Ubay Orifov

Ubay Orifovich Orifov
Tavalludi	15-iyun 1905-yil; Qoʻqon Fargʻona ; Turkiston general-gubernatorligi; Rossiya imperiyasi
Vafoti	24-dekabr 1976-yil ; (71 yoshda); Toshkent, Oʻzbekiston SSR ; SSSR
Fuqaroligi	SSSR
Taʼlimi	Samarqand davlat universiteti (1931)
Kasbi	fizik
Faoliyat yillari	Fizika-texnika instituti (1945—1956, 1963—1967) ; Oʻzbekiston Respublikasi Fanlar akademiyasining Yadro fizikasi instituti (1956—1962, 1967—1969); Oʻzbekiston SSR Fanlar akademiyasi(1962—1966); Elektronika instituti (1966—1967)
Unvoni	Oʻzbekiston Fanlar akademiyasi akademigi
Mukofotlari	; ; ;

Orifov Ubay Orifovich (1905.15.6, Qoʻqon — 1976.24.12, Toshkent) — fizik olim, davlat va jamoat arbobi. Oʻzbekiston Fanlar akademiyasi akademik (1956), Oʻzbekistonda xizmat koʻrsatgan fan va texnika arbobi (1959). Fizikamat, fanlari doktori (1954), professor (1956). Oʻzbekiston pedagogika akademiyasini tugatgan (1931). Qoʻqon paxtachilik institutida (1932—34), Oʻzbekiston Davlat Universitetida (1935—41) ishlagan. Oʻzbekiston Fanlar akademiyasi Fizika-texnika instituti (1945-56, 1963-67), Yadro fizikasi instituti direktori (195662, 1967-69), Oʻzbekiston Fanlar akademiyasi prezidenti (1962— 66), Oʻzbekiston Fanlar akademiyasi Elektronika instituti direktori (1966—76). O.ning asosiy ilmiy ishlari fizik elektronika, yadroviy va radiatsion fizika, gelioenergetika, paxta xom ashyosiga dastlabki ishlov berish masalalariga bagishlangan. O. tomonidan fanda hali nomaʼlum boʻlgan hodisalar: qattiq jismga atom zarralari taʼsir etganda roʻy beruvchi koʻplab murakkab jarayonlar, ikkilamchi ionlar va elektronlarning har xil guruxlarini topish va ajratish, qattiq jismlar sirtining xossalarini oʻzgartirish usullari aniklangan va shu asosda elektron texnika, mikroelektronika va mashi-nasozlik materiallariga ishlov berish usullari yaratilgan. U paxtachilik va paxta sanoatining taraqqiyotiga hamda xalq xoʻjaligida quyosh energiyasidan foydalanish muammolariga katta eʼti-bor berdi. O. rahbarligidagi tadqiqotlar natijasida urugʻlik va texnik chi-gitni toʻla tuksizlantirish, ularni saralash va tozalash muammolari hal etildi, quyosh energiyasini elektr energiyasiga aylantirish va geliotexnik qurilmalar yaratish boʻyicha ishlar amalga oshiriddi. O. tashabbusi bilan 1965-yildan boshlab Toshkentda "Geliotexnika" xalqaro jurnal nashr etila boshlandi. Beruniy nomidagi Oʻzbekiston Davlat mukofoti laureati (1968). Oʻzbekiston Fanlar akademiyasi Elektronika intiga va Toshkent shahrining Yunusobod tumanidagi koʻchalardan biriga uning nomi berilgan.^[1]

Biografiyasi

1931-yilda Samarqand davlat universitetini tamomlagan. 1935—1941-yillarda — Markaziy Osiyo universiteti assistenti sifatida faoliyat yuritdi. 1944-yilda VKP(b) safiga kirdi.

1945—1956 va 1963—1967-yillarda — Oʻzbekiston SSR Fanlar akademiyasi Fizika-texnika instituti direktori, 1956—1962-yillarda - Oʻzbekiston Respublikasi Fanlar akademiyasining Yadro fizikasi institutida va 1966—1975-yillarda — O‘zbekiston SSR Fanlar akademiyasi Elektronika instituti^[2]^[3] (1963-yildan — shuningdek, Toshkent davlat texnika universitetida kafedra mudiri) sifatida faoliyat olib bordi.

„Oʻzbekiston SSR Fanlar akademiyasi hisobotlari“ (1962—1966) va „Geliotexnika“ (1965—1976) jurnallarida bosh muharrir.

U asosan fizik elektronika, qattiq jismlar yuzasi fizikasi, yadro va radiatsiya fizikasi, massa spektrometriyasi va quyosh muhandisligi bilan bogʻliq ishlar qilgan.

Oila

Xotini — Abdurasuleva Amina Rahimovna (1912 — 1990)

Oʻgʻli — Arifov Poʻlat Ubayevich (1937 — 2021)

Oʻgʻli — Arifov Timur Ubayevich (1940 — 2004)

Qizi — Arifova Dilorom Ubaevna (1949 — 2009)

Nevarasi — Arifov Timur Poʻlatovich

Nevarasi — Olim Arifov — Bobir Poʻlatovich

Nevarasi — Arifova Nodira Timurovna

Nevarasi — Igamberdieva Ra’no Iskandarovna

Nevarasi — Igamberdiev Rovshan Iskandarovich

Qilgan ishlari

Metallar yuzasida statsionar boʻlmagan jarayonlar va ionlanish sirtlari va adsorbsiya va desorbsiya issiqliklarining koeffitsientlarini aniqlash usullari ishlab chiqqan;
Atom zarralari bilan metall kristallari va plyonka tizimlarini kimyoviy reaksiyaga kiritayotgan paytda elektron emissiya naqshlari;

qattiq sirtning turli sinflarining potentsial va kinetik elektron emissiya mexanizmlari ishlab chiqqan;
puskurtulmus yuzadan manfiy ionlar chiqishining kuchli oʻsishi imkoniyatini belgiladi va manfiy ionlarning purkash manbalarini rivojlantirish uchun asos yaratdi;
Zaryadlangan zarrachalar nurlari yordamida sirt xossalarini yoʻnaltirilgan oʻzgartirish imkoniyatini isbotladi va ionlarni azotlash, passivlash, ion nurlarini qayta ishlash va boshqalarni ishlab chiqdi;
diametri 3 m gacha qilib qurilgan quyosh pechlari, quyosh fotokonvertorlari, quyosh kontsentratorlarilar va boshqalarni ishlab chiqdi.

Tanlangan asarlar

Atomlar va molekulalarning ijobiy sirt ionlanishi // Fizika-texnik. Oʻzbekiston Fanlar akademiyasi instituti. SSR: Proc. - 1948. - 2-jild, soni. 1 (G. N. Shuppe bilan birgalikda)
Superoʻtkazuvchilarni ionlar bilan reaksiyaga kirtish paytida ikkilamchi emissiyani oʻrganish usuli toʻgʻrisida // Jurn. eksperimental va nazariy fizika. - 1954. - T. 26, soni. 6 (hammualliflikda)
Ishqoriy elementlarning ijobiy ionlari bilan reaksiyaga kirtish taʼsirida metallarning ikkilamchi emissiyasini oʻrganish // Izv. SSSR Fanlar akademiyasi. — Ser. jismoniy - 1956. - V. 20, 10-son (A. X. Ayuxonov bilan)
Ion tarqalish koeffitsientining toʻqnashuvchi zarrachalarning massa nisbatiga bogʻliqligiga, Zh. eksperimental va nazariy fizika. - 1957. - T. 33, soni. 4 (hammualliflikda)
Gamma nurlarining tirik ipak qurti qoʻgʻirchoqlariga taʼsiri // Dokl. O'zbek. SSR. - 1957 yil, 4-son (hammualliflikda).
Arifov U. A., Arifov P. U. Sekin pozitronlar fizikasi. - Toshkent: Fan, 1971 yil.
Arifov U.A., Aliev AA Atom zarralarining qattiq jism bilan oʻzaro taʼsirining burchak qonuniyatlari. - Toshkent: Fan, 1974 yil.

Mukofotlar

„Buyuk xizmatlari uchun“ ordeni (2002-yil 23-avgust, vafotidan keyin)^[4].
Beruniy nomidagi Oʻzbekiston Respublikasi davlat mukofoti (1968)^[5]

Xotirasiga

Oʻzbekiston Respublikasi Fanlar akademiyasi Elektronika instituti nomi U. A. Arifov tomonidan berilgan^[2] (2012-yildan — Oʻzbekiston Respublikasi Fanlar akademiyasi Ion-plazma va lazer texnologiyalari instituti)^[6].

Manbalar

↑ Vzaimodeystviye atomnix chastits s poverxnostyu metalla, T., 1961; Vzaimodeystviye atomnix chastits s poverxnostyu tverdogo tela, M, 1968.
↑ ^2,0 ^2,1 „Об институте“ (deadlink). Институт электроники им. У. А. Арифова. 2013-yil 27-iyulda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2012-yil 8-avgust.
↑ „Институт электроники им. У. А. Арифова“. 2016-yil 5-martda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2012-yil 8-avgust.
↑ Указ Президента Республики Узбекистан от 23 avgust 2002 года № УП-3117 «Oʻzbekiston fan va madaniyatini rivojlantirishga ulkan hissa qoʻshgan fan va san’at arboblarini vafotidan keyin mukofotlash toʻgʻrisida
↑ „Фан ва техника соҳасифа Беруний номли Ўзбекистон ССР Давлат мукоготларини бериш тўғрисида“. Sovet Oʻzbekistoni (1968-yil 7-noyabr), s. 3.
↑ Oʻzbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining 2012-yil 7-fevraldagi 33-son qarori va Oʻzbekiston Respublikasi Fanlar akademiyasi Prezidiumining 2012-yil 2-apreldagi 4/1-son qarori bilan. 2012-yil 3-oktabrda Oʻzbekiston Respublikasi Fanlar akademiyasining Elektronika instituti Oʻzbekiston Respublikasi Fanlar akademiyasining Ion-plazma va lazer texnologiyalari institutiga aylantirildi. (Wayback Machine saytida 2018-02-19 sanasida arxivlangan)

Adabiyotlar

Ubay Arifovich Arifov. - Toshkent: Fan, 1979 yil.

Havolalar

Arifov, Ubay Arifovich // Katta biografik ensiklopediya. — 2009.
„Арифов Убай Арифович“. Biografik ensiklopediya. 2012-yil 1-oktyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2012-yil 8-avgust.
http://mytashkent.uz/2014/03/11/chelovek-vyzyvavshij-udivlenie-arifov-ubaj-arifovich/#comment-182285
Ордена
Nekrolog

Ushbu maqolada Oʻzbekiston milliy ensiklopediyasi (2000-2005) maʼlumotlaridan foydalanilgan.

[1] Vzaimodeystviye atomnix chastits s poverxnostyu metalla, T., 1961; Vzaimodeystviye atomnix chastits s poverxnostyu tverdogo tela, M, 1968.

[ИнЭ-2] 2,0 ^2,1 „Об институте“ (deadlink). Институт электроники им. У. А. Арифова. 2013-yil 27-iyulda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2012-yil 8-avgust.

[SUZ-3] „Институт электроники им. У. А. Арифова“. 2016-yil 5-martda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2012-yil 8-avgust.

[Указ9-4] Указ Президента Республики Узбекистан от 23 avgust 2002 года № УП-3117 «Oʻzbekiston fan va madaniyatini rivojlantirishga ulkan hissa qoʻshgan fan va san’at arboblarini vafotidan keyin mukofotlash toʻgʻrisida

[5] „Фан ва техника соҳасифа Беруний номли Ўзбекистон ССР Давлат мукоготларини бериш тўғрисида“. Sovet Oʻzbekistoni (1968-yil 7-noyabr), s. 3.

[6] Oʻzbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining 2012-yil 7-fevraldagi 33-son qarori va Oʻzbekiston Respublikasi Fanlar akademiyasi Prezidiumining 2012-yil 2-apreldagi 4/1-son qarori bilan. 2012-yil 3-oktabrda Oʻzbekiston Respublikasi Fanlar akademiyasining Elektronika instituti Oʻzbekiston Respublikasi Fanlar akademiyasining Ion-plazma va lazer texnologiyalari institutiga aylantirildi. (Wayback Machine saytida 2018-02-19 sanasida arxivlangan)

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

Ubay Orifovich Orifov

Tavalludi	15-iyun 1905-yil Qoʻqon Fargʻona Turkiston general-gubernatorligi Rossiya imperiyasi
Vafoti	24-dekabr 1976-yil(1976-12-24) (71 yoshda) Toshkent, Oʻzbekiston SSR SSSR
Fuqaroligi	SSSR
Taʼlimi	Samarqand davlat universiteti (1931)
Kasbi	fizik
Faoliyat yillari	Fizika-texnika instituti (1945—1956, 1963—1967) Oʻzbekiston Respublikasi Fanlar akademiyasining Yadro fizikasi instituti (1956—1962, 1967—1969) Oʻzbekiston SSR Fanlar akademiyasi(1962—1966) Elektronika instituti (1966—1967)
Unvoni	Oʻzbekiston Fanlar akademiyasi akademigi
Mukofotlari