Varna jangi
Varna jangi yoki Varna jangi 1444-yil 10-noyabrda papalik qo'l ostidagi venger, polsha, valaxiya va turli Bolqon xalqlaridan iborat salibchilar qoʻshini Vladivaslav III va Murod II qoʻmondonligida boʻlib oʻtgan urush. Bu hozirgi Bolgariyaning Varna shahri yaqinida sodir bo'lgan. Usmonli qo'shini g'alaba qozongan.
Urushdan oldin tahrir
Murod II, Papa IV. Evgeniy tashabbusi bilan tuzilgan salibchilar qoʻshini bilan Nis jangi va undan keyingi Izladidagi janglardan soʻng 1444-yil yoz oylarida Edirne-Segedin shartnomasini imzoladi. Bu shartnoma 10 yillik tinchlik davrini nazarda tutgan edi. Shartnoma imzolangandan ko'p o'tmay, Murod II taxtni 12 yoshli o‘g‘li shahzoda Mehmetga qoldirib, Manisaga jo'nab ketdi. Biroq, Edirne-Segedin shartnomasi shartlaridan norozi boʻlgan papalik kardinal Julian Sezarini orqali Vengriya qirolini koʻndirishga va muqaddas kitobni bostirish orqali shartnomani buzishga harakat qiladi. Musulmonlarga qarshi qilingan qasamning haqiqiy emasligini aytib, shartnomani buzdi va Qirollik kengashida turklar bilan yana jang qilishga qaror qabul qildi. Kuzda harakatni boshlagan ittifoqchilar, Orsova orqali Dunay daryosini kesib o'tib, Vidinga kirib keldi va shaharni yoqib yuborgandan so'ng Nig'boludagi Valaxiya voyvodasi Vlad II Drakul kuchlari bilan birlashib, Shumen tomon harakatlanishgan. Shumenga yetib kelgach esa, ular shaharni egallab, Pravadi orqali Varnaga kirib kelishdi. [1] link=https://tr.wikipedia.org/wiki/Dosya:Battle_of_Varna_tr.png|left|thumb|250x250px|Varna jangi paytida qo'shinlarning harakati. Salibchilarning chegarani kesib o'tganligi haqidagi xabar kelganda, Bosh vazir Chandarli Halil Poshoning chaqirig'i bilan Murod II askarlari bilan Manisadan Bosforga ko‘chib o'tdi. U yerdan har bir askar uchun bir dukat oltin berib; genuya kemalari bilan Rumeliyaga yetib bordi. Va o'g'lii Mehmet va Bosh vazir Chandarli Halil Poshoni Edirnada qoldirib, salibchilar qo'shinlarini kutib olish uchun Varna tomon otlandi.
Urushning borishi tahrir
Usmonli va salibchilar qoʻshinlari hozirgi Bolgariyaning Varna yaqinida uchrashdilar. Usmonli qo'shinining o'ng qo'liga Anadolu Beylerbeyi Karaja Posho, chap qo'liga Rumeli Beylerbeyi Hadim Sabohiddin Posho qo'mondonlik qilgan. Murod II esa markazda yanicharlar bilan o'z o'rnini poydevor qilib olgan edi. Qo'shinning qolgan qismi mustahkamlanmaganligi sababli, bosqinchilik xavfi mavjud edi. Markazda, yanicharlar oldida, qoziqlar bilan himoyalangan xandaq bor edi. Edirne-Segedin shartnomasi matni Sultonning old tomoniga osilgan edi. Salibchilarning chap qanoti Varna botqoqlari bilan, o'ng qanoti esa ochiq tekislik va shahar tomon qaragan, Vengriya qo'shinlari esa to'liq o'ng qanotda to'plangan edi.
Janos Xunyadi jang boshlanishi bilan Karaja posho boshchiligidagi Usmonli qo'shinining o'ng qo'liga hujum qildi va bu qo'lni chekinishga majbur qildi. Chap qanotga joylashtirilgan Vallaxiya qo'shinlari bu qanotni sindirib, sulton joylashgan qo'shin markaziga qarab yurishgan bo'lsalar ham, ular qaytarildi. Qo'shinning qolgan qismi mustahkamlanmaganligi sababli bu qism tahdid ostida edi. O'ng va chap qo'llar tarqoq bo'lgani uchun armiya markazida faqat sulton, uning atrofidagilar va Kapikulu qo'shinlari qoldi.
Usmonlilar qoʻshinining oʻng va chap qoʻllari zaiflashganini koʻrgan qirol Vladivaslav I Janos Hunyadining ogohlantirishlariga qaramay Polsha qoʻshinlari bilan birgalikda Usmonli qoʻshini markaziga va sultonga hujum qilib, u yerga yetib keldi. Yanicharlar markazga kirib kelgan dushman qo‘shinlaridan sultonni shiddatli himoya qilib, o‘rab oldilar. Bu orada Timurtosh ismli yanichar qirol otining oyog‘iga bolta bilan urib, ot bilan birga uni yiqitadi. Qirolning yiqilganini ko‘rgan piyoda Ko‘ja Xizr darhol yugurib borib, podshohning boshini kesib, nayza uchiga bog‘lab qo‘yib Murodning oldiga olib bordi. Buni ko‘rgan koalitsiya kuchlari parchalanib, qocha boshladi. [2]
Bu orada Usmonlilarning chap qanotidagi Janos Xunyadi tezda yetib oldi va vaziyatni to‘g‘rilamoqchi bo‘lib podshohning jasadini olib, harbiylarni ruhlantirdi: “Biz podshoh uchun emas, dinimiz uchun jang qilish uchun keldik. “U yana bir necha harakatlar qilgan boʻlsa ham, podshohning oʻldirilganini eshitgan turk qoʻshinlarini luchayib borayotganligini salibchilar armiyasi koʻrdilar. Shundan so‘ng, Janos Xunyadi Polsha qo‘shinlaridan omon qolganlarni olib, qochib ketdi va Sulton Murodning jang maydonini tark etmagani bu katta muvaffaqiyatga olib keldi. [3]
Urush paytida Usmonli tarafidan Anadolu Beylerbeyi Karaja Posho, salibchilar qo'shinidan Qirol Vladislav I va Edirne-Segedin shartnomasini buzishda birinchi bo'lgan Kardinal Julian Sezarini vafot etdi.
Urush natijalari tahrir
Varna jangidan keyin oʻz nomini saqlab qolmoqchi boʻlgan Janos Xunyadi yana qoʻshinlarini toʻplab, unga qoʻshilishni istamagan Serbiyaga bostirib kiradi va Dunay daryosidan oʻtib, Kosovo jangida yana Usmonli qoʻshini bilan toʻqnash keladi.
Morea va Bolgariya Usmonli imperiyasi bilan bog'langan. Usmonli imperiyasining Bolqondagi nufuzi kuchaya boshladi.
Manba tahrir
- ↑ Osmanlı Tarihi, I. Cilt, 10. baskı, sf: 433,434,435,436,437,438,439 Türk Tarih Kurumu Yayınları-2011, Ord. Prof. İsmail Hakkı Uzunçarşılı.
- ↑ Jaczynowski, Lech (Ocak 2017). Supposed Gravesites of Władysław III of Varna (PDF). ss. 187-209. ISBN 9788374555265. 22 Aralık 2017 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Aralık 2017..
- ↑ Osmanlı Tarihi, I. Cilt, 10. baskı, sf: 433,434,435,436,437,438,439 Türk Tarih Kurumu Yayınları-2011, Ord. Prof. İsmail Hakkı Uzunçarşılı.