Turkiston komissarlari

Turkiston komissarlari - Turkiston Respublikasi (TASSR) sovet va partiya rahbarlari, 1919-yil yanvarda Toshkentda boʻlib oʻtgan bolsheviklarga qarshi qoʻzgʻolon (isyon) — Osipov qoʻzgʻoloni paytida otib tashlangan.

Tarixi

18-yanvardan 19-yanvarga oʻtar kechasi K.Osipov (Turkiston Respublikasi harbiy vaziri) taklifiga binoan, goʻyoki qoʻzgʻolonchilar joylashgan 2-Sibir oʻqotar zaxira polkining sobiq kazarmasida boʻlib oʻtgan yigʻilishiga, quyidagilar kelgan: Turkiston Respublikasi Markaziy Ijroiya Qoʻmitasi raisi V.Votintsev, Toshkent Soveti raisi N.Shumilov, uning oʻrinbosari V.Finkelshteyn, shuningdek, Turkiston komissarlarining raisi D. Fomenko. Osipovning buyrugʻi bilan ular darhol otib tashlangan. 18 dan 21-yanvargacha boʻlgan davrda yana oʻn nafar komissar halok boʻlgan (oʻqqa tutilgan, oʻldirilgan, jangda halok boʻlgan va hokazo).

Umuman olganda, Osipov qoʻzgʻoloni paytida oʻttiz besh nafar taniqli sovet va partiya xodimlari qoʻzgʻolonchilar qoʻlidan halok boʻlganlar^[1], ammo bir qator sabablarga koʻra ulardan eng yaxshi bolsheviklar hisoblangan oʻn toʻrt kishi ajratilgan va koʻp yillar davomida „Oʻn toʻrt Turkiston komissari“ atamasi tarixiy hujjatlarda ushbu guruhni ifodalash uchun ishlatilgan. Ushbu nom bu odamlarni oʻsha paytda Turkistonda halok boʻlgan bir qancha sovet va partiya xodimlaridan ajratib turadi.

Sovet Ittifoqiga qarshi qoʻzgʻolon bostirilgandan soʻng, marhumlarning qoldiqlari, shu jumladan bu komissarlar, qatl qilingan joydan — isyonchilarning shtab-kvartirasidan — 2-piyoda polkining kazarmasidan (A.V.Chervyakov Perovskda (hozirgi Qizil-Oʻrda) dafn etilgan) unchalik uzoq boʻlmagan Aleksandr maydonida dafn qilingan.

Keyinchalik bu yerda Kommunistik partiya va Sovet davlatining atoqli arboblarini dafn etish davom ettirildi. Sovet davrida Aleksandrovskiy maydoni Kafanov nomini olgan, chunki 1923-yilda Oʻzbekiston Kompartiyasi Markaziy nazorat komissiyasi raisi M.P.Kafanov shu yerda dafn etilgan^[2]. XX asrning 70-yillarida inqilobchilar va partiya rahbarlarining qabrlari joylashgan joy „Kommunarlar maydoni“ deb nomlana boshlagan. 20-asrning 20-30-yillarida ommaviy qabrlar yonida koʻpincha mitinglar va tantanali yurishlar tashkil etilgan. Keyinchalik dafn etilgan joyda xotira va yodgorlik toshi oʻrnatilgan.

1962-yilda Kafanov nomidagi maydondagi qabristonda „Abadiy alanga“ ochilib, Toshkentdagi vokzal maydoniga haykaltarosh Dmitriy (Daniil) Ryabichev tomonidan barcha 14 Turkiston komissarlariga granitdan yasalgan yodgorlik va uning oldidagi mangu alanga oʻrnatilgan. Bu yodgorlik „Oʻn toʻrt Turkiston komissarlari yodgorligi“ deb atalgan.

1996-yilda Toshkentdagi vokzal maydonidagi Turkiston komissarlari yodgorligi shahar hokimiyati tomonidan buzib tashlangan va oradan ma’lum vaqt oʻtib uning oʻrniga Turkiston komissarlariga hech qanday aloqasi boʻlmagan boshqa yodgorlik oʻrnatilgan.

2000-yilda Kafanov maydonidagi komissarlarning dafn etilgan joyidagi obelisk demontaj qilindi. 7 nafar komissarning xoki Toshkentdagi kommunistik qabristonga qayta dafn qilindi, yana 7 ta koʻmilganlar dafn qilinmagan.

Osipov qoʻzgʻoloni qurbonlari — Turkiston komissarlari roʻyxati

Osipov qoʻzgʻoloni qurbonlari — Turkiston komissarlari roʻyxati:

Vsevolod Dmitriyevich Votintsev — Turkiston Respublikasi Markaziy Ijroiya Qoʻmitasi raisi, Toshkent harbiy tribunali raisi, Toshkent ishchi va askar deputatlari kengashining bosma organi „Nasha gazeta“ muharriri;
Vladislav Damianovich Figelskiy — Turkiston Respublikasi Xalq Komissarlari Soveti raisi, Turkiston Respublikasi Mudofaa oliy harbiy kollegiyasi aʼzosi;
Donat Perfilyevich Fomenko – Turkiston komissarlari raisi;
Nikolay Vasilyevich Shumilov — Toshkent Soveti raisi, temir yoʻl xalq komissarining oʻrinbosari, Toshkentdagi oktabr qurolli qoʻzgʻoloni ishtirokchisi;
Vulf Naumovich Finkelshteyn — Toshkent Kengashi raisining oʻrinbosari, Toshkent Kengashi ijroiya qoʻmitasi a’zosi;
Aleksandr Yakovlevich Pershin (1874—1919) — 1917-yil dekabrdan RSDLP (b) shahar qoʻmitasi aʼzosi, oziq-ovqat komissari, Turkiston Qizil gvardiyasi va Qizil Armiyasi tashkilotchilaridan biri;
A.N.Malkov (Malkof) — Xalq Komissarlari Soveti ishlari boʻlimi boshligʻi, Ichki va Tashqi Ishlar Xalq Komissari;
Yevdokim Proxorovich Dubitskiy — aloqa komissari;
Mixail Samoylovich Kachuriner (1897—1919) — 1918-yil iyuldan Turkiya Respublikasi moliya komissari, avgustdan — mehnat komissari, oktabrdan — Toshkent kasaba uyushmalari kengashi raisi;
Aleksey Vasilyevich Chervyakov — Turkiston Respublikasi harbiy sudi raisi;
Semyon Pavlovich Gordeyev — Toshkent Soveti ijroiya qoʻmitasi aʼzosi va RKP (b) shahar qoʻmitasi aʼzosi;
Mixail N.Troitskiy — „Krasnoarmeyets“ gazetasi muharriri;
Georgiy Ivanovich Lugin — shahar xavfsizlik boshqarmasi boshligʻining yordamchisi;
Dmitriy Grigoryevich Shpilkov — Novogorodsk partiyasi jangovar otryadining komandiri.