Tulum musiqiy asbob

Tulum (yoki guda — lazsk. გუდა; armancha: Պարկապզուկ — parkapzuk) — Turkiyaning lazs viloyatidagi qoplarga oʻxshash anʼanaviy musiqa asbobi hisoblanadi. Mazkur asbobni amshenliklar, pontiy yunonlari (ayniqsa, xaldeylar) orasida ham uchratish mumkin. Tulum shimoli-sharqiy Anatoliya aholisi orasida mashhur boʻlib, musiqa va raqs tarkibini tashkil etadi.^[1].

Nomi

Turk tilidan „tulum“ soʻzi „mesh“ deb tarjima qilinib, xakas tilidan kelib chiqqan.^[2].

Ushbu asbobning Yaqin Sharq xalqlaridagi baʼzi nomlari:

Guda (lazsk. გუდა)
Kaba gayda (Bolgariyadagi Rodoplar)
Gudastvri (gruzincha: გუდასტვირი)
Ç'ip’oni (Artvin, Adjariya, Lazistan)
Dankio (Pontiyliklar, romeika)
Parkapzuk (armancha: Պարկապզուկ)
Shuvur (mariyliklar, cherkeslar)
Saxbr, shapar (chuvashliklar)
Tulum (ozarbayjonlar, turklar^[3]^[4].

Asbob

Olimlar [ qanday? ] tulumning paydo boʻlgan vaqtini sinfiy jamiyat paydo boʻlishining dastlabki davri bilan bogʻlaydi. Tulum echki yoki qoʻy terisidan tayyorlanadi, maxsus usulda teri bilan qoplanadi va yumshatiladi. Toʻrtta teri teshigi butun teriga ikki tomonlama mahkam bogʻlanadi; qolgan ikkita teshikdan biriga tiqin shaklida qamish yoki suyak trubkasi joylanadi va uning yordamida tulum havo bilan toʻldiriladi, ikkinchi teshikka ijro etish uchun qoʻllaniladigan ikki juft naycha biriktiriladi. Uzunligi 260–280 mm boʻlib, trubkada 7 ta teshik nosimmetrik tarzda joylashtirilgan. Ijrochi asbobni chap tirsak ostida ushlab, havo bilan toʻldirilgan suv poʻstini yengil bosib, havoni trubalar orqali oʻtkazadi; ikkala qoʻlning barmoqlari bilan teshiklarni ochish va yopish orqali u kerakli balandlikdagi tovushlarni yaratadi.

Manbalar

↑ Picken, Laurence. Folk Music Instruments of Turkey. London: Oxford University Press — 547-bet.
↑ Gerard Clauson. An Etymological Dictionary of Pre-Thirteenth Century Turkish. Oxford University Press, 1972 — 500-bet.
↑ Özhan Öztürk. Karadeniz Ansiklopedik Sözlük, Istanbul, 2005 — 1119—1122-bet.
↑ Morris, R., & Spector, J. Tulum. Grove Music Online. Retrieved 28 Feb. 2022, from https://www-oxfordmusiconline-com.wikipedialibrary.idm.oclc.org/grovemusic/view/10.1093/gmo/9781561592630.001.0001/omo-9781561592630-e-4002286367.

Original matn ^(rus.)

Bagpipe of Turkey and Azerbaijan... The tulum is the main instrument of the semi-migrant stock-raising population of northeastern Anatolia, but in Azerbaijan it is now rare except in Nakhichevan, where it is used to accompany songs and dances.

Havolalar

Bagh Zamat. „Bulgarian Kaba Gaida (Gayda) — Armenian Parkapzuk — Turkish Tulum“. YouTube (2018-yil 30-may).
worldishere. „Tulum (Bagpipe) — History of a Breath“. YouTube (2013-yil 31-may). — турецкий тулум.

[1] Picken, Laurence. Folk Music Instruments of Turkey. London: Oxford University Press — 547-bet.

[2] Gerard Clauson. An Etymological Dictionary of Pre-Thirteenth Century Turkish. Oxford University Press, 1972 — 500-bet.

[3] Özhan Öztürk. Karadeniz Ansiklopedik Sözlük, Istanbul, 2005 — 1119—1122-bet.

[4] Morris, R., & Spector, J. Tulum. Grove Music Online. Retrieved 28 Feb. 2022, from https://www-oxfordmusiconline-com.wikipedialibrary.idm.oclc.org/grovemusic/view/10.1093/gmo/9781561592630.001.0001/omo-9781561592630-e-4002286367.

Original matn ^(rus.)

Bagpipe of Turkey and Azerbaijan... The tulum is the main instrument of the semi-migrant stock-raising population of northeastern Anatolia, but in Azerbaijan it is now rare except in Nakhichevan, where it is used to accompany songs and dances.

[1]

[2]

[3]

[4]