Tahavi Axtanov
Tahavi Axtanov (qozoqcha: Тахауи Ахтанов (1923-yil 25-oktyabr, SSSR, Qozogʻiston SSR, Aqtoʻbe viloyati, Shalqar tumani, Shetirgiz qishlogʻi – 1994-yil 25-sentyabr, Qozogʻiston, Olmaota) – qozoq sovet yozuvchisi va dramaturgi, Ulugʻ Vatan urushi ordeni sohibi, Qozogʻiston SSR Davlat mukofoti laureati (1968), Qozogʻiston xalq yozuvchisi (1992). Valentin Pikul mukofoti laureati (1993) va M.Auezov nomidagi Qozogʻiston PEN klubi mukofoti laureati (1995)[1].
| Tahavi Axtanov | |
|---|---|
| Tavalludi |
qozoqcha: Тахауи Ахтанов 1923-yil 25-oktyabr |
| Vafoti |
1994-yil 25-sentyabr Qozogʻiston, Olmaota |
| Ijod qilgan tillari | qozoqcha |
| Fuqaroligi |
 SSSR  Qozogʻiston |
| Janr | Dramaturgiya |
| Mukofotlari |
     |
Hayoti
tahrirAxtanov 1923-yil 25-oktyabrda Aqtoʻbe viloyati, Shalqar tumani, Shetirgiz qishlogʻida tugʻilgan[2], lekin bolaligi Qozogʻiston SSR, Aqtoʻbe viloyati, Aytekebi tumani, Karabutakda oʻtgan[3][4]
Tahavi Axtanovning otasi boy dehqon chorvadori boʻlgan. 1932-yilda majburiy kollektivlashtirish davrida Axtan va uning toʻngʻich oʻgʻli Tahavi Qoraqalpogʻistonga koʻchib ketgan, biroq bir yildan soʻng ular oʻz vatanlariga qaytishgan[5]. Ammo qaytib kelganidan keyin Axtan tifdan vafot etdi[6]. Axtanning beva ayoli Dailxan oʻgʻlini Novorossiyskoye qishlogʻidagi internatga oʻqishga berdi va u yerda 9-sinfgacha oʻqidi. Keyin bir sinfga yozilib, 1940-yilda Axtanov Olmaotadagi Qozogʻiston pedagogika institutining til va adabiyot fakultetiga oʻqishga kirdi[6].
Tahavi 1941-yil dekabrda armiyaga chaqirildi va 1942—1945-yillarda Ulugʻ Vatan urushining turli frontlarida xizmat qildi[7]. U oʻzini jasur ofitser sifatida koʻrsatgan, Moskva yaqinida, Qrimda jang qilgan, Germaniyada urushni tugatgan, 1944 va 1945-yillarda yaralangan va ikkita Qizil Yulduz ordeni va 2-darajali Vatan urushi ordeni bilan taqdirlangan. Oʻsha urush yillari taassurotlari asosida boʻlajak yozuvchi keyinchalik Panfilov diviziyasi haqida „Groznie dni“ romanini yozdi, keyinchalik u Valentin Pikul nomidagi mukofotga sazovor boʻldi (1993).
Axtanov harbiy xizmatni oʻtab boʻlgach, 1948—1951-yillarda Qozogʻiston davlat birlashgan nashriyotida muharrir va boʻlim mudiri, 1951—1953-yillarda "Qozoqfilm" kinostudiyasida ssenariy boʻlimini boshqargan, 1953-yildan 1954-yilgacha „Adebiet zane Art“ jurnalining muharriri boʻlgan. („Adabiyot va sanʼat“, hozirgi „Juldiz“), 1954—1955-yillarda Qozogʻiston Yozuvchilar uyushmasi mas’ul kotibi, 1955—1957-yillarda Yozuvchilar uyushmasi boʻlimi mas’ul kotibi boʻlib ishlagan. Qaragʻanda viloyatida, 1957—1958-yillarda – Qozogʻiston SSR Vazirlar mahkamasi huzuridagi Sanʼat ishlari boʻyicha qoʻmita boshligʻi, 1971—1972-yillarda – „Juldiz“ jurnali bosh muharriri, 1975—1984-yillarda – Respublika kitob palatasi direktori boʻlgan[8].
Tahavi Axtanov 1994-yil 25-sentyabrda Olma-Ota shahrida vafot etgan[9] va Kensay qabristoniga dafn etilgan.
Ijodi
tahrirAxtanov maktabda oʻqib yurgan kezlaridayoq sheʼrlar yozishni boshlagan[10]. Uning sheʼrlari birinchi marta front gazetalarida nashr etilgan va urush tugagandan soʻng „Jastar dauisi“ („Yoshlar ovozi“) kollektiv toʻplamiga kiritilgan[11]. Toʻplamga taqriz yozgan Qosim Amanjolov yosh shoirga janrni oʻzgartirishni maslahat berdi. Shundan soʻng, Axtanov nasrda ijod qila boshladi[12].
Axtanov urushdan keyingi yillarda adabiyotga kirib kelgan qozoq yozuvchilarining avlodidan[13]. „Kүy aңizi“ Axtanovning matbuotda eʼlon qilingan birinchi hikoyasi boʻldi[14]. 1957-yilda „Xalqlar doʻstligi“ jurnalida birinchi marta nashr etilgan 1941-yil kuzida Moskva yaqinidagi voqealar haqidagi „Grozniye dni“ romani nashr etildi, bu esa uni kitobxonlar orasida mashhur qildi[15]. Bu roman bir necha bor qayta nashr etilgan, rus, nemis, turk va boshqa tillarga tarjima qilingan<ref name="каз4">{{книга|заглавие=Қазақ әдебиеті.
Энциклопедиялық аныктамалық|ссылка=http://www.madenimura.kz/kk/culture-legacy/books/book/kazak-edebieti-enciklopedialyk-anyktamalyk?category=all&page=61%7Cместо=Алма-Ата%7Cиздательство=Аруна%7Cгод=2005%7Cстраницы=61—62%7Cстраниц=576%7Cisbn=9965-26-096-6%7Carchivedate=2015-12-22%7Carchiveurl=https://web.archive.org/web/20151222101644/http://www.madenimura.kz/kk/culture-legacy/books/book/kazak-edebieti-enciklopedialyk-anyktamalyk?category=all&page=61}} „Архивированная копия“ (deadlink). 2015-yil 22-dekabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2015-yil 12-dekabr.</ref>. 1960 va 1963-yillarda Ostonovning „Mahabbat mұңi“ va „Piyoz dalalari“ kitoblari, 1966-yilda Aleksandr Tvardovskiyning „Yangi dunyo“ jurnalida birinchi marta chop etilgan mashhur „Boʻron“ romani, 1973-yilda „Shiragʻiң sunbesin“ (Ochoq nuri, 1982-yilda qayta ishlangan) romani, keyinchalik yozuvchi 15 yil davomida koʻtarib yurgan „Qasam“ dramatik dostoni nashr etildi[16]. Hindistonga qilgan safaridan soʻng „Hind qissasi“ (1970) bosilib chiqdi. Axtanov adabiy jarayon haqida fikrlashga bagʻishlangan „Avezov haqida soʻz“ (1967), „Gʻabit Mүsrepov“ (1969) va „Kөkeykesti“ (1980) ocherklar yozgan[17].
1974-yilda tanlangan asarlar toʻplami, 1978-yilda ikki jildlik „Tanlangan“, 1985-yilda 5 jildlik va 2013-yilda yetti jildlik insholar toʻplami nashr etilgan.
„Bo‘ron“ romani
tahrirQozoq dashtida sovet chorvadorlarining ogʻir hayoti haqidagi „Boʻron“ (1963) romani muallifga Qozogʻiston SSR Davlat mukofotini (1968) olib keldi. Ostonovning romani syujetiga koʻra qirgʻiz yozuvchisi Chingiz Aytmatovning mashhur „Alvido, Gulsari!“ qissasi bilan hamohangdir. Uning kolxoz choʻponi Kospan obrazi xarakter kuchi jihatidan Aytmatovning 2008-yilda Qozogʻistonda suratga olingan qissasi qahramoni Tanaboydan qolishmaydi. „Boʻron“ esa rus, ukrain, belorus, oʻzbek, qirgʻiz, turkman, ozarbayjon, turk, tojik, gruzin, arman va boshqa tillarga tarjima qilingan.
Mukofotlari
tahrirAxtanov Qozogʻiston xalq yozuvchisi (1992), 1-darajali Vatan urushi ordeni (1985-yil 11-mart), Xalqlar doʻstligi ordeni (1983-yil 24-oktyabr), Mehnat Qizil Bayroq ordeni (1970), Hurmat belgisi ordeni (1959-yil 3-yanvar), Qizil Yulduz ordeni (1945-yil -), 2-darajali Vatan urushi ordeni (1944-yil 19-noyabr), Qizil Yulduz ordeni (1944-yil 6-avgust) bilan mukofotlangan.
Manbalar
tahrir- ↑ . „Архивированная копия“. 2015-yil 22-dekabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2015-yil 12-dekabr.
- ↑ .
- ↑ Татьяна Виноградова. Мастер синтетического дарования // Актюбинский вестник. — 08.08.2013. Архивировано 22 dekabr 2015 года.
- ↑ „Шекті Тілеу батыр Айтұлы — "Шалқар ауданының тарихи — өлкетану музейі" КММ“ (ru-RU). 2021-yil 17-sentyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2021-yil 17-sentyabr.
- ↑ .
- ↑ 6,0 6,1 Татьяна Виноградова. Мастер синтетического дарования // Актюбинский вестник. — 08.08.2013. Архивировано 22 dekabr 2015 года.
- ↑ Современная драматургия: альманах. Искусство, 1962 — 132-bet.
- ↑ . „Архивированная копия“. 2015-yil 22-dekabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2015-yil 12-dekabr.
- ↑ . „Архивированная копия“. 2015-yil 22-dekabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2015-yil 12-dekabr.
- ↑ Ертай Ашықбаев. Сөнбейтін шырақ // Түркістан. — Рауан, 6 декабря 2013. Архивировано 22 dekabr 2015 года.
- ↑ Қазақ әдебиеті. Энциклопедиялық аныктамалық. Алма-Ата: Аруна, 2005 — 61—62-bet. ISBN 9965-26-096-6. „Архивированная копия“ (deadlink). 2015-yil 22-dekabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2015-yil 12-dekabr.
- ↑ Ертай Ашықбаев. Сөнбейтін шырақ // Түркістан. — Рауан, 6 декабря 2013. Архивировано 22 dekabr 2015 года.
- ↑ Н. Н. Греховодов, В. И. Данилюк, П. П. Косенко. Писатели Казахстана. Жазушы, 1969 — 49-bet.
- ↑ Қазақ әдебиеті. Энциклопедиялық аныктамалық. Алма-Ата: Аруна, 2005 — 61—62-bet. ISBN 9965-26-096-6. „Архивированная копия“ (deadlink). 2015-yil 22-dekabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2015-yil 12-dekabr.
- ↑ .
- ↑ KLYaTVA. Dramaticheskaya poemaAndoza:Недоступная ссылка
- ↑ Қазақ әдебиеті. Энциклопедиялық аныктамалық. Алма-Ата: Аруна, 2005 — 61—62-bet. ISBN 9965-26-096-6. „Архивированная копия“ (deadlink). 2015-yil 22-dekabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2015-yil 12-dekabr.