Theresa Goell
Theresa Bathsheba Goell (1901-yil 17-iyul – 1985-yil 18-dekabr) amerikalik arxeolog boʻlib, Turkiya janubi-sharqidagi Nemrud togʻida qazish ishlarini olib borishi bilan mashhur boʻlgan. Theresa Goell Nyu-Yorkda tavallud topgan. Radcliffe kollejida bakalavr darajasini olgan, keyin Kembrijdagi Newnham kollejini tamomlagan va keyinchalik Nyu-Yorkdagi Kolumbiya universitetlarida tahsil olgan.
| Theresa Goell | |
|---|---|
| Tavalludi |
17-iyul 1901-yil Nyu-York shahri |
| Vafoti |
18-dekabr 1985-yil (84 yoshda) Nyu-York shahri |
| Fuqaroligi | AQSh |
| Sohasi | Arxeologiya |
| Taʼlimi |
B. A., Radcliffe kolleji, 1923 B. A. arxitektura, Nyuxem kolleji, Kembrij |
| Mashhur ishlari | Nemrud tog'dagi qazishmalar |
| Turmush oʻrtogʻi | Cyrus Levinthal |
Theresa Goell 1930-yillarda Yaqin Sharqqa sayohat qilib, Nyu-Yorkka qaytishdan oldin Quddus va Gerasadagi arxeologlar bilan birga faoliyat yuritgan. Ikkinchi jahon urushidan keyin Yaqin Sharqqa qaytib kelgan va 1947-yilda ilk marta Nemrud togʻiga tashrif buyurgan, u yerdagi qazishmalar uning hayotiy ishiga aylanib ulgurgan. Theresa Goell oʻz faoliyati davomida Yaqin Sharqdagi bir qator joylarda, jumladan Tarsus va Samosatada qazilma ishlarini amalga oshirishda qatnashgan. Thereesa Goellning Turkiyadagi ishi „deyarli yakkaxon qadimiy Kommagenani dunyoga ochdi“[1].
Hayoti va taʼlimi
tahrir
Tereza Goell 1901-yil 17-iyulda Nyu-Yorkda tugʻilgan[1]. Uning ota-onasi Jacob va Mary Samowitz Goell Rossiyadan AQShga hijrat qilgan oʻrta tabaqaga mansub yahudiylar bo'lgan[2]. Goell uch farzandning ikkinchisi edi[3], uning singlisi Eva eri Philip Godfrey bilan Goellning faoliyatini moliyaviy qoʻllab-quvvatlardi[1], akasi Kermit esa u bilan birga qazish ishlarini davom ettirardi[3].
Goell Bruklinda katta boʻlgan va Erasmus oʻrta maktabida tahsil olgan; oʻqishni tugatgandan soʻng, Radcliffe kollejiga koʻchib oʻtishdan avall Syracuse universitetida ikki yil tahsil oldi. U yerda falsafa va ijtimoiy axloq boʻyicha bakalavr darajasini tamomladi[1]. Radklifda Goell Cyrus Levinthal bilan uchrashdi va ular tumush qurishdi. Radklifda oʻqiyotgan vaqt Goellning Jay ismli oʻgʻli bor edi[1]. Shuningdek, oʻqish paytida otoskleroz tufayli eshitish qobiliyatini yoʻqota boshladi va lab orqali oʻqishni oʻrgandi[2].
1926-yilda Goell va uning eri Angliyaga koʻchib kelishdi. U yerda Kembrij universitetiga oʻqishga kirdi; Goell Nyunxem kollejida sanʼat tarixi, arxitektura va arxeologiyani oʻrgangan va arxitektura boʻyicha bakalavr darajasiga ega boʻlgan (1948-yilgacha ayollarga universitetning toʻliq aʼzosi boʻlishga va ilmiy darajalarga ega boʻlishga ruxsat berilgan edi)[1].
Avvalgi faoliyati
tahrir1932-yilga kelib Goell va Levinthal ajrashishdi[1][4]. 1933-yilning bahorida Goell Quddusga borib, Amerika Sharq tadqiqotlari maktablarida (ASOR) ishlay boshladi, William F. Albright va Aage Schmidt uchun kulolchilik chizmalarini chizdi, William Stinespring uchun umumiy rasm chizib berdi[1][4]. 1934-yilda Quddusdagi ASOR qoʻl ostida ishlashni davom ettirdi va Gerasadagi ekspeditsiyada koʻproq ish olib bordi, shu jumladan qazish ishlaridan olingan topilmalarni rekonstruksiya qilish ustida ishladi[1]. Goellning Falastindagi faoliyati zamonaviy arxitekturani ham oʻz ichiga olgan va Tel-Aviv, Hayfa va Quddus kabi shaharlarda 200 dan ortiq binolarni loyihalashda ishtirok etgan[4]. Goellning dizaynlarida Bruklindagi qasrlarga oʻxshash modernistik uslublar mavjud[4].
1935-yilda Goell Nyu-Yorkka qaytib keldi va Nyu-York universitetining Tasviriy va amaliy sanʼat maktabida tahsil olishni boshladi, chunki uning arxeologiyadagi faoliyatini davom ettirish uchun chizish mahoratini oshirish zarur deb hisobladi. Ikki yil davomida bu sohada boshqa ish topa olmadi, shuning uchun Nyu-York va Nyu-Jersidagi universal doʻkonda arxitektura va derazalar boʻyicha dizayner boʻlib faoliyat yuritdi[1].
Nemrud Togʻi
tahrir
Urushdan keyin Goell Hetti Goldman tomonidan taklif qilingan Turkiyaning janubidagi Tarsusga bordi; keyingi bir necha oyni u yerda qazish ishlarida oʻtkazdi[1]. U 1953-yilgacha Tarsusdagi qazishmalar ustida ishlashni davom ettirdi va Goldmanning kasalligi tufayli qazish ishlarini oʻzi nazorat qildi[5].
1947-yilning yozida Tarsusdagi qazilma ishlari toʻxtatilganda Goell birinchi marta Nemrud togʻiga tashrif buyurdi[1]. 1951-yilda Goell Nemrud Togʻiga qaytib keldi va Kommageniyalik Antiox I qabrini topib, u yerda ekspeditsiya tashkil qila boshladi[4]. Friedrich Karl Dorner ham u yerga ekspeditsiyani rejalashtirayotganini bilib, u bilan hamkorlik qilishga rozi boʻldi[1][4]. 1952-yilda mablagʻ toʻplashni va ekspeditsiya uchun guruh tashkil qilishni boshladi[1]; Amerika falsafa jamiyati qazish ishlariga homiylik qilishga rozi boʻldi va Bollingen fondi 2000 dollar miqdorida grant ajratdi[1]. Dorner va Goell epigraf sifatida uning yordami bilan Nemrud Togʻi tepasida qazish ishlarini olib borishga kelishib oldilar[1].
1954-yil Goellning Nemrud Togʻidagi qazishmalarining birinchi toʻliq mavsumi boʻldi[1]. Qazishmalar 1955-yilda yakunlanishi rejalashtirilgan boʻlsa-da, Bollingen jamgʻarmasining 10 000 AQSh dollari miqdoridagi granti va koʻproq ish olib borish istiqbollari Goellni 1956-yilgi mavsumni shu joyda rejalashtirishga koʻndirgan[1]. 1958-yilda qazish ishlari davom ettirildi, garchi ishni davom ettirishga yomon ob-havo tufayli toʻsqinlik qilgan boʻlsa ham[1] Goellning qazishmalarida Nemrud Togʻida mashhur boʻlgan ulkan tosh boshlari topildi[4].
1960-yil iyul oyida Goell Moskvadagi Sharqshunoslar Kongressiga Nemrud togʻidagi qazishmalar haqidagi maqolani taqdim etdi[1] va keyingi yili National Geographic jurnalida uning ishi chop etildi[1]. U London universitetida oʻz ishi boʻyicha maʼruza oʻqishni davom ettirdi va Berlindagi Germaniya arxeologiya institutining muxbir aʼzosi etib saylandi. Goell 1963-yilda Nemrud Togʻiga qaytib keldi va Kommageniyalik Antiox I qabrini topishga umid qilib, ikki yillik geofizikaviy tekshirishni boshladi; ammo bu urinishlar muvaffaqiyatsiz tugadi[1].
Goellning Nemruddagdagi ishi Antiox I hukmronligi davridagi (miloddan avvalgi – yillar) diniy oqimlarni yangicha yoritib berdi. Bu davrda mintaqa madaniyatiga turli anʼanalar, jumladan, Bobil, Ellinistik va Anadolu madaniyatlari taʼsir koʻrsatdi. Goellning qazishmalari butparastlik va nasroniylik oʻrtasidagi ushbu oʻtish davrida „najot“ sirli kultlarining taʼsirini hujjatlashtirdi[4].
Samosata
tahrir1964-yilda Goell oʻz eʼtiborini qadimgi Samosata shahriga qaratdi va bu yerdagi tepalikning stratigrafiyasini oʻrganishga yoʻnaltirdi[6], bu yerda ming yillar davomida ishgʻol qilingan 40 metr arxeologik konlar mavjud[7]. bu u erda oʻtkazgan uch mavsumning birinchisi boʻlishi kerak edi. 1965-yilda u Milliy Geografiya Jamiyati uchun Nemrud togʻ haqidagi filmni hikoya qilib berdi va yilning qolgan qismini Nemrud togʻ ekspeditsiyasi hisobotini tugatishga harakat qildi. 1966-yilda Nyu-Yorkda qolib, Samosata materiallari va Nemrud togʻ ekspeditsiyasi hisoboti ustida ishlagan[8]. 1968-yilda William Albright Goellni Nemrud togʻ hisobotining birinchi jildini nashr etishga undagan boʻlsa-da, Dorner va John Youngning (saytdagi haykal ustida ishlayotgan) hissalari toʻliq emas deb hisoblab, buni ishni qilmadi[9]. Xuddi shu yili u Samosata qazishmalari uchun qiyosiy materiallar ustida ishlash va Persepolisni ziyorat qilish uchun Eronga safar qildi[10].
Hayotining soʻnggi yillari
tahrir1970-yil fevral oyida Goellga ASOR „Nemrud togʻ“ nashrini toʻldirish uchun bir yillik muddat belgilab qoʻyganligini aytishdi. Goell keyingi besh yil davomida hisobotning qoʻlyozmasi ustida ishladi, ammo unchalik katta yutuqlarga erishilmadi[1]. Biroq, u Turkiya Qadimgi Eslatmalar Departamenti bilan Nemrud Togʻdagi restavratsiya ishlarini boshlash uchun kelishib oldi[1]. 1973-yilda Goell oxirgi marta Nemrud togʻiga tashrif buyurdi[3].
1976-yilda Germaniyada Goellning oyoqlari falaj boʻlib qoldi; uning umurtqa pogʻonasida oʻsimta borligi aniqlandi, zudlik bilan jarrohlik amaliyotini amalga oshirish kerakligi aytildi. U avval Myunsterdagi kasalxonada, keyin esa Floridadagi singlisining uyida davolanib, Nyu-Yorkka qaytdi. U yerda u Milliy Geografiya Jamiyati uchun Samosatadagi qazishmalar haqida hisobot tayyorladi va Nemrud togʻiga yangi ekspeditsiyalarni rejalashtirdi[1]. 1978-yil aprel oyida shifokorlar Goellni Turkiyaga qaytish uchun yetarlicha sogʻaydi degan xulosaga kelishdi[1].
Goell 1983-yilda insultga duchor boʻlgunga qadar Nemrud togʻidagi qazishmalar haqidagi hisobot ustida ishlashni davom ettirdi[5]. U faoliyati davomida hisobotni tugatmagan va qirol Antioxning qabrini ham topmagan[1]. Uzoq davom etgan kasallikdan soʻng 1985-yil 18-dekabrda Nyu-York shahrida vafot etdi[4][11]. Uning hujjatlari Garvard universitetiga akasi Kermit tomonidan berilgan, u yerda Shlesinger kutubxonasi va semit muzeyida saqlanadi[3]. 1990-yilda Goell oʻlimidan soʻng Kommageniya tarixi boʻyicha ishini eʼtirof etgan holda magistrlik darajasiga ega boʻldi[1]. Goellning hayoti haqidagi hujjatli film Togʻ malikasi 2006-yilda suratga olingan[2].
Manbalar
tahrir- ↑ 1,00 1,01 1,02 1,03 1,04 1,05 1,06 1,07 1,08 1,09 1,10 1,11 1,12 1,13 1,14 1,15 1,16 1,17 1,18 1,19 1,20 1,21 1,22 1,23 1,24 1,25 1,26 1,27 Sanders & Gill 2004.
- ↑ 2,0 2,1 2,2 Gates 2006.
- ↑ 3,0 3,1 3,2 3,3 Moormann & Versluys 2005.
- ↑ 4,0 4,1 4,2 4,3 4,4 4,5 4,6 4,7 4,8 Cook 1985.
- ↑ 5,0 5,1 Moseley 2000.
- ↑ Sanders & Gill 2004, ss. 511–2.
- ↑ Mellink 1978, s. 321.
- ↑ Sanders & Gill 2004, s. 512.
- ↑ Sanders & Gill 2004, s. 513.
- ↑ Sanders & Gill 2004, ss. 513–4.
- ↑ Jewish Women's Archive.
Havolalar
tahrir- Maqolalar, 1906–2005. Shlesinger kutubxonasi, Radcliffe instituti, Garvard universiteti.