Ukraina chemerislari

Ukraina chemerislari — 1527-yilda Rech Pospolitayaning Ukraina voyevodasiga, shuningdek, Cheremis urushlari paytida 40-yil davomida koʻchib kelgan togʻlik mariylar etnik guruhi. Ukrainadagi Fin-Volga aholisining eng qadimgi va ixcham guruhlaridan biri, eskitdan „chemeris“ ukrain xalq etnonimi ostida tanilgan. Akademik Yaroslav Dashkevichning soʻzlariga koʻra, ular oʻzlarining milliy oʻziga xosligini, tilini va anʼanaviy dinini XVIII-asrning oxirigacha, „barlik chemerislar“ (Bar shahri nomidan) — XIX-asrning oxirigacha saqlab qolishgan.

Moskva knyazligining gʻarbiy chegaralariga asir sifatida koʻchirilgan Volga boʻyining tub aholisi 1527-yilda Belorussiya orqali Volinga qochib ketishdi. XVI-asrning keyingi migratsiyalari Cheremislarning Moskva hokimiyatiga qarshi qoʻzgʻoloni bilan bogʻliq; XVIII-asrning ikkinchi yarmida Kursk guberniyasidan Cheremis-krepostnoylar Poltava viloyatiga qochib ketishdi.

Ular fin-ugor tillarining Volga guruhiga kiruvchi togʻli Mari tilida gaplashgan. Asosiy yashash joyi Podoliyadagi Bar (1541-1542-yillar) boʻlib, u yerda „Chemerisskiy Bar“ shahrining alohida qismini yaratdilar. Ular Podoliyani Qrim tatarlaridan himoya qilib, Qora dengiz mintaqasidagi yurishlarda qatnashib, qoʻriqchi vazifasini bajardilar. Ular dehqonchilik, bogʻdorchilik, chorvachilik, asalarichilik, ovchilik bilan ham shugʻullangan. Boshqa aholi punktlari — Podolsk Cheremisi shahri (1600-yildan; XVIII-asr boshida oʻz faoliyatini toʻxtatgan); Vinnitsa viloyati, zamonaviy Salnik qishlogʻining Cheremisovka chekkasi (1607-yildan keyin tashkil etilgan); Chemerpol shahri (XVIII-asrning 30-yillaridan boshlab) hozir Kirovograd viloyati, sobiq Chemerisskiy Bari — bugungi kunda Chemerisy-Barskiy qishlogʻi. Chemeris Kanevda (XVI-asr oʻrtalari) alohida oilalarda yashagan. Avval butparastlar, keyin pravoslavlarga aylangan. Lingvistik jihatdan, XVII-asrda ular ukrainlar bilan assimilyatsiya qilishdi. Taxminiy hisob-kitoblarga koʻra, XVI-asrning 70-yillarida Podoliyada kamida 1-1,5 ming chemeris yashagan; XVII-asrning 70-yillarida — 10 mingga yaqin. XVII-asrning oxirigacha ular bargaror etnik chegaralarga ega boʻlgan, jips etnos edi.

Ular Bogdan Xmelnitskiy boshchiligidagi ozodlik kurashida faol ishtirok etdilar, ularning asosiy qismi kazaklar tomoniga oʻtib, alohida otliq boʻlinmalarni tuzdilar yoki polklarga qoʻshildilar. 1672-yilda chemerislar Polsha xizmatida boʻlgan tatar otryadlari bilan birgalikda milliy kamsitishni boshdan kechirdilar va turklar tomoniga oʻtdilar (turklarda 2 ming, Moldaviya qoʻshinlarida 400). Ularning markazlari Kamenets-Podolskiy va Bar edi. Getman Petro Doroshenko qoʻshinlari tarkibida ular getmanlar Mixail Xanenko va Ivan Samoylovichga va Chigirinni qamal qilgan rus qoʻshinlariga qarshi kurashdilar (1672-1673-yillardagi voqealar). Oʻsha paytda Podoliyada ular jiddiy harbiy kuchlar edi. 1699-yilda ular Dunay deltasi yaqinidagi yerlarga va Xatin viloyatiga koʻchishdi. Keyinchalik ular „Voloshskiy chemeris“ nomi bilan qaytishdi. XIX-asrning 50-60-yillarida barlik chemerislar huquqlarni tiklash, panshinani bekor qilish uchun Rossiya maʼmuriyati bilan kurashdi.

Chemerislar turmushi Ukraina antroponimiyasida (Chemeris familiyasi), toponimikasida, moddiy madaniyatida (erkaklar chavandozlik kiyimi — chemerka, XX-asrning 20-yillarigacha keng tarqalgan edi; XVII-XVIII-asr boshlaridagi Chemeris naqshli koʻylagi ukrainlarga taʼsir koʻrsatdi), shuningdek, Podoliyaning Ukraina folklorida sezilarli iz qoldirdi.

Yana qarang

• Chemeris
• Chemerisskoye (Bar tumani)

Adabiyotlar

• • Etnicheskie menshinstva Ukraini. — Kiev, 1996. — S. 164—165