Sharqiy Turkiston Jumhuriyati
Sharqiy Turkiston Jumhuriyati - tarixda Sharqiy Turkiston hududida tuzilgan davlat. 1944-yilning 12-noyabrida Sharqiy Turkistondagi "Ozodlik jamiyati" yig'ilishida mustaqilligi e'lon qilingan. Davlat poytaxti etib G`ulja shahri tayinlandi[1].
| Sharqiy Turkiston Jumhuriyati | ||||
| ||||
|---|---|---|---|---|
| Shiori La ilaha illaloh, Muhammadur Rasululloh | ||||
| ||||
| Poytaxti | G'ulja shahri | |||
| Yirik shaharlari | G'ulja, Suydun, Kunas va boshqalar | |||
| Til(lar)i | Oʻzbek tili, uyg'ur tili, qozoq tili, qirgʻiz tili | |||
| Dini | Islom | |||
| Aholisi | oʻzbeklar, uyg'urlar, tojiklar, qirgʼizlar, qozoqlar, qipchoqlar | |||
Hukumat hay’at aʼzolari tahrir
12-noyabrdagi yegʻilishda Sharqiy Turkiston islom hukumati raisi etib Alixonto'ra Shokirxo'ja o'g'li, muovin raisi etib Hakimbekxoʻja saylandi. Hukumat hay’at aʼzolari etib quyidagilar saylandi[2]
- Muhammadjon Maxdum
- Abdurauf Maxdum
- Solihjonboy (Bobojon)
- Rahimjon Sobir hoji
- Joniy (Gʻaniy) Yoʻldosh
- Zunnun Tayib
- Nuriddinbek (Ilohun)
- Qosimjon Qambariy
- Abdukarim Abbos
- Abulhaytoʻra
- Muhiddin oxun Qanot
- Umarjon (Pirmuhammad)
- Habib Yunusiy
- Moskalev
- Karimjon dungan
- Hakimbekxoʻja
Mustaqillik Bayonoti tahrir
1942-yil, 12-noyabr sanasida Sharqiy Turkiston Jumhuriyatining 9 moddadan iborat boʻlgan Mustaqillik Bayonoti qabul qilingan.[2] 9 moddaning har biri mustaqillikni toʻliq va oshkora ifodalovchi, inson huquqlarini toʻla himoyalovchi islomga asoslangan hujjat boʻlgan.
Bayrogʻi tahrir
.svg)
Sharqiy Turkiston islom hukumati bayrogʻi yashil rangda boʻlib, qoʻshimcha sariq rang ishlatilgan. Shuningdek, bayroqda oy-yulduz, „La ilaha illaloh, Muhammadur Rasululloh“ yozuvi boʻlgan.
Bayroqning tuzilishi ham 9 moddalik bayonotda qabul qilingan.[2]
Sharqiy Turkiston milliy armiyasi tahrir
1945-yil 8-aprelda Sharqiy Turkiston milliy armiyasi tashkil etildi[3]. Askarlikka qabul qilish va harbiy masalalar bilan shugʻullanuvchi Harbiy Shoʻro tuzilgan. Rahbarlikka Asilxon Alixonto'ra o'g'li tayinlangan.[2] Ushbu qoʻshin ichidan Gʻani botir (uygʻur), Usmon Botir (qozoq), Akbar botir (qozoq), Fotix botir (tatar), general Palinov (rus) kabi xalq qahramonlari yetishib chiqdi[3].
Ijtimoiy tashkilot va jamiyatlar tahrir
Sharqiy Turkiston Jumhuriyati davlat sifatida oz vaqt mavjud boʻlgan boʻlsada, unda turli tashkilot va jamiyatlar keng faoliyat yuritgan.Masalan, „Yoshlar tashkiloti“, „Xotin qizlar tashkiloti“ va „Majruhlar jamiyati“ shular jumlasidan.
Jumhuriyat gazetasi tahrir
Hukumatning dastlabki kunlaridanoq „Ozod Sharqiy Turkiston“ gazetasi va yana rus tilidagi gazetalarni nashr qilish boshlangan.
Hokimlar tahrir
Sharqiy Tukiston Jumhuriyati viloyat va shaharlarining voliylari[2]:
- Gʻulja shahri hokimi Tayyip oxun
- Suydun shahar hokimi Muhammadsharif oxun
- Chilpanzga hokimi Hoshimjon oxun
- Choʻchak viloyati hokimi Boshvoy qozoq
- Sovon hokimi Qalibek
- Kunas hokimi Joyirbek
- Toʻqqiztoro hokimi Jonboʻlat
- Tekas nohiya hokimi Madi oqoloqchi
- Moʻngʻul Ashin ombol
Hukumatning tugatilishi tahrir
Turkiston Jumhuriyati mustaqilligini saqlab qololmasligining asosiy sababi qurol-yaroq jihatdan sovetlarga qaramligi edi. 1946-yil 23-iyunda „Sharqiy Turkiston hukumati tarqatildi“ deb eʼlon qilindi.
Manbalar tahrir
- ↑ Shokirov, Abror „Alixon To`ra Sog`uniyning hayoti va Turkiston mujodalasi.“. https://uforum.uz/index.php. Qaraldi: 22-may 2022-yil.
- ↑ 2,0 2,1 2,2 2,3 2,4 Sog'uniy, Alixonto'ra. Turkiston qayg'usi I-II qism. Toshkent: Sharq nashriyoti — 387, 388, 393 bet. ISBN 978-9943-6613-8-7.
- ↑ 3,0 3,1 Shokirov, Qutlug'xon (Ediqut) „Икки Туркистон ғурури. Алихонтўра Соғуний“. https://shosh.uz/. Qaraldi: 22-may 2022-yil.