Venesuela qishloq xoʻjaligi boshqa Lotin Amerikasi mamlakatlariga qaraganda iqtisodda ko‘proq ulushga ega. XX asr boshlarida Venesuelada neft topilgandan soʻng 1940-yillargacha qishloq xoʻjaligi tez pasayib ketdi va 1940-yillarda yirik sanoat rivojlanishining boshlanishi bilan qishloq xoʻjaligi va yer islohoti ketma-ket hukumatlar tomonidan eʼtibordan chetda qoldi. Islohot qonuniga asosan 1960-yillarning boshlarida 200 000 oila yer oldi. 1999-yildan beri prezident Ugo Chavesning bolivar inqilobi ostida qishloq xoʻjaligi biroz yuqoriroq ustuvorlikka ega boʻldi. Venesuelada qishloq xoʻjaligi YaIMning taxminan 3%, ishchi kuchining 10% va Venesuela yer maydonining kamida toʻrtdan bir qismini tashkil qiladi.

Venesuela topografiyasi

Venesuela oziq-ovqatning katta qismini, asosan Kolumbiya va AQShdan import qiladi. [1]

Tarixi

tahrir

1950-yillarga kelib neft eksportining boshlanishidan oldin qishloq xoʻjaligi, baliqchilik va oʻrmon xoʻjaligi Venesuela iqtisodiyotida markaziy oʻrin tutgan va yalpi ichki mahsulotning (YaIM) yarmidan koʻpini ishlab chiqargan. 1930-yillarning oxirlarida ham qishloq xoʻjaligi yalpi ichki mahsulotning 22 foizini tashkil etgan va ishchi kuchining 60 foizini ish bilan taʼminlagan. 1970-1980-yillarda neft-kimyo sanoati tez sur’atlar bilan kengayib borar ekan, qishloq xoʻjaligidagi ishchi kuchining ulushi beshdan bir qismdan taxminan oʻndan bir qismga kamaydi. 1988-yilga kelib qishloq xoʻjaligi yalpi ichki mahsulotning atigi 5,9 foizini tashkil etdi, ishchi kuchining 13 foizini ish bilan taʼminladi. Qishloq xoʻjaligi 2004-yilda yalpi ichki mahsulotning taxminan 5% va bandlikning 10% ni tashkil etgan holda pasayishda davom etdi. Hukumatning 1997-yilgi soʻroviga koʻra, 3,4 million gektar yer dehqonchilikka yaroqli (yana 17,1 million gektar yaylovga yaroqli) — lekin gʻalla etishtirishda atigi 0,7 million gektar yer ishlagan.

Venesuelada 1998-yilgacha yer islohotiga bir necha bor urinishlar bo‘lgan. Demokratiyaning qisqa birinchi davrida (El Trienio Adeco, 1945-48) Demokratik Harakat hukumati avvalgi hukumatlar aʼzolari tomonidan noqonuniy ravishda qoʻlga kiritilgan yerlarni qayta taqsimladi[2] va 1948-yil oʻrtalarida agrar islohot toʻgʻrisidagi qonunni qabul qildi. Shu tarzda qayta taqsimlangan yerlarning katta qismi 1948-58-yillardagi Markos Peres Ximenes diktaturasi davrida avvalgi egalariga qaytarilgan. 1958-yilda demokratiya tiklanganidan soʻng, 1960-yil mart oyida yangi yer islohoti toʻgʻrisidagi qonun qabul qilindi[2], islohot 1960-yillarning boshlarida Miranda, Aragua va Karabobo shimoli-sharqiy shtatlarida toʻplangan va asosan ekspropriatsiya qilingan xususiy yer egaliklaridan kelib chiqqan. Islohot qishloq xoʻjaligi mahsulotlari ishlab chiqarishni sezilarli darajada oshirish bilan birga olib borildi. Oxir-oqibat, islohot 200 000 ga yaqin oilalar yer oʻtkazmalarini oldi[3].

Bolivar inqilobi

tahrir

Venesuelaning hozirgi qishloq xoʻjaligi samarasizligi past investitsiyalar bilan ajralib turadi.70% qishloq xoʻjaligi yerlarining 3% qishloq xoʻjaligi egalariga tegishli (Lotin Amerikasidagi yer kontsentratsiyasining eng yuqori darajasidan biri). 2001-yildagi „Yer va qishloq xoʻjaligini isloh qilish toʻgʻrisida“gi qonunga muvofiq, noqonuniy egalik qilingan yoki unumsiz deb topilgan davlat va xususiy yerlar qayta taqsimlanishi kerak. 2009-yil yanvar holatiga koʻra, Venesuela hukumati qariyb 2,7 million gektar boʻsh yerni (6,6 million akr — 1998-yilgacha mavjud boʻlgan latifundio yerlarining deyarli 1/3 qismi) 180 ming yersiz dehqon oilalariga qayta taqsimladi[4].


Hukumat mamlakatda eng koʻp isteʼmol qilinadigan asosiy oziq-ovqat mahsulotlarini ishlab chiqarishni qoʻllab-quvvatlash uchun Misión Agro-Venesuela kompaniyasini yaratdi. [5]

Ishlab chiqarish

tahrir

Venesuela 2019-yilda ishlab chiqarilgan mahsulotlar[6]:

Ichki iqtisodiy va siyosiy muammolar tufayli shakarqamish ishlab chiqarish 2012-yildagi 7,3 million tonnadan 2016-yilda 3,6 million tonnaga qisqardi. Makkajoʻxori ishlab chiqarish 2014-yilda 2,3 million tonnadan 2017-yilda 1, 2 million tonnaga kamaydi. Guruch 2014-yildagi 1,15 million tonnadan 2016-yilda 498 ming tonnaga tushdi[7].

Manbalar

tahrir
  1. Venezuela country profile. Library of Congress Federal Research Division (March 2005). This article incorporates text from this source, which is in the public domain.
  2. 2,0 2,1 Alexander, Robert. „Nature and Progress of Agrarian Reform in Latin America.“ The Journal of Economic History. Vol. 23, No. 4 (Dec., 1963), pp 559-573.
  3. Gregory Wilpert, „Land for people not profit in Venezuela“, in Peter Rosset, Raj Patel, Michael Courville, Land Research Action Network (2006), Promised land: competing visions of agrarian reform. Food First Books. p251
  4. Christina Schiavoni; William Camacaro. "The Venezuelan Effort to Build a New Food and Agriculture System". Monthly Review. http://monthlyreview.org/090824shiavoni-camacaro.php. 
  5. „Venezuela: Farm Mechanisation Gets Public Support“. Mondo Macchina (october–november 2013).
  6. Venezuela production in 2019, by FAO
  7. Venezuela production, by FAO