tashkil qiladi^[1]^[2].

Tarixi

Qayroqqum GES loyihalanishi 1940-yillarda, qurilishi 1951-yilda boshlangan. Stansiya gidroagregatlari 1956—1957-yillarda ishga tushirilgan.

GES energetik va sugʻorish maqsadlarida qurilgan, biroq qish mavsumida elektr energiya yetishmovchiligi ortida stansiya qish va bahorda energetik rejimda, yoz va kuzda sugʻorish rejimida ishlaydi. 2008-yil holatiga koʻra Qayroqqum GES Tojikistonda ishlab chiqarilayotgan elektr energiyaning 7% ini generatsiya qiladi.

Stansiya uskunalari eskirgan, almashtirilishi va yangilanishi kerak. 2019-yil GE Renewable Energy kompaniyasi (AQSh) bilan 2023-yilgacha barcha gidroagregatlarni almashtirishni koʻzda tutuvchi shartnoma imzolangan edi. Ushbu oʻzgarishdan keyin har bir gidroagregatning quvvati 29 MVt ga, stasiyaning umumiy quvvati 174 MVt ga yetkaziladi^[3]. 2023-yil sentyabr holatiga koʻra, Qayroqqumning 6 ta qoplon tipidagi gidroagregatlaridan birinchisini almashtirishni amalga oshirgan, toʻliq yangilanish 2025-yil oʻrtalariga qadar amalga oshiriladi^[3].

Qayroqqum suv ombori suvlaridan Oʻzbekistonning Toshkent viloyati Bekobod tumani, Sirdaryo va Jizzax viloyatlari hamda Qozogʻiston Respublikasining ekin maydonlarini sugʻorishda foydalaniladi^[4].

Manbalar

↑ ^1,0 ^1,1 ^1,2 „Повышение устойчивости Кайраккумской ГЭС к изменениям климата“. ЕБРР. 2019-yil 10-aprelda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2019-yil 10-aprel.
↑ ^2,0 ^2,1 ^2,2 Дементьева М.Е., Шайтанов А.М. Повышение эксплуатационной пригодности гидротехнических сооружений на примере Кайраккумской ГЭС (Таджикистан) // Вестник МГСУ. — Т. 12, вып. 10. — С. 1098—1106. Архивировано 10 aprel 2019 года.
↑ ^3,0 ^3,1 „General Electric (GE) Upgrades Qairokkum Plant in Tajikistan“ (en). Yahoo! Finance. Yahoo! Finance (2023-yil 21-sentyabr). Qaraldi: 16-dekabr 2023-yil.
↑ „Qayroqqum suv omborining sig‘imi haqida ma'lumot berildi“. Kun.uz. Kun.uz (2021-yil 15-yanvar). Qaraldi: 16-dekabr 2023-yil.

Havolalar

[Банк-1] 1,0 ^1,1 ^1,2 „Повышение устойчивости Кайраккумской ГЭС к изменениям климата“. ЕБРР. 2019-yil 10-aprelda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2019-yil 10-aprel.

[МГСУ-2] 2,0 ^2,1 ^2,2 Дементьева М.Е., Шайтанов А.М. Повышение эксплуатационной пригодности гидротехнических сооружений на примере Кайраккумской ГЭС (Таджикистан) // Вестник МГСУ. — Т. 12, вып. 10. — С. 1098—1106. Архивировано 10 aprel 2019 года.

[GE-3] 3,0 ^3,1 „General Electric (GE) Upgrades Qairokkum Plant in Tajikistan“ (en). Yahoo! Finance. Yahoo! Finance (2023-yil 21-sentyabr). Qaraldi: 16-dekabr 2023-yil.

[4] „Qayroqqum suv omborining sig‘imi haqida ma'lumot berildi“. Kun.uz. Kun.uz (2021-yil 15-yanvar). Qaraldi: 16-dekabr 2023-yil.

[1]

[2]

[3]

[4]