Shi Pingmey

Shi Pingmey (xitoycha 石评梅, pinyin Shi Pingmei; 20-sentyabr 1902-yil, Pingding, Shansi provinsiyasi – 30-sentyabr 1928-yil, Pekin), xitoylik yozuvchi, jamoat arbobi, Xitoydagi feministik harakat yetakchilaridan biri.

Shi Pingmey
Asl ismi	石评梅
Tavalludi	20-sentabr 1902 Tayyuan mahkamasining Pindin uyezdi
Vafoti	30-sentabr 1928 Pekin
Kasbi	yozuvchi
Fuqaroligi	Xitoy Respublikasi
Janr	nasr, sheʼriyat.

Qisqa umriga qaramay – u bor-yoʻgʻi 26 yil yashagan – u Xitoyda „Respublikaning toʻrt nafar eng iqtidorli ayoli“ (xitoycha 民国四大才女, pinyin Minguo si da cainu) sifatida tanilgan, bundan tashqari, Chjan Aylin, Syao Hong va Lyui Bicheng ham ushbu roʻyxatga kiritilgan.

Tarjimai

Shi Pingmey 1902-yil 20-sentyabrda Tayyuan shahrida tugʻilgan. Syao Hong va Chjan Aylindan farqli oʻlaroq, u bolaligidan otasi bilan yaxshi munosabatda boʻlgan. U Sin yiqilishidan oldin davlat apparatining amaldori boʻlgan va barcha boʻsh vaqtini sevimli qiziga bagʻishlagan. Yozuvchining soʻzlariga koʻra, u unga gapirishni oʻrgatgan, u bilan konfutsiy matnlarini oʻqigan va Shi Tzingdan sheʼrlarni oʻrgangan. Bundan tashqari, u xattotlik va musiqa oʻqituvchilariga tashrif buyurdi. Ammo bu umuman otasi uni faqat uyda taʼlim olish bilan cheklagan degani emas – Shi Pingmey oʻz shahridagi Boshlangʻich va oʻrta maktabni aʼlo baholar bilan tugatgan.

Otasining sevgisi va saʼy-harakatlari besamar ketmadi va 1919-yilda Shi Pingmey Pekindagi Oliy Ayollar Oddiy maktabiga oʻqishga kirdi. Poytaxtda oʻqish yosh qiz uchun haqiqiy sarguzashtga aylandi – To‘rtinchi may harakatlari butun Xitoy boʻylab yurish qildi va Pekinda hayot doimo inqilobiy ehtiroslar bilan kuchayib bordi. Minglab yoshlar shaharga oqib kelishdi: intiluvchan yozuvchi va rassomlar, rejissyorlar va siyosatchilar, lekin, eng ajablanarlisi, ular orasida faol mehnatga intiluvchi ayollar koʻp edi. Qisqa vaqt ichida Shi Pingmey koʻplab yozuvchilar bilan uchrashdi va doʻstlashdi: Feng Yuantzyun, Su Syuelin, Lu Yin, Lu Tzingtsin va boshqalar. Pekinda quvnoqlik, erkinlik va ruxsat berish muhiti hukm suradi va yosh qiz uning taʼsiriga tushadi: u sheʼriyat kechalarida, adabiy uchrashuvlarda, jamoat uchrashuvlarida qatnashadi. Va aynan shu muhitda Shi Pingmei yozishni boshlaydi.

1923-yilda Shi Pingmey kollejni tugatdi, lekin u bilan birga boʻlgan oʻrta maktabda xitoy tili va jismoniy tarbiya oʻqituvchisi sifatida qoldi. Bu vaqtda u oʻzini nafaqat yozuvchi, balki isteʼdodli oʻqituvchi sifatida ham yaxshi koʻrsatdi. U 1928-yilda vafotigacha maktabga oʻtdi.

Shaxsiy hayot

1923-yilda u Gao Tzyunyui bilan uchrashdi. Kuchli va shijoatli, toʻrtinchi may faoli va kommunist, u yosh qizda unutilmas taassurot qoldirdi va qiz uning jozibasiga qarshi tura olmadi. Yigit allaqachon turmushga chiqqan edi va u deyarli ikki yil davomida undan voz kechdi, 1925-yil boshida u kasal boʻlib, toʻshakka mixlanib qoldi. Uning kasalligi paytida ular juda yaqin boʻlishadi, lekin mart oyida u uning qoʻlida vafot etadi. Gao Tzyunyui yozuvchining birinchi va oxirgi sevgisiga aylandi va uning oʻlimi bilan u uzoq davom etgan tushkunlikka tushdi.

Yozuvchi Gao Tzyunyuining oʻlimini oʻz oʻlimigacha boshdan kechirdi. Biroq, uning tushkunligi nofaol befarqlikda namoyon boʻlmadi – yozuvchi, aksincha, ishga kirishdi. Ehtimol, yaqin kishining oʻlimi yozuvchining yaqin orada oʻlimi sabablaridan biriga aylangandir: u deyarli dam olishdan bosh tortdi, maktabda dars berishni davom ettirdi va uyga qaytgach, u kitoblar va maqolalar bilan ishlashni davom ettardi.

ijod

Shi Pingmey 26 yillik umrining atigi olti yilini yozishga bagʻishlagan. Va uning merosi ikkita kichik toʻplamga toʻgʻri kelgan boʻlsa-da, u juda xilma-xildir – u nosir va shoir, dramaturg va publitsist rollarini sinab koʻrishga muvaffaq boʻldi. Bundan tashqari, u 1984-1985 yillarda Pekinda nashr etilgan toʻliq asarlarga kiritilgan koʻplab kundalik va sayohat yozuvlari va xatlarini qoldirdi.

Shi Pingmei uslubi juda xilma-xildir, garchi u ogʻzaki bayhua tilini ommalashtirish va klassik adabiy tilni yakuniy rad etishda faol ishtirokchilardan biri boʻlgan boʻlsa-da, lekin oʻz asarlarida, ayniqsa, sheʼriyatda u qayta-qayta klassik adabiy shakllarga murojaat qilgan. Nasriy asarlar asosan bayhua tilida yozilgan, Pekin shevasi meʼyorlari kuzatilgan.

Maktabda oʻqigan toʻrt yil davomida u oʻzining aksariyat asarlarini yozgan. Avvaliga bu mahalliy jurnallar uchun oddiy maqolalar va insholar edi, ammo oʻqishning oxiriga kelib, u oʻsha paytdagi juda mashhur „Ayollar jurnali“ haftaliklarining muharriri boʻldi („妇女周刊“, „Funyu chjoukan“) va „Atirgul“ („蔷薇周刊“, „Tsianwei chjoukan“).

Shuni taʼkidlash kerakki, Lu Sinning oʻzi uning ushbu jurnallar va umuman Xitoydagi butun feministik harakatni rivojlantirishga qoʻshgan hissasini yuqori baholagan. Vaqt oʻtishi bilan uning nasriy asarlari ham paydo boʻla boshlaydi, ular yozuvchi vafotidan soʻng uning ikkita yagona toʻplamiga birlashtiriladi „Tasodifiy eskizlar“ („偶然草“, „Oujan Tsao“) va „Toʻlqinlar shovqini“ („涛语“, „Taoyu“).

1984-1985-yillarda Pekinda nashr etilgan toʻliq asarlar uch jilddan iborat. Biroq, albatta, yozuvchi oʻzining ijodiy salohiyatining katta qismini oʻz asarlarini yaratishga emas, balki boshqalarning maqolalari va asarlarini oʻqish va tahrirlashga sarflagan.

Oʻlim va xotira

Shi Pingmey barcha „Respublikaning toʻrtta eng isteʼdodli ayoli“ ning fojiali taqdirini baham koʻrdi – ularning birortasi ham oila davrasida, qarindoshlari va doʻstlari qurshovida vafot etmadi. 1928-yil 18-sentyabrda Shi Pingmey toʻsatdan bosh ogʻrigʻini his qildi, lekin u bunga unchalik ahamiyat bermadi – ayol yaqinda uzoq vaqt davomida kitoblarda oʻtirgan va tez-tez charchagan. Biroq, ogʻriq kuchayib, doʻstlar yozuvchini kasalxonaga borishga koʻndirishdi. 23-sentyabr kuni u komaga tushib qolgan va shifokorlar unga meningit tashxisini qoʻyishgan. Shi Pingmey etti kundan keyin Pekin Birlashgan kasalxonasida hushiga kelmay vafot etdi.

Shi Pingmey vasiyat qilgan joyda – Gao Tzyunyui yoniga dafn etilgan. Uning vafotidan bir muncha vaqt oʻtgach, qabr ustiga qoʻshma yodgorlik oʻrnatildi, unda yozuvchini quchoqlagan Gao Tzyunyui tasvirlangan tosh barelyef.

Uning oʻlimidan soʻng yozuvchilar Lu Yin, Lu Tzingtsin boshchiligidagi bir qancha doʻstlari yosh yozuvchining asarlarini toʻplab, oʻz mablagʻlari hisobidan nashr ettirdilar. Ammo bu toʻplamlar keng tarqalmagan – dastlab ularni faqat Shenyang kitob doʻkonlarida sotib olish mumkin edi, bir muncha vaqt oʻtgach, ular Pekinga etib kelishdi.

80-yillarning oʻrtalarida yozuvchining ijodiga qiziqish sezilarli boʻldi, 20-yillar oxiridagi toʻplamlar qayta nashr etildi, 1984-1985 yillarda esa Shi Pingmeyning toʻliq asarlari jamlandi va nashr etildi. Bundan tashqari, yozuvchiga bagʻishlangan qator tadqiqotlar nashr etildi. Bu asarlarning qayta nashri hali ham davom etmoqda. Biroq, Shi Pingmey isteʼdodi tan olinganiga qaramay, hali ham koʻplab boʻsh joylar mavjud.

Shi Pingmey asarlarining xorijiy tillarga tarjimalari nihoyatda parcha-parcha boʻlib, rus tiliga tarjimalari maʼlum emas.

Tanlangan asarlar

1. 《偶然草》(„Oujan cay“, „Tasodifiy eskizlar“) (hikoyalar, tavsiflar), 1929-yil (vafotidan keyingi nashri).
2. 《涛语》(„Taoyu“, „Toʻlqinlar shovqini“)(tavsiflar), 1929-yil (vafotidan keyingi nashri).
3. 《石评梅选集》(„Shi Pingmey syuantzi“, „Shi Pingmeyning tanlagan asarlar“) (sheʼriyat, tavsiflar, hikoyalar), 1983-yil.
4. 《石评梅作品集•上中下》(„Shi Pingmey tzopintzi: shang chjong sya“, „Shi Pingmei asarlari toʻplami uch jildda“) (nasr, sheʼriyat, kundalik yozuvlar, xatlar), 1984-1985 yillar.