Qirgʻiziston ommaviy axborot vositalari

Qirgʻizistonda ommaviy axborot vositalari cheklangan va ommaviy axborot vositalari ustidan hukumat hukmronlik qilmoqda. Biroq Qirgʻizistonda Markaziy Osiyoning boshqa mamlakatlariga qaraganda koʻproq erkinlik va plyuralizm mavjud[1][2] .

Sovet anʼanalariga koʻra, gazetalar Bishkekning Erkindik koʻchasida hamma uchun bepul oʻqish uchun joylashtiriladi

Soʻnggi yillarda Qirg‘iziston hukumati senzurani kuchaytirdi va ommaviy axborot vositalari erkinligini cheklovchi qonunlar qabul qildi. Mustaqil jurnalistlar repressiyalarga, jumladan, hibsga ham olindi[3]. Mustaqil ommaviy axborot vositalari esa hukumat tomonidan yopildi[4].

Gazeta va jurnallar

tahrir

2003-yilda Qirgʻizistondagi 25-30 ta gazeta va jurnaldan sakkiztasi davlatga tegishli boʻlib, „Uchqun“ davlat nashriyoti mamlakatdagi eng yirik gazeta nashriyotchisi edi[5].

Televidenie va radio

tahrir

Ommaviy axborot vositalari oʻrtasidagi raqobat hukumat tarafdori boʻlgan gazetalar va radioeshittirish vositalarining kuchli davlat tomonidan qoʻllab-quvvatlanishi bilan bogʻliq. 2000-yillar boshida bunday savdo nuqtalarining soni ortib borayotgani hukumatga aloqador shaxslar tomonidan nazorat qilinardi. Hozirda Qirgʻizistonda 8 ta davlat va 20 ta xususiy televidenie tarmogʻi mavjud boʻlib, u yerda hukumat koʻrsatuvlarni cheklab qoʻygan va oʻtmishda muxolifat namoyishlarini efirga uzatgan NTS kabi xususiy tarmoqlarni qoʻrqitgan yoki yopib qoʻygan[6]. 23 ta FM radiostansiyasi va jami 13 AM stansiyasi mavjud. Davlat ommaviy axborot vositalari ustunlik qilmoqda va muxolifatning uni xususiylashtirish harakatlariga mamlakatdagi siyosiy muhitni hisobga olgan holda prezident Qurmanbek Bakiyev toʻsqinlik qildi[6]. Biroq qamrov cheklangan, ayniqsa mamlakat janubida. Aksariyat xususiy tarmoqlar poytaxt shahar Bishkekda joylashgan. 2004-yilda har 1000 aholiga 187,6 televizor toʻgʻri kelardi. Radiodan foydalanish boʻyicha statistika esa mavjud emas edi.

Televideniye va radio singari axborot vositalari ham xabar berishlari mumkin boʻlmagan narsalarda mavjud va ular hukumatni kamdan-kam tanqid qiladilar. Oʻtmishda ham hukumat tarafdori, ham hukumatga qarshi boʻlgan jurnalistlar taʼqib va qoʻrqitishga uchragan[7]. Qirgʻiz, rus va ingliz tillarida davlat va xususiy agentliklarning faoliyati yuritiladi.[8]. Tuhmat – jazolanishi mumkin boʻlgan jinoyat[6].

2005-yilda hukumat almashganidan keyin muxolifatning qarashlari ommaviy axborot vositalarida avvalgidan koʻra koʻproq boʻldi. Biroq muxolifat vakillarining ommaviy axborot vositalariga kirishi cheklanganligicha qoldi. Muxolifatdagi „Sentyabr“ telekanali Qirgʻiziston sudi tomonidan yopilishiga buyruq berildi[9].

Internet

tahrir

2016-yilga kelib Qirgʻiziston aholisining 34 foizdan ortigʻi internetdan foydalandi[10]. Internetdan foydalanishning oʻsishi onlayn ommaviy axborot vositalarining ahamiyatli boʻlishiga va mamlakatdagi siyosiy jarayonlarda katta rol oʻynashiga olib keldi. Buning eng yaxshi namunasi 2019-yilning noyabr va dekabr oylarida Bishkekda boʻlib oʻtgan korrupsiyaga qarshi norozilik namoyishlari boʻldi.

Manbalar

tahrir