Qizil maydon – Moskva shahri hamda Rossiyaning asosiy maydoni boʻlib, Moskva Kremli (gʻarbda) va Kitay-gorod (sharqda) oʻrtasida joylashgan. Vasilevsk qiyaligi orqali Moskva daryosi qirgʻogʻi bilan tutashgan. Maydon Kremlning shimoli-sharqiy devori boʻylab, Kreml va Voskresenskiy darvozasi tor koʻchalaridan to Kreml qirgʻogʻiga chiqadigan Vasilevskiy qiyaligiga qadar choʻzilgan. Qizil maydondan sharqqa Nikolskaya, Ilinka va Varvarka koʻchalari boshlanadi. Maydonning gʻarbiy tomonida Moskva Kremli, sharqiy tomonida esa Yuqori va Oʻrta savdo rastalari joylashgan. Moskva Kremli bilan yagona meʼmoriy majmuani tashkil etsa-da, tarixan Kitay-gorodning bir qismi hisoblanadi[1][2][3][4][5][6].

Qizil maydon
Красная площадь
Eski nomlari Pojar, Torg, Bolshaya ploshshad
Umumiy maʼlumot
Maqomi Qurilishi yakunlangan
Manzili Tver tumani
Shahar Moskva
Mamlakat Rossiya
Balandligi
Tip Maydon
Qizil maydon

Qizil maydonda Lobnoye mesto, Minin va Pojarskiy yodgorligi, Vladimir Lenin maqbarasi, Kreml devori nekropoli joylashgan. Maydonning shimoliy qismida Davlat tarix muzeyi va Qozon sobori, janubida Pokrovskiy sobori joylashgan. Meʼmoriy ansambl UNESCO tomonidan Umumjahon merosi yodgorligi sifatida muhofaza qilinadi[1][7][8].

Maydon qadimdan savdo qilinadigan joy vazifasini oʻtab kelgan, bu yerda koʻp asrlar davomida ketma-ket ravishda vaqtinchalik va doimiy savdo rastalari qurilgan. Sovet davrida maydonda harbiy paradlar va namoyishlar boʻlib oʻtgan, SSSR parchalanganidan keyin jamoat tadbirlari va konsertlar oʻtkazilib kelinmoqda[9][4][10][11][7][12].

Umumiy uzunligi – 330 metr, eni – 75 metr, maydoni – 24 750 m2. Qrim gabbro-diabazidan tayyorlangan bruschatka bilan qoplangan[1][13][14][9].

Etimologiyasi

tahrir

Qizil maydon nomi bir necha marotaba oʻzgargan. Maydon haqidagi birinchi eslatma XV asrga oid yilnomada va 1434-yilda telba Maksimning oʻlimi haqidagi qaydda uchraydi. Qizil maydon XVII asrning boshlarigacha „Torg“ deb atalgan. Bu joyda tantanali marosimlar, salib yurishlari („Eshakka minib yurish“ marosimi), jazo va qatllar oʻtkazilgan[1][2][3].

„Savdo bilan bogʻliq boʻm-boʻsh joy“ maʼnosidagi „pojar“ (yongʻin) omi ham uchragan. 1534-yili yilnomada Kitaygorod devori qurilgan hudud quyidagicha koʻrsatilgan: „yongʻin atrofida butun savdo rastalari joylashgan“[1]. Bu nomning olovga aloqasi boʻlmagan. Rassom Apollinariy Vasnetsov shunday yozgan:

1634-yilgi manbalarda Smolensk urushidagi muvaffaqiyatsizliklar sabab sarkarda Mixail Shyein va okolnik Artyomiy Izmaylovning „yongʻinda boshi kesilgan“ hukmi keltiriladi. 1643-yil qaydda aytilishicha, "Oktyabr oyining 22-kunida podsho Kazanskayaning muqaddas Bibi Maryam huzuriga, „pojar“ga borgan". Shunga oʻxshash bozor „yongʻinlari“ Suzdal, Novgorod va Qozonda ham boʻlgan[1]. Vaqti-vaqti bilan maydon „Bolshoy“ deb ham atalgan[1].

XVII asrning oʻrtalaridan boshlab (ehtimol undan ham oldinroq) maydon harbiy marosim oʻtkazish uchun foydalanila boshlandi: elchilar va xorijiy hukmdorlarni kutib olish uchun unda qoʻshinlar saf tortgan. Shunday qilib, 1658-yilda Gruziya podshosi Teymuraz I Moskvaga kelishi arafasida rus podshosi Aleksey Mixaylovich: „Kitay-gorodda, Beliy gorodda va Zemlyan gorodda Gruziya podshosi oʻtadigan koʻchalarda, yongʻinda oziq-ovqat chaylalari, polklar va skameykalar[1] va koʻprikdagi eski oʻrmon[2] va arava qatoridagi hamma narsani tozalab tashlang“ deya buyruq bergan. Ikki kundan soʻng, Rossiya bilan ittifoqchi boʻlgan Gruziya podshosi Teymuraz I shaharga kelganida, „askarlar miltiqlar bilan pojarning ikki tomonida turib, nayzalar bilan askar safini himoya qilishgan“[1][2].

Manbalar

tahrir
  1. 1,0 1,1 1,2 Романюк, «Сердце Москвы. От Кремля до Белого города» 2013.
  2. Рахматуллин. Точки силы 2001.
  3. Жуков. История Москвы в датах 2013.
  4. 4,0 4,1 Сытин 1958.
  5. Бондаренко 2006.
  6. Рачинский 2011.
  7. 7,0 7,1 Зеленецкий 1851.
  8. Муравьёв 2007.
  9. 9,0 9,1 Москва в далёком прошлом 1962.
  10. Гейнике 1917.
  11. Славянская энциклопедия 2001.
  12. Быков, Деркач. «Книга Москвы. Биографии улиц, памятников, домов и людей» 2017.
  13. Manba xatosi: Invalid <ref> tag; no text was provided for refs named cobble
  14. Бартенев, «Московский Кремль в старину и теперь» 1912.

Adabiyotlar

tahrir