Vikipediya

Turkiya radio va televideniye korporatsiyasi

Turkiya radio va televideniye korporatsiyasi — Turkiyaning milliy jamoat teleradiokompaniyasi boʻlib, 1964-yilda tashkil etilgan. TRT koʻp yillar davomida Turkiyadagi yagona televideniye va radio taʼminotchisi edi. 1990-yilda tijorat radiosi, soʻngra 1992-yilda tijorat televideniyesi paydo boʻlgunga qadar u radioeshittirishda monopoliyaga ega edi. Turkiya teleeshittirish bozorining tartibga solinishi analog kabel televideniyesini ishlab chiqarilishiga sabab boʻldi. Bugungi kunda TRT butun dunyoda, xususan Yevropa, Yaqin Sharq, Afrika, Osiyo va Avstraliyada oʻz ko‘rsatuvlarini olib bormoqda.

Logotipi

TRT oʻzini qariyb 70% elektr toʻlovlari, televideniye va radio qabul qiluvchilardan olinadigan litsenziya soligʻi orqali moliyalashtiradi. Bular gipotekalangan soliqlar boʻlgani uchun, umumiy davlat jamgʻarmalariga ajratilgan pullardan farqli boʻlishiga qaramasdan, printsip Buyuk Britaniyadagi BBC kabi bir qator boshqa mamlakatlarda undiriladigan televizion litsenziyaga oʻxshaydi. TRT ni moliyalashtirishning qolgan qismi davlat grantlaridan (taxminan 20%), oxirgi 10% esa reklamalardan tushadi[1].

Tarixi

tahrir
 
TRTning Anqaradagi bosh qarorgohi.
 
TRT Istanbul Tepebaşı studiyalari

TRTning oʻtmishdoshi boʻlgan "Turkiye Radyolari „ 1950-yilda Yevropa Radioeshittirishlar Ittifoqining 23 ta asosiy radioeshittirish tashkilotlaridan biri edi. 1972-yilda u TRT sifatida EBU qatlamiga qaytadi. Dastlabki kompaniya 1926-yilda radio test eshittirish sifatida ish boshladi va 1927-yilda Istanbulda, 1928-yilda esa Anqarada yangi studiya qurildi.

Sinov translyatsiyalari 1968-yil 31-yanvarda TRT 1 kanalida boshlandi. Oʻsha paytda Anqara, Istanbul, Izmir va uning atrofidagi hududlarni bogʻlaydigan toʻliq milliy televideniye jadvali 1971-yil dekabr oyida chiqarildi[2]. TRT 1972-yil 26-avgustda Turkiyaning Eurovision Network tadbiri boʻlgan Turkiya vs Italiya futbol oʻyinini 1973-yil 13-yanvarda Yevropa boʻylab efirga uzatdi[2]. TRT ham 1976-yilda Osiyo-Tinch okeani radioeshittirishlar ittifoqiga aʼzo boʻldi va aynan oʻsha yili Islom Konferensiyasi Tashkiloti Bosh Assambleyasida birinchi rangli televizor sinovi laboratoriya orqali namoyish etildi[2].

1968-yilda sinov uzatish ishlari boshlanganidan boshlab to 1981-yil 31-dekabrda yangi yil kechasi dasturlarigacha barcha dasturlar oq-qora rangda edi[3]. 1984-yil 15-martda butun tarkib rangli tizimga oʻtdi[3].

TRT 2004-yil 12-mayda yarim final va 2004-yil 15-mayda final boʻlgan Eurovision 2004 qoʻshiq tanlovini ham tashkillashtirgan.

2012-yilning 19-mayida TRT 1 HD toʻliq HD 16:9 DVB-S2 standartiga koʻtarilgan TRT 1 kanali orqali simulyasterni yoʻlga qoʻydi.

2018-yilning yanvar oyida TRT oʻzining 50 yillik yubileyini nishonladi. Barcha TRT kanallari nostalji shaklida eski identifikatorlar va yangiliklar studiyasi toʻplamini efirga uzatdi. Har kuni yangi identifikatorlar yaratildi. Bu voqea 1978, 1988, 1998 va 2008-yillarda ham sodir boʻldi.

2016-yildan keyingi davlat toʻntarishiga urinish

tahrir

15-iyuldagi davlat toʻntarishiga urinishdan soʻng TRTning koʻpgina xodimi ishdan boʻshatildi va baʼzi ishchilarni nafaqaga chiqarishga majbur boʻldi. Haber-Sen Ittifoqi maʼlumotlariga koʻra, 1800 ishchi nafaqaga chiqishga majbur boʻlgan. Uyushma 2018-yil 21-noyabr kuni Istanbul, Anqara, Diyarbakir va Bryusselda bu holatga norozilik bildirdi[4]. Namoyishlar chogʻida TRT xodimlari MOBING deb taʼriflangan psixologik bosimga duchor boʻlganliklarini taʼkidlashdi. TRT xodimi Osman Köse, 3000 dan ortiq TRT xodimi boshqa davlat muassasalariga oʻtkazilgani va 5000 kishi TRTdan boʻshatilganligi haqida maʼlumot berdi[5].

15-iyuldagi davlat toʻntarishi ortidan koʻplab TRT ishchilari oʻz lavozimini tark etdi va qamoqxonalarga joʻnatildi. „Resmi Gazete“ tashkilotining maʼlumotlariga koʻra, 312 kishi vafot etgan. Stockholm Center for Freedom (SCF) nodavlat tashkilotining xabari esa, TRTning 150 xodimi terroristik guruhlarga qoʻshilganlikda ayblanganini va koʻpchiligi qamalganini tasdiqladi[6].

Xizmatlar

tahrir

Televizion kanallar

tahrir
 
Surat olingan kunda Anqara radiosi jonli efirlarni amalga oshirardi. Har shanba kuni Radio Kids Club dasturi efirga uzatildi. Anqara radiostantsiyasi 1927-yilda Anqara Palasning podvalida eshittirishni boshlagan. Bir necha marta koʻchib oʻtgandan soʻng, u 1938-yil 28-oktyabrdan beri Otaturk bulvaridagi soʻnggi manzilida ish boshladi.

Barcha telekanallarni Turksat sunʼiy yo‘ldoshi orqali Yevropa, Osiyo, Turkiya va qo‘shni mamlakatlarda tomosha qilish mumkin. Ulardan baʼzilari kabel televideniesi tizimlarida ham mavjud.

Mahalliy dasturlar

tahrir
  • TRT 1 (1968-yil yanvarda ishga tushirilgan) — mahalliy va xorijiy seriallar, turk va Gollivud kinolari, turk xalq musiqasi, turk klassik musiqasi va pop musiqasi, jonli sport, yangiliklar va dolzarb voqealar, shuningdek, maxsus tadbirlar bilan jonli shoularni oʻz ichiga olgan keng dasturli umumiy koʻngilochar kanal.
  • TRT 2 (1986-yil sentabrda ish boshlangan, 2010-yil martida yopilgan, 2019-yil fevralida qayta ishga tushirilgan) — Madaniy-maʼrifiy koʻrsatuvlar, sanʼatni keng targʻib qilish, madaniy suhbatlar, hujjatli filmlar, mahalliy va xorijiy filmlarni oʻz ichiga olgan keng dasturli Highbrow kanali .
  • TRT Spor (1989-yil oktabrda ishga tushirilgan) — Jonli va arxiv sport, jumladan, Formula 1, figurali uchish boʻyicha jahon va Yevropa chempionatlari, yengil atletika boʻyicha jahon va Yevropa chempionatlari, Turkiya ayollar voleybol ligasi, U18 basketbol va boshqa koʻplab dasturlarini oʻz ichiga oladi. Parlament majlisida TRT 3 telekanali Turkiya Buyuk Millat Majlisining jonli efirini uzatadi.
  • TRT Çocuk (2008-yil noyabr oyida ishga tushirilgan) — Bolalar dasturlari, animatsion va taʼlim dasturlariga eʼtibor beradi. Hozirda stansiya kuniga 24 soat efir yuzini koʻradi.
  • TRT Kurdî (2009-yil yanvar oyida ishga tushirilgan) — Kurd tilida efirga uzatiladigan kanal.
  • TRT Arabi (2010-yil aprel oyida ishga tushirilgan) — Turkiyadagi arablarga, shuningdek, kengroq arab dunyosi va Yaqin Sharqqa qaratilgan dasturlar bilan arab tilida kuniga 24 soat efirga uzatiladi.
  • TRT Müzik (2009-yil noyabr oyida ishga tushirilgan) — turk xalq va klassik musiqalariga oid 24 soatlik musiqa kanali. Shuningdek, u pop, rok, jazz va etnik musiqalarni ham efirga uzatadi.
  • TRT Belgesel (2009-yil noyabrda ishga tushirilgan) — 24 soatlik hujjatli filmlar kanali.
  • TRT Haber (2010-yil may oyida ishga tushirilgan) — Yangiliklar va dolzarb voqealar, sport yangiliklari va ob-havolarni ommaga havola etadi.
  • TRT 4K (2015-yil fevral oyida ishga tushirilgan) — TRTning Ultra HD telekanali. Bu Turkiyadagi birinchi 4K telekanali hisoblanadi[7].

Xalqaro oʻrni

tahrir
 
Avstriyada 2014-yilgi davlat saylovlarida intervyu bergan TRT Avaz diktori.
  • TRT Turk — Turklar va xorijdagi turkiyzabon auditoriyaga qaratilgan xalqaro yangiliklar, dolzarb voqealar, hujjatli filmlar va madaniy dasturlarni oʻz ichiga oladi. Bu xususiy prodyuserlik kompaniyasidan yangiliklar dasturlari uchun keng foydalanilgan birinchi TRT kanalidir.
  • TRT Avaz (ilgari TRT Turk nomi bilan tanilgan) (2009-yil mart oyida ishga tushirilgan) — Turkiy respublikalar va Bolqonda yashovchi turklarga qaratilgan xalqaro kanal. Kanal TRT Turkning yangiliklarga eʼtibor qaratganidan tashqari, koʻngilochar va hujjatli filmlarga ham eʼtibor beradi. Dasturlar turk, ozarbayjon, qozoq, oʻzbek va turkman kabi aralash tillarda efirga uzatiladi.
  • TRT World — Xalqaro auditoriya uchun ingliz tilida xalqaro yangiliklar, dolzarb voqealar, hujjatli filmlar va madaniy dasturlarni efirga uzatadi.

Ozchilik tillari

tahrir

TRTda kurd tili uchun 24/7 kunlik efirga uzatiladigan TRT Kurdî deb nomlangan maxsus telekanal va mahalliy tillar: arman, arab, bosniya va cherkes tillarida bir necha soat efirga uzatiladigan boshqa teleradiostansiyalar ham mavjud[8][9].

Turk dunyosiga qaratilgan yana bir maxsus telekanal TRT Avaz boʻlib, u 2009-yil 21-martda ochilgan va ozarbayjon, bosniya, qozoq, qirgʻiz, oʻzbek va turkman tillarida efirga uzatiladi. TRT Arab telekanali esa 2010-yil 4-aprelda oʻz faoliyatini boshlagan[10].

Yillar davomida yopilish va ochilish vaqtlari

tahrir
  • 1968-yil 31-yanvar : TRT 1 soat 19:15 da ishga tushdi va 20:51 da yopildi.
  • 1970-yil : TRT 1 soat 19:00 da ishga tushdi va 22:00 da yopildi.
  • 197-yil : TRT 1 haftalik kechalari soat 19:00 da ishga tushdi va 23:00 da yopildi, dam olish kunlari esa 18:00 da ishga tushdi va yarim tunda yopildi.
  • 1981-yil : TRT 1ning haftalik tunlari soat 19:45 da boshlandi va 23:00 da yopildi, shanba kuni soat 17:00 da boshlandi va 23:40 da yopildi va yakshanba kuni soat 10:00 da ishga tushirildi va 23:00 da yopildi.
  • 1984-yil : TRT 1 haftalik tunlari soat 19:00 da ishga tushirildi va 23:00 da yopildi, shanba kuni soat 17:30 da boshlandi va yarim tunda yopildi va yakshanba kuni soat 14:00 da boshlandi va yarim tunda yopildi.
  • 1986-yil : TRT 1 yarim tunda, TRT 2 esa 23:30 yoki 00:00 da yopildi.
  • 1987-yil : TRT 1 va TRT 2 00:00 da yopiladi
  • 1988-yil : TRT 1 soat 1:00 da, TRT 2 esa 00:00 da yopiladi.
  • 1989-yil : TRT 1 soat 1:00 da, TRT 2 va TRT 3 yarim tunda yopiladi
  • 1990-yil : TRT 1 soat 1:00 da, TRT 2 va TRT 3 yarim tunda, TRT 4 soat 23:30 da yopiladi.
  • 1992-yil : TRT 1 soat 2:00 da, TRT 2 soat 1:00 da, TRT 3 yarim tunda, TRT 4 23:30 da yopiladi.
  • 1993-yil : TRT 2 soat 1:00 da, TRT 3 yarim tunda, TRT 4 soat 23:30 yopiladi.
  • 1997-yil : TRT 1 va 2 soat 2:00 da, TRT 3 va 4 esa yarim tunda yopiladi.
  • 2002-yil : TRT 1 va 2 24/7 rejimida ishlaydi, TRT 3 va 4 soat 7:00 dan 00:30 gacha ochiq boʻladi.
  • 2010-yildan beri : Barcha kanallar 24/7 rejimda ishlaydi. (TRT 4/TRT Çocuk (TRTning 4-kanali) va TRT GAP/TRT Spor/TBMM-TV (TRTning 3-kanali) kanallari bundan mustasno, lekin butun juftliklarda ular ham 24/7 rejimda efirga uzatiladi.

Radio kanallari

tahrir
 
TRT Radio Istanbul bosh qarorgohi Harbiye, Shishli, Istanbul
  • Radio 1 (1927-yil may oyida ishga tushirilgan) — ogʻzaki dasturlar, jumladan, madaniyat, sanʼat, drama, yangiliklar, fan, jamiyat, taʼlim va tarixga oid kanal.
  • TRT FM (sobiq Radyo 2, 1975-yil yanvar oyida ishga tushirilgan) — turk popi, xalq va klassik musiqa, xorijiy pop, qoʻngʻiroqlar, yangiliklar va sayohat maʼlumotlari aralashmasi
  • Radyo 3 (1975-yil yanvar oyida ishga tushirilgan) — Klassik musiqa, jazz, jahon musiqasi, xorijiy pop va rokka oid.

Mintaqaviy kanallar

tahrir
  • Antalya Radyosu — Turkiyaning gʻarbiy Oʻrta yer dengizi mintaqasini qamrab oladigan Antalyadagi eshittirish.
  • Chukurova Radyosu — Turkiyaning sharqiy Oʻrta yer dengizi mintaqasini qamrab oladigan Mersindagi eshittirish.
  • Erzurum Radyosu — Sharqiy Turkiyani qamrab oladigan Erzurumdagi eshittirish.
  • Trabzon Radyosu — Shimoliy Turkiyani qamrab oladigan Trabzondagi eshittirish.
  • Radyo GAP — Turkiyaning janubi-sharqini qamrab oladigan Diyarbakirdagi eshittirish.

Telematn va EPG

tahrir

TRT 1990-yil 3-dekabrda „Telegün“ nomi bilan telematn sinovlarini boshladi. Barcha telekanallar hozirda telematnni efirga uzatmoqda, shuningdek, 6 ta kanal ham Elektron dasturlar qoʻllanmasi (EPG) bilan oʻz koʻrsatuvlarini efirga uzatmoqda.

 

Yana qarang

tahrir
  • Turkiyadagi translyatsiya xronologiyasi
  • Turkiyada ommaviy axborot vositalari erkinligi (tsenzura jihatlarini qamrab oladi)
  • Turkiya ommaviy axborot vositalari
  • Emel Gazimixal (birinchi ayol maʼruzachi)

Manbalar

tahrir
  1. ↑ EU Monitoring and Advocacy Program — Television across Europe. Turkey
  2. ↑ 2,0 2,1 2,2 „?“. Gov.tr.
  3. ↑ 3,0 3,1 „Historical Background of radio and television broadcasting in Turkey“. 2006-yil 30-avgustda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2022-yil 23-noyabr.
  4. ↑ „1800 Çalışanın Emekli Olduğu TRT'de Neler Oluyor?“. Amerika'nin Sesi | Voice of America - Turkish.
  5. ↑ “https://www.dw.com/tr/trtde-tasfiye-tedirginli%C4%9Fi/a-45121364">
  6. ↑ „Jailed and wanted Journalists in Turkey- Updated List“.
  7. ↑ „TRT World“ (en). TRT World. Qaraldi: 2021-yil 2-iyun.
  8. ↑ Turkish Directorate General of Press and Information. „Historical background of radio and television broadcasting in Turkey“. Turkish Prime Minister's Office (2003). 2006-yil 30-avgustda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2006-yil 10-avgust.
  9. ↑ Nasuhi Güngör. „Kurdish TRT“. Zaman (2009). 2011-yil 12-avgustda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2009-yil 25-fevral.
  10. ↑ „TRT Arapça Bugün Açılıyor“. Trt.net.tr (2011-yil 13-yanvar). 2010-yil 7-aprelda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2012-yil 4-noyabr.

Havolalar

tahrir 
"https://uz.wikipedia.org/w/index.php?title=Turkiya_radio_va_televideniye_korporatsiyasi&oldid=3855453" dan olindi