Vikipediya

Tezkor xabar almashish

Tezkor xabar almashish (ingliz. Instant messaging — IM) texnologiyasi Internet yoki boshqa kompyuter tarmogʻi orqali real vaqt rejimida matnni uzatish imkonini beruvchi onlayn chat turidir. Xabarlar odatda ikki yoki undan ortiq tomonlar oʻrtasida uzatiladi, har bir foydalanuvchi matn kiritganda uni umumiy tarmoqqa ulangan qabul qiluvchi(lar) ga uzatishni boshlaydi. Buning elektron pochtadan farqi shundaki, tezkor xabar almashish orqali suhbatlar real vaqtda (shuning uchun „tezkor“) sodir boʻladi. Aksariyat zamonaviy IM ilovalari (baʼzan „ijtimoiy messenjerlar“, „xabar almashish ilovalari“ yoki „chat ilovalari“ deb ataladi) push texnologiyasidan foydalanadi va shuningdek, boshqa xususiyatlarni qoʻshadi: kulgichlar (yoki giflar, stikerlar, emojilar), fayllarni uzatish, chatbotlar, IP orqali ovoz yoki video suhbat imkoniyatlari shular jumlasidandir.

Ish stoli kompyuterida tezkor xabar almashishning klassik namunasi: ushbu dasturning chap oynasida kontaktlar roʻyxati („doʻstlar roʻyxati“) va oʻng oynada faol IM suhbati mavjud

Tezkor xabar almashish tizimlari maʼlum bir foydalanuvchilar oʻrtasidagi aloqalarni osonlashtiradi (koʻpincha „doʻstlar roʻyxati“ yoki „tanishlar roʻyxati“ deb ham ataladigan kontaktlar roʻyxatidan foydalanadi) va mustaqil ilovalar boʻlishi, kengroq ijtimoiy media platformasi yoki vebsaytga birlashtirilishi mumkin. Bu yerda, masalan, suhbat savdo uchun foydalanilishi mumkin. IM „chat xonalari“ dagi suhbatlardan ham iborat boʻlishi mumkin. IM protokoliga qarab, texnik arxitektura peer-to-peer (toʻgʻridan-toʻgʻri nuqtadan nuqtaga uzatish) yoki mijoz-server boʻlishi mumkin (IM xizmat koʻrsatish markazi xabarlarni joʻnatuvchidan aloqa qurilmasiga qayta uzatadi). Bu odatda matnli xabarlardan farqlanadi, oddiyroq va deyarli doimo uyali telefon tarmoqlaridan foydalanadi.

Tezkor xabar almashish Internetning dastlabki davrida kashshof boʻlgan; IRC protokoli keng qoʻllanilishiga erishish uchun eng dastlabki lahzali xabar almashish hisoblanadi[1]. Keyinchalik 1990-yillarda ICQ birinchi yopiq va tijoratlashtirilgan messenjerlardan biri boʻldi va keyinchalik Internetdan mashhur foydalanishga aylangan bir qancha raqib xizmatlar paydo boʻldi[2]. 2005-yilda oʻzining birinchi taqdimotidan boshlab, dastlab faqat BlackBerry smartfonlarida mavjud boʻlgan BlackBerry Messenger tez orada dunyo boʻylab eng mashhur mobil tezkor xabar almashish ilovalaridan biriga aylandi. Masalan, BBM Buyuk Britaniya[3] va Indoneziyada eng koʻp ishlatiladigan mobil xabar almashish ilovasi edi[4]. Tezkor xabarlar bugungi kunda juda mashhur boʻlib qolmoqda; IM ilovalari eng keng tarqalgan smartfon ilovalari hisoblanadi. 2018-yilda WhatsApp va Facebook Messengerdan oylik 1,3 milliarddan ortiq foydalanuvchi va WeChatdan 980 million oylik faol foydalanuvchi boʻlgan.

Tarix

tahrir

Tezkor xabar almashish vositalari (messenjerlar)ni chiqarish yillari

• 1988-yil — Internet Relay Chat;

• 1996-yil — ICQ;

• 1997-yil — AIM;

• 1998-yil — Yahoo! Messenger;

• 1999-yil — XMPP, MSN Messenger;

• 2003-yil — Xfire;

• 2009-yil — WhatsApp;

• 2010-yil — Kik Messenger;

• 2011-yil — Facebook Messenger, Snapchat;

• 2013-yil — Telegram;

• 2015-yil — Discord.

 
1973-yilda chiqarilgan original Talkomatic dasturining 2014-yil dam olish skrinshoti, PLATO tizimida (toʻq sariq plazma displeyda)

Bu atama 1990-yillardan boshlangan boʻlsa-da, lahzali xabar almashish Internetdan avval paydo boʻlgan boʻlib, birinchi boʻlib Mos vaqt almashish tizimi (CTSS) va Multiplexed Information and Computing Service (Multics) kabi koʻp foydalanuvchili operatsion tizimlarda paydo boʻlgan[5][6]. 1960-yillar dastlab, ushbu tizimlarning baʼzilari chop etish kabi xizmatlar uchun bildirishnoma tizimlari sifatida ishlatilgan, ammo tezda xuddi shu mashinaga kirgan boshqa foydalanuvchilar bilan aloqani osonlashtirish uchun foydalanilgan. CTSS 30 kishigacha matnli xabar orqali muloqotni osonlashtirdi.

Tezkor xabar almashishga parallel ravishda dastlabki onlayn chat vositalari boʻlgan, ulardan eng birinchisi PLATO tizimidagi Talkomatic (1973) boʻlib, u 5 kishiga 512x512 plazma displeyda bir vaqtning oʻzida suhbatlashish imkonini berdi (har bir kishi uchun 5 satr matn +1 holat qatori). 1980-yillarda eng yuqori choʻqqisiga chiqqan eʼlonlar taxtasi tizimi (BBS) fenomeni davomida baʼzi tizimlar tezkor xabar almashishga oʻxshash chat xususiyatlarini oʻz ichiga olgan; bunga Freelancin davra suhbati eng yaxshi misol boʻladi. Birinchi[7] bunday umumiy foydalanish mumkin boʻlgan tijorat onlayn chat xizmati (oʻquv boʻyicha boʻlgan PLATOdan farqli oʻlaroq) CompuServe tomonidan 1980-yilda yaratilgan CompuServe CB Simulator edi[8]; ijrochisi Aleksandr „Sandy“ Trevor, Kolumbus, Ogayo shtati.

Tarmoqlar rivojlanishi bilan protokollar tarmoqlar bilan tarqaldi. Ulardan baʼzilari peer-to-peer protokolidan foydalangan (masalan, talk, ntalk va ytalk), boshqalari esa tengdoshlaridan serverga ulanishni talab qilgan (Talker va IRC). Zephyr xabar berish xizmati (hali ham baʼzi muassasalarda qoʻllanadi) 1980-yillarda MITning Afina loyihasida xizmat koʻrsatuvchi provayderlarga foydalanuvchilarning manzilini aniqlash va xabarlarni joʻnatish imkonini berish uchun ixtiro qilingan.

Ilk lahzali xabar almashish dasturlari, birinchi navbatda, real vaqtda matn boʻlib, u yerda belgilar terish paytida paydo boʻladi. Bunga 1980-yillar va 1990-yillarning boshlarida mashhur boʻlgan Unix „talk“ buyruq qatori dasturi kiradi. Baʼzi BBS chat dasturlari (yaʼni Celerity BBS) ham shunga oʻxshash interfeysdan foydalangan. Haqiqiy vaqtda matnning zamonaviy ilovalari ixtiyoriy xususiyat sifatida AOLning Real-Time IM[9] kabi tezkor messenjerlarda ham mavjud[10].

 
Split ekranli foydalanuvchi interfeysidan foydalangan holda Unix „muloqot“ buyruq qatori 1980-yillarda va 1990-yillarning boshida mashhur boʻlgan

1980-yillarning ikkinchi yarmida va 1990-yillarning boshlarida Commodore 64 kompyuterlari uchun Quantum Link onlayn xizmati bir vaqtda ulangan mijozlar oʻrtasida „On-Line Messages“ (yoki qisqacha OLM) deb nom olgan foydalanuvchidan foydalanuvchiga xabarlarni taklif qildi va keyinroq „FlashMail“ ham. Quantum Link keyinchalik America Onlinega aylandi va AOL Instant Messengerni yaratdi. Quantum Link mijoz dasturi Commodore 64 da faqat Commodore PETSCII dan foydalangan holda ishlagan: matn-grafikada, ekran vizual ravishda boʻlimlarga boʻlingan va OLMlar „Kimdan xabar:“ deb yozilgan sariq chiziq shaklida paydo boʻladi va foydalanuvchi nima qilayotganidan qatʼi nazar, joʻnatuvchining nomi va xabarning yuqori qismidagi xabar javob berish variantlari roʻyxatini taqdim etadi[11]. Shunday qilib, u keyingi Unix, Windows va Macintoshga asoslangan GUI IM dasturiga qaraganda ancha ibtidoiyroq boʻlsa-da, grafik foydalanuvchi interfeysi (GUI) turi sifatida koʻrib chiqilishi mumkin. OLMlar Q-Link „Plus Services“ deb atalgan narsa edi, yaʼni ular Q-Linkga oylik kirish xarajatlari ustiga qoʻshimcha daqiqa uchun toʻlov oladilar.

Zamonaviy, Internet boʻylab, GUIga asoslangan xabar almashish mijozlari bugungi kunda maʼlum boʻlganidek, 1990-yillarning oʻrtalarida PowWow, ICQ va AOL Instant Messenger bilan ishlay boshladilar. Shunga oʻxshash funksiya CU-SeeMe tomonidan 1992-yilda taklif qilingan birinchi navbatda audio/video chat havolasi boʻlsa-da, foydalanuvchilar bir-birlariga matnli xabarlarni ham yuborishlari mumkin edi. Keyinchalik AOL ICQ mualliflari Mirabilisni sotib oldi va lahzali xabar almashish bozorida ustunlikni oʻrnatishdi[12]. Bir necha yil oʻtgach, ICQ (oʻsha paytda AOLga tegishli edi) AQSh patent idorasi tomonidan tezkor xabar almashish uchun ikkita patent oldi. Ayni paytda, boshqa kompaniyalar oʻzlarining dasturiy taʼminotini ishlab chiqdilar (Excite , MSN , Ubique, va Yahoo!), har birining oʻziga xos protokoli va mijozi bor edi; shuning uchun foydalanuvchilar ushbu tarmoqlardan bir nechtasini ishlatmoqchi boʻlsalar, bir nechta mijoz ilovalarini ishga tushirishlari kerak edi. 1998-yilda IBM IBM Lotus Sametimeni chiqardi, bu mahsulot IBM Xayfadagi Ubique va Leksingtonda joylashgan Databeamni sotib olganida olingan texnologiyaga asoslangan.

2000-yilda Jabber deb nomlangan ochiq kodli dastur va ochiq standartlarga asoslangan protokol ishga tushirildi. Protokol Extensible Messaging and Presence Protocol (XMPP) nomi ostida standartlashtirilgan. XMPP serverlari boshqa IM protokollari uchun shlyuz sifatida harakat qilishi mumkin, bu esa bir nechta mijozlarni ishga tushirish zaruratini kamaytiradi. Koʻp protokolli mijozlar har bir protokol uchun qoʻshimcha mahalliy kutubxonalardan foydalangan holda har qanday mashhur IM protokollaridan foydalanishlari mumkin. IBM Lotus Sametimening 2007-yil noyabr oyida chiqarilishi XMPP uchun IBM Lotus Sametime Gateway qoʻllab-quvvatlashini qoʻshdi.

Shu vaqt ichida veb-kamera yordamida video qoʻngʻiroqlar ham oʻz kuchini yoʻqota boshladi. Microsoft NetMeeting eng qadimgilaridan biri boʻlgan, ammo 2003-yilda chiqarilgan Skype ushbu xususiyatlarga eʼtibor qaratgan va uni kengroq auditoriyaga olib kelgan birinchilardan biri edi[13].

2006-yilga kelib, AIM lahzali xabar almashish bozorining 52 foizini nazorat qildi, ammo kompaniya boshqa xizmatlar bilan raqobatlasha boshlaganidan koʻp oʻtmay, tezda pasayib ketdi.

 
BlackBerry Messenger
 
Facebook Chat, 2000-yillarning oxirida mashhur boʻlgan kengroq ijtimoiy tarmoq orqali IM misoli

2010-yilga kelib, Internet orqali tezkor xabar almashish ijtimoiy tarmoqlarda xabar almashish funksiyalari foydasiga keskin pasayib ketdi[14]. Ijtimoiy tarmoq provayderlari tez-tez IM imkoniyatlarini taklif qilishadi, masalan, Facebook Chat, Twitter esa Web 2.0 lahzali xabar almashish tizimi sifatida qaralishi mumkin. Shu kabi server tomonidagi chat xususiyatlari OKCupid yoki PlentyofFish kabi koʻpchilik tanishuv veb-saytlarining bir qismidir. Sobiq eng mashhur IM platformalari keyingi yillarda tugatilgan, masalan, AIM[15].

Tez orada mobil ilovalar koʻrinishidagi yangi xizmatlar bilan lahzali xabar almashishning mashhurligi qayta tiklandi, BlackBerry Messenger (birinchi marta 2005-yilda chiqarilgan; bugungi kunda BlackBerry Messenger Enterprise sifatida mavjud) va WhatsApp (birinchi marta 2009-yilda chiqarilgan). Oldingi IM ilovalaridan farqli oʻlaroq, bu yangilari odatda faqat mobil qurilmalarda ishlaydi va Internetga ulangan smartfonlarning mashhurligi ortib borayotganiga toʻgʻri keldi; bu 2013-yilga kelib IM xabarlar hajmi boʻyicha SMSdan oshib ketishiga olib keldi. 2014-yilga kelib, IM ijtimoiy tarmoqlardan koʻproq foydalanuvchilarga ega edi[16]. 2015-yil yanvar oyida WhatsApp xizmatining oʻzi kuniga 30 milliard xabarni qabul qilgan boʻlsa, SMS uchun 20 milliardga yaqin xabar mavjud edi.

2016-yilda Google Allo nomli mashina oʻrganish texnologiyasini oʻz ichiga olgan yangi aqlli xabar almashish ilovasini taqdim etdi[17]. Google Allo 2019-yil 12-martda yopildi[18].

Foydalanuvchi bazasi

tahrir

2019-yil oktyabr holatiga koʻra, dunyo boʻylab eng koʻp foydalaniladigan xabar almashish ilovalari 1,6 milliard faol foydalanuvchiga ega WhatsApp, 1,3 milliard foydalanuvchiga ega Facebook messenjeri va 1,1 milliard foydalanuvchiga ega WeChat hisoblanadi. Dunyoda WhatsApp xabar almashish ilovalari bozorida yetakchi boʻlmagan bor-yoʻgʻi 25 ta davlat va yetakchi messenjer ilovasi Facebookga tegishli boʻlmagan atigi 10 ta davlat mavjud[19].

10 milliondan ortiq foydalanuvchi

tahrir
Tezkor aloqa almashish vositasi Kompaniya Foydalanish
Discord Discord Inc. 250 million foydalanuvchi (May 2019)[20].
eBuddy XMS eBuddy 250 million foydalanuvchi (Sentyabr 2011)[21].
Facebook Messenger Meta Platforms 900 million faol foydalanuvchilar (Aprel 2016)[22], 1.3 billion monthly active users (September 2017)[23].
Google Hangouts Google LLC aniq emas
iMessage Apple Inc. 140 million foydalanuvchi (Iyun 2012)[24].
Kik Messenger Kik Interactive 300 million foydalanuvchi (May 2016)[25].
Line Naver Corporation 217 million oylik faol foydalanuvchilar (2016)[26].
Skype Microsoft Corporation 300 million oylik faol foydalanuvchilar (5-iyun 2019)[27], 1.55 milliard roʻyxatdan oʻtgan foydalanuvchilar (2019)[28], 4.9 million kunlik faol foydalanuvchilar (2-mart 2014)[29], 34 million eng yuqori onlaynlar (Fevral 2012)[30].
Snapchat Snap Inc. 301 million oylik faol foydalanuvchilar (2016)[31].
Telegram Telegram Messenger LLP 500 million oylik faol foydalanuvchilar (Yanvar 2021)[32], 1 milliarddan ortiq roʻyxatdan oʻtgan foydalanuvchilar (2021)[33].
Tencent QQ Tencent Holdings Limited 823 million oylik faol foydalanuvchilar (Iyul 2019)[34].
Viber Rakuten 260 million oylik faol foydalanuvchilar (Yanvar 2019)[35], 1.169 milliard roʻyxatdan oʻtgan foydalanuvchilar (Mart 2020)[36].
WeChat Tencent Holdings Limited 1132.7 million oylik faol foydalanuvchilar (2019)[37].
WhatsApp Meta Platforms 1200 million oylik faol foydalanuvchilar (Yanvar 2017)[38], 2 milliard roʻyxatdan k’tgan foydalanuvchilar (12-fevral 2020)[39], 500 million kunlik faol foydalanuvchilar (Mart 2019)[40].
XMPP XMPP Standards Foundation 1200+ million (Sentyabr 2011)[41]
RCS GSM Foundation 1.2 milliard foydalanuvchi (Yanvar 2021)[42], 500 million kunlik faol foydalanuvchilar (Dekabr 2020)[43].

Boshqa platformalar

tahrir
Tezkor xabar almashish vositasi Kompaniya Foydalanish
BlackBerry Messenger BlackBerry 91 million umumiy foydalanuvchi (Oktyabr 2014)[44].
Element New Vector 20+ million foydalanuvchi (Noyabr 2020)[45].
Gadu-Gadu GG Network S.A. 6.5 million kunlik faol foydalanuvchilar (Koʻpchiligi Polshada) (Iyun 2010)[46].
IBM Sametime IBM Corp. 20 million foydalanuvchi (Fevral 2006)[47].
ICQ ICQ LLC. 11 million umumiy foydalanuvchi (Iyul 2014)[48].
IMVU IMVU, inc. 1 million foydalanuvchi (June 2007)[49].
Paltalk Paltalk.com 5.5 million oylik noyob foydalanuvchilar (Avgust 2013)[50].
Signal Signal Foundation 40 million 2021 [1].
Shazzle Shazzle LLC 600 ming foydalanuvchi 2022 [2].
IRC (protokol) 400,000 (2013)[51].

Yopiq xizmatlar va shu kabi noaniq faoliyatlar

tahrir
Tezkor xabar almashish vositasi Kompaniya Foydalanish
AIM AOL, Inc 2017-yil dekabr oyida yopilgan.
MXit MXit Lifestyle (Pty) Ltd 2016-yil sentyabr oyida yopildi.
Windows Live Messenger Microsoft Corporation 2013-yil aprel oyida yopildi, Xitoyda 2014-yil oktyabr oyida yopildi.
Xfire Xfire, Inc. 2015-yil iyun oyida yopildi.
Yahoo! Messenger Yahoo!, Inc. 2018-yil iyul oyida yopildi.
Hike Messenger Hike Messenger 2021-yil yanvar oyida yopildi.
RTC rtcim.com 10 million foydalanuvchi.

Manbalar

tahrir
  1. ↑ „IRC tarixi“. (Wayback Machine saytida 2021-10-22 sanasida arxivlangan) 2021-yil 4-yanvar.
  2. ↑ „Tezkor xabarlar evolyutsiyasi“. 2016-yil 17-noyabr.
  3. ↑ Li, Tayler; PDT, 21.06.2013 02:28. „BBM Buyuk Britaniyadagi eng sevimli xabar almashish platformasidir, tadqiqotga koʻra“. Ubergizmo. Olingan 10-10-2021.
  4. ↑ „Indoneziyada xabar almashish ilovalariga ishqibozlik davom etmoqda — eMarketer“. (Wayback Machine saytida 2022-04-07 sanasida arxivlangan) www.emarketer.com. Olingan 10-10-2021.
  5. ↑ Hamma joyda va mobil hisoblashda mavjudligi va mavjudligi uchun yangi tushunchalar. Bamberg universiteti matbuoti. 38-b. ISBN 9783863096236. 
  6. ↑ Tom Van Vlek. „CTSS va Multicsda tezkor xabarlar“. Multicians.org. Olingan 2012-05-11.
  7. ↑ CompuServe innovatori 25 yildan keyin isteʼfoga chiqdi, The Columbus Dispatch, 1996-yil 11-may.
  8. ↑ Wired and Inspired, The Columbus Dispatch (Biznes sahifasi), Mayk Pramik, 2000-yil 12-noyabr.
  9. ↑ „AOL Instant Messenger real vaqtda IM xususiyati“. Help.aol.com. 2012-yil 12-martda asl nusxadan arxivlangan. 2012-yil 11-mayda olindi.
  10. ↑ „RealJabber.org real vaqtda matn animatsiyasi“. Realjabber.org. Olingan 2012-05-11.
  11. ↑ „Quantum Link OLM ning skrinshoti“. 2012-yil 19-iyunda asl nusxadan arxivlangan. 2012-yil 11-mayda olindi.
  12. ↑ „Chat ilovalarining qisqacha tarixi · Chat ilovalari uchun qoʻllanma“.[sayt ishlamaydi] towcenter.gitbooks.io. Olingan 2020-03-23.
  13. ↑ „Skype tarixi“. 2018-yil 28-noyabr
  14. ↑ Kelli, Jon (2010-yil 24-may). „Tezkor xabarlar: bu suhbat tugatildi“.[sayt ishlamaydi] BBC. 2018-yil 14-martda olindi.
  15. ↑ „AIM 2017-yil 15-dekabrdan boshlab toʻxtatildi“. help.aol.com. 2017-yil 15-dekabrda asl nusxadan arxivlangan.
  16. ↑ „Xabar almashish platformalarining yuksalishi“.[sayt ishlamaydi] The Economist, Chatbot News Daily orqali. 2017-01-22. 2018-yil 14-martda olindi.
  17. ↑ „Google Allo AIni xabar almashish ilovasiga joylashtiradi“. Engadget. Olingan 2020-04-01.
  18. ↑ „RIP: Google Allo bugun vafot etdi, Google Messages va RCS asoslariga nazar tashlang“. 9to5Google. Olingan 2022-02-03.
  19. ↑ „Dunyo boʻylab xabar almashish ilovalaridan foydalanish statistikasi“. MessengerPeople. 12.02.2020. Olingan 2020-04-01.
  20. ↑ „Discord, Slack geymerlar uchun, ro'yxatdan o'tgan foydalanuvchilar soni 250 milliondan oshdi“. CNET (13-may 2019-yil). Qaraldi: 26-iyul 2021-yil.
  21. ↑ „eBuddy 250 million foydalanuvchi akkauntlari orqali ishlaydi, Android Up 300% – TechCrunch“. techcrunch.com.
  22. ↑ 900 million faol foydalanuvchilar. Retrieved 7 April 2016
  23. ↑ „Facebook Messenger: oylik faol foydalanuvchilar 2017“ (en). Statista. Qaraldi: 2020-yil 6-avgust.
  24. ↑ Tsotsis, Alexia „iMessage 140M dan ortiq foydalanuvchiga ega va kuniga 1B dan ortiq xabarlar yuborilgan 150B dan ortiq xabarlarni yubordi“. TechCrunch. AOL. Qaraldi: 16-may 2015-yil.
  25. ↑ „Kik allaqachon 300 million ro'yxatdan o'tgan foydalanuvchilarga yetib borgan 6000 dan ortiq botlarga ega“. Tech Crunch (11-may 2016-yil).
  26. ↑ „LINE: oylik faol foydalanuvchilar soni 2016. Statistika“ (en). Statista. Qaraldi: 2017-yil 22-aprel.
  27. ↑ „26 ajoyib Skype statistikasi va faktlari (2019)“ (en). expandedramblings (22-may 2014-yil). Qaraldi: 2019-yil 6-sentyabr.
  28. ↑ „2009-yildan 2024-yilgacha dunyo bo'ylab ro'yxatdan o'tgan Skype foydalanuvchilarining taxminiy soni“ (en). statista. Qaraldi: 2019-yil 21-fevral.
  29. ↑ „26 ajoyib Skype statistikasi va faktlari (2019)“ (en). expandedramblings (22-may 2014-yil). Qaraldi: 2019-yil 6-sentyabr.
  30. ↑ „34 million odam Skype-da bir vaqtning o'zida onlayn - Skype bloglari“. 2012-yil 18-noyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 16-may 2015-yil.
  31. ↑ „2013-2016-yillardagi oylik faol Snapchat foydalanuvchilari soni“. Statista.
  32. ↑ Telegram Messenger [@telegram]. „Telegram 500 million faol foydalanuvchidan oshib ketdi“ (2021-yil 12-yanvar).
  33. ↑ „Telegram yuklamalar soni 1 milliarddan oshdi“ (en). TechCrunch. Qaraldi: 2021-yil 30-avgust.
  34. ↑ „2019-yil uchun hayratlanarli Viber statistikasi“ (en). statista. Qaraldi: 2019-yil 8-oktyabr.
  35. ↑ „2019-yil uchun hayratlanarli Viber statistikasi“ (en). 99firms. Qaraldi: 2019-yil 5-mart.
  36. ↑ „2011-yil iyunidan 2020-yil martigacha noyob Viber foydalanuvchi identifikatorlari soni“ (en). statista. Qaraldi: 2020-yil 11-sentyabr.
  37. ↑ „2012-yil 2-choragidan 2019-yil 2-choragigacha boʻlgan oylik faol WeChat foydalanuvchilari soni. Statista“ (en). Statista. Qaraldi: 2019-yil 23-sentyabr.
  38. ↑ „WhatsApp: foydalanuvchilar soni 2013-2017. Statista“ (en). Statista. Qaraldi: 2017-yil 21-aprel.
  39. ↑ „Ikki milliard foydalanuvchi -- dunyoni shaxsiy ravishda bog'lash“ (en). blog.whatsapp.com. Qaraldi: 2020-yil 14-fevral.[sayt ishlamaydi]
  40. ↑ „2017-yilning 1-choragidan 2019-yilning 1-choragigacha boʻlgan kunlik faol WhatsApp Status foydalanuvchilari soni“ (en). statista. Qaraldi: 2019-yil 9-avgust.
  41. ↑ Bu raqam Facebook akkauntlari soniga asoslanadi („500 Million Hikoyalar; Facebook“. Blog.facebook.com. Qaraldi: 2013-yil 11-iyul.) Google talk and WLM accounts. („Har kim XMPP orqali ochiq standartlarga ega boʻlgan Messenger mijozini yaratishi mumkin“. Windowsteamblog.com. Qaraldi: 2013-yil 11-iyul.) Bundan tashqari, boshqa koʻplab ochiq kodli serverlar mavjud boʻlgani uchun (baʼzilari uning ortida kompaniyalar ham bor), taqdim etilgan raqam juda kichik boʻlishi mumkin. Biroq, ushbu serverlarning aksariyati federatsiyalanmagan va shuning uchun odatda XMPP serverlaridan kutilganidek oʻzaro taʼsir qilmaydi.
  42. ↑ „RCS foydalanuvchilari 2025-yilga kelib ikki baravar ko'proq oshadi“ (12-yanvar 2021-yil).
  43. ↑ „RCS biznes xabarlarining boy kelajagi“ (20-noyabr 2020-yil).
  44. ↑ 91 million aktiv BBM foydalanuvchilari. Olindi 6-mart 2015.
  45. ↑ „Elementlar guruhi video messenjeri | Guruh suhbati | Jamoa aloqasi samaradorligi ilovasi | Matritsali ochiq tarmoq | Markazlashtirilmagan uchdan-end shifrlash“. element.io. Olingan 11-11-2020.
  46. ↑ „Brendlar, Gadu Gadu“. Naspers.com. 2009-yil 20-martda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2010-yil 29-iyun.
  47. ↑ Reuters „IBM lahzali xabar almashish AIM, Yahoo, Google-ga havolalar“ (en). CNET. Qaraldi: 2019-yil 6-noyabr.
  48. ↑ Speed, Ilya Khrennikov 2014-07-29T18:43:55Z- Comments Email Print. „ICQ messenjeri yillar davomida birinchi marta o'sib bormoqda“. Bloomberg. Qaraldi: 2017-yil 4-aprel.
  49. ↑ „IMVU haqida ma'lumot“. Qaraldi: 16-may 2015-yil.
  50. ↑ „PalTalk: PRISM Slidedeckga qo'shilishi "yaxshi" edi“. TechCrunch. — „PalTalk, o'n yildan ortiq vaqtdan beri mavjud boʻlgan va har oyda taxminan 5,5 million noyob xususiyatlarga ega boʻlgan foydali guruhli video chat sayti [...]“. Qaraldi: 2013-yil 6-avgust.
  51. ↑ „IRC 2003-yildan beri o'z foydalanuvchilarining 60 foizini yo'qotdi, ammo robot sifatida hayot endigina boshlanmoqda“. 
"https://uz.wikipedia.org/w/index.php?title=Tezkor_xabar_almashish&oldid=5228937" dan olindi