Xitoy armiyasi tarixi
Xitoy harbiy qudrati oʻz oʻrnida dunyoga mashxur Dastlabki Xitoy jangarilari jang aravalari va bronza qurollardan foydalanishgan. Ularning soni kam va jangovar samaradorligi bilan ajralib turardi. Urushayotgan davlatlar davrida, markazlashgan davlatning shakllanishi bilan bir vaqtda, armiya sezilarli darajada mustahkamlandi, temir qurollar, arbaletlar va otliqlar paydo bo'ldi. Xan imperiyasi katta qo'shinga ega edi, lekin dastlab koʻchmanchilar tomonidan yengilgan ammo keyinchalik Xitoy harbiy qudrati yuksala borgan va butun boshli koʻchmanchi Hun qabilalarini janglarda magʻlub etib Hunlar davlatini yoʻq qilib yubordi ,soʻngra hunlar davlati ikkiga boʻlindi. Birinchi qismi ya'ni gʻarbiy Hunlar, Xitoy lashkarlaridan qochib gʻarbga tomon qochishdi va keyinchalik Rimni qulatishgan ,Sharqiy Hunlar esa Xitoyga boʻysunib yashashni afzal koʻradilar . Bu davrda Xitoy harbiy qudrati oʻta darajada qudratli boʻldi va Buyuk impeya gullab yashnagan.Keyinchslin Han sulolasining zaiflashuvi va qulashi Xitoy hududidagi raqib davlatlarning, ham xitoy, ham "varvar"larning harbiy kuchayishiga turtki bo'ldi. Xitoydan tashqari davlatlar bilan turli aloqalarda bo'lgan Tan imperiyasi davri imperator Xitoyning harbiy qudratining cho'qqisi edi.Tan imperiyasi davrida ham Xitoy qudratli davlat boʻldi. Bu davrda Xitoy koʻplab janglar olib bordi va Butun Turkiy davlatlarni jangda yengib Osiyoning qudratli imperiyasiga aylandi va Turkiylar Xitoy imperatorini oʻz xoni deb tan olishi. Ammo bu kuch imperiyaning o'zini parchalanishiga olib keldi. Natijada, Song davrida qo'shin davlatning unga nisbatan shubhali munosabati tufayli zaiflashdi, bu esa XIII asrda mo'g'ullar tomonidan Xitoyni bosib olishga yordam berdi.Shuni yodda tutish kerakki Moʻgʻullar Butun Xitoyni bosib olish uchun 70 yildan oshiq vaqt sarflaydi ,Song sulolasi esa moʻgʻullarga 40 yildan oshiq qarshilik koʻrsatib mardonovor jang qildilar. [1]O'shandan beri Xitoy armiyasi zaiflashgan bo'lib qoldi, garchi XIV-asrda mo'g'ullar sulolasi o'z navbatida ag'darilgan.Min sulolasi davrida ham Xitoy armiyasi ancha kuchaydi va gʻarbiy Turk -moʻgʻul davlatlari ustiga 5 marotaba yurish qilinib gʻalaba qozonildi (Moʻgʻullar qochib qolishardi ) XVII-asrda Xitoy Qing sulolasiga asos solgan manjurlar tomonidan bosib olindi; kelib chiqishi xitoydan bo'lmagan harbiy tashkilot imperiyaning butun ma'muriy tuzilishining tashkiliy tamoyiliga aylandi. Manjur -Xitoy Sin sulolasi davrida ham Xitoy harbiy qudrati yuksaldi va Xitoy hududi ancha kengaydi .Sin sulolasi Min sulolasidan keyingi sulola boʻlib Min sulolasining ishlarini davom ettirgan. Sin sulolasi Xitoyni qudratli davlatga aylantirishda ulkan hissa qoʻshgan. Shunga qaramay, "Qingning oltin davri" (uzoq barqarorlik davri) harbiy qudratning yo'qolishiga va texnologik turg'unlikka olib keldi. XIX-asrda Yevropa davlatlari va modernizatsiya qilingan Yaponiya bilan qarama-qarshiliklar Xitoy imperiyasining parchalanishining asosiy omillaridan biriga aylandi. Andoza:История китайской армии
Tarixi
tahrirIlk tarix (2100-479) Miloddan avvalgi e. )
tahrir
Dastlabki Xitoy qo'shinlari soni kam edi. Ular qirol yoki feodalga qaram bo'lgan dehqonlardan yollangan va juda kam jihozlangan . Qo'shinlarning asosiy qismini jang aravalari, asosiy qismini esa piyodalar tashkil ettib, jangchilar bronza qurollar bilan qurollangan, ammo kam tayyorgarlik ko'rgan. Yurishlar paytida armiyani tartibli ta'minlash ham yo'q edi, shuning uchun ko'pincha qo'shinlarni zabt etishdan bosh tortgan holda qaytarish kerak bo'lgan.
771-yilda Chjou sulolasi qulagandan keyin Miloddan avvalgi . Xizjun Xitoyning poytaxti Gaojingni egallab oldi va mamlakat koʻplab alohida shtatlarga boʻlinib ketdi. Tez-tez sodir bo'ladigan o'zaro urushlar ularning qo'shinlarining jangovar qobiliyatining oshishiga va professional armiyalarning paydo bo'lishiga olib keldi.
Urushayotgan davlatlar davri (miloddan avvalgi 479-221) Miloddan avvalgi e. )
tahrir
Xitoy parchalanib ketgan kichik davlatlar bilan birlashib, bir qancha yirik markazlashgan davlatlarni tashkil qildilar. Zodagonlarning ta'siri pasayib, qo'shinlarning qo'mondonlari kelib chiqishini emas, balki ularning xizmatlarini hisobga olgan holda tayinlana boshladilar. Yangi, temir qurollar tarqalmoqda. Bularning barchasi ko'plab professional doimiy armiyalarni yaratishga va ularni ta'minlashni tashkil etishga olib keldi. Natijada markazlashgan harbiy tizim vujudga keldi, unda qoʻshinlarga qirolga hisobdor boʻlgan professional generallar boshqargan.
1645-yilda Xitoyda Manchjjur sulolasi oʻrnatildi va 1683-yilga kelib Xitoyni manjurlar bosib olishi tugatildi. Harbiy tizim Manchjuriya modelida qurilgan - Sakkiz bayroq tizimi, Yashil bayroq qo'shinlari deb nomlanuvchi Xitoy bo'linmalari ham armiya tarkibiga kiritilgan va ko'p sonli xitoylik va koreyslar majburiy ravishda jalb qilingan. Xitoyning Qing shahrida o'qotar qurollar keskin pasayib ketdi va otliqlar qurolli kuchlarning avvalgidan ko'ra ko'proq qismini tashkil qilindi.
Miloddan avvalgi 221-yilda. Xitoy Qing imperiyasiga birlashtirildi, 15 yildan keyin esa Xan imperiyasiga aylandi. Xitoy yangi tahdidga duch keldi shimoldagi Xiongnu ko'chmanchilari, himoya qilish uchun Buyuk Xitoy devori qurilgan. Janubda agressiv siyosat olib borildi, buning natijasida mamlakat maydoni deyarli 2 baravar ko'paydi.
Bu davrda otliq qo'shinlarning ahamiyati ortib bormoqda, bu ko'chmanchilarning ta'siri bilan bog'liq edi. Imperator U-di Siongnularga qarshi yurishlarni boshladi, ularni mag'lub etishga va ko'plab shimoliy erlarni bosib olishga muvaffaq bo'lgan. Xitoy qo'shinlari yangi hududlarni dushmanlardan va bosib olgan xalqlarning - chiang, syanbi va siongnu kabi qo'zg'olonlaridan himoya qilishlari kerak bo'lgan.
Vey va Jin sulolalari (184-304-yillar)
tahrirXan davrining oxirida dehqonlarning ommaviy qoʻzgʻolonlari boʻlib, ular mahalliy hukmdorlar tomonidan bostirildi. Ular bundan foydalanib, o'z qo'shinlarini yaratishdi. Natijada, markazlashtirilgan armiya mahalliy qo'mondonlar boshchiligidagi bir nechta bo'linmalarga bo'linib ketdi, ular shimoliy Xitoyning ko'p qismi Cao Cao qo'mondonligi ostida birlashib, hokimiyat uchun bir-biri bilan kurashib, Vey qirolligini o'rnatdi. Janubiy Xitoy 2 shohlikka birlashtirildi - Shu va Vu . Shu sababdan bu davr Uch Shohlik deb ataldi.
Chjao sulolasining asoschisi Kuangyin o'z qo'mondonligi ostida davlat va armiyani birlashlashtirgan general-mayorlarni to'plashga muvaffaq bo'ldi. Barqarorlik evaziga ular general-gubernatorlik unvonini qabul qilishga kelishib oldilar. Harbiy kasbning irsiy xususiyati bekor qilindi. Bu qo'zg'olonlarning oldini olishga imkon berdi. Biroq, bu mamlakat mudofaa qobiliyatiga salbiy ta'sir ko'rsatdi. Imperiya shimol va gʻarb tomonidan doimiy tahdid ostida mavjud boʻlgan: xitoylik boʻlmagan qabilalarning evolyutsiyasi yirik davlatlarning ( Liao Xitan davlati, Si Sya Tangut imperiyasi, Jurchen Jin ) paydo boʻlishiga olib keldi. Ulardan himoya qilish uchun Xitoy armiyasining soni sezilarli darajada oshirildi va ba'zi tarixchilarning fikriga ko'ra, million kishidan oshib ketishi mumkin edi . Kuchli koʻchmanchi anʼanalarga ega boʻlgan xitoylik boʻlmagan davlatlar otliq qoʻshinlardan foydalanishda ustunlikka ega boʻlgan, biroq Song tez rivojlanayotgan iqtisodiy tizimga tayanib, tovar ayirboshlash ( chaogong irmoq tizimi) va diplomatiya orqali chegara tinchligini saqlashga intilgan. Yana yangi harbiy texnologiyalar ko'paydi. Bularga poroxli qurollar: "olovli nayzalar", cho'yan bombalar va raketalar; doimiy dengiz floti ham tashkil etildi. Mudofaa siyosatining muvaffaqiyati faqat qisman bo'ldi: 1127 yilda Jin imperiyasi Sung poytaxtini egallab oldi va imperator Huizongni qo'lga kiritdi. Biroq sulola omon qoldi va moʻgʻullar istilosiga qadar qarshilik koʻrsata oldi.
1645-yilda Xitoyda Manchjur sulolasi oʻrnatildi va 1683-yilga kelib Xitoyni manchjurlar bosib olishi tugatildi. Harbiy tizim Manchjuriya modelida qurilgan - Sakkiz bayroq tizimi, Yashil bayroq qo'shinlari deb nomlanuvchi Xitoy bo'linmalari ham armiya tarkibiga kiritilgan va ko'p sonli xitoylik va koreyslar majburiy ravishda jalb qilingan. Xitoyning Qing shahrida o'qotar qurollar keskin pasayib ketdi va otliqlar qurolli kuchlarning avvalgidan ko'ra ko'proq qismini tashkillashtirilgan.
Ajralish davri (304-589) )
tahrir
304-yilda Xitoyda fuqarolar urushi bo'layotgan paytda, mamlakat zaiflashdi. Bu fursatdan foydalanib, “varvar” xalqlar Shimoliy Xitoyga bostirib kirishdi va oʻz davlatlarini tashkil etishdi. 316-yilga kelib Jin qirolligi daryoning shimolidagi barcha yerlarni yo'qotdi. Huanghe. Kelajakda Shimoliy va Janubiy Xitoyning qurolli kuchlari o'ziga xos tarzda rivojlandi.
Shimoliy Xitoy armiyasining asosiy kuchi bosqinchi ko'chmanchilarning otliq qo'shinlari bo'lgan. Xitoyliklar piyoda askarlarini tashkil qildilar. Keyinchalik ko'chmanchilar tomonidan yaratilgan ko'plab davlatlar Janubiy Xitoy tomonidan vayron qilingan, ular hududlarning katta qismini qaytarib berdi. Syanbi istilosi V-asrda yuz berdi va 468-yilga kelib ular butun Shimoliy Xitoyni bosib oldilar. Ular shtab-kvartirani tashkil qilish orqali fubinkínín harbiy tizimini yaratdilar. Har bir shtabga urush yillarida safarbar qilingan 1000ga yaqin dehqon askarlari boshchilik qilgan.
Janubiy Xitoy armiyasida irsiy xizmat saqlanib qolgan. Biroq u yerda yirik feodallarning ta’siri kuchaydi, bu esa siyosiy beqarorlikni anglatadi. Bu Janubiy Xitoy armiyasining yirik g'alabalarga erishishiga to'sqinlik qilmadi.
581-yilda Suy sulolasining asoschisi Yang Jian Syanbi hukmdorini ag'darib, butun Shimoliy Xitoyning hukmdoriga aylandi va 58- yilga kelib Shimoliy va Janubiy Xitoyni o'z hukmronligi ostida birlashtirdi. Armiya Syanbey tomonidan kiritilgan fubing tizimiga asoslangan edi. U Xan davrida Xitoy chegaralarini tiklashga ruxsat berdi. Tang davrida og'ir piyoda qo'shinlarning yirik otryadlari tuzildi. Qo'shinning asosiy qo'li otliqlar bo'lib qoldi. Krossovkalar muhim rol o'ynashda davom etdi. Komandirlarni tayyorlash uchun maktablar tashkil etilgan.
Ammo, Tang davrida davlat yerlari sotib olina boshladi va davlat jangchi dehqonlarga yer berish imkoniyatini yo'qoldi, shuning uchun fubin tizimi buzildi. VIII-asrda markazlashgan harbiy tizimni oʻrnatishga urinish boʻldi, ammo bu muvaffaqiyatsizlikka uchradi va inqiroz An Lushan qoʻzgʻolonini yanada kuchaytirdi. Bu o'z qo'shinlarini ushlab turuvchi mahalliy generallar qudratining keskin oshishiga olib keldi. Natijada Tan sulolasi quladi va mahalliy sarkardalar Appanage qirolliklariga asos soldi.
Song sulolasi (960-1279) )
tahrirChjao sulolasining asoschisi Kuangyin o'z qo'mondonligi ostida davlat va armiyani markazlashtirgan general-mayorlarni to'plashga muvaffaq bo'ldi. Barqarorlik evaziga ular general-gubernatorlik unvonini qabul qilishga kelishib oldilar. Harbiy kasbning irsiy xususiyati bekor qilindi. Bu qo'zg'olonlarning oldini olishga imkon berdi. Biroq, bu mamlakat mudofaa qobiliyatiga salbiy ta'sir ko'rsatdi. Imperiya shimol va gʻarb tomonidan doimiy tahdid ostida mavjud boʻlgan: xitoylik boʻlmagan qabilalarning evolyutsiyasi yirik davlatlarning ( Liao Xitan davlati, Si Sya Tangut imperiyasi, Jurchen Jin ) paydo boʻlishiga olib keldi. Qo'shiq bilan harbiy raqobat. Ulardan himoya qilish uchun Xitoy armiyasining soni sezilarli darajada oshirildi va ba'zi tarixchilarning fikriga ko'ra, million kishidan oshib ketishi mumkin edi . Shu bilan birga, yangi harbiy texnologiyalar ko'paydi. Bularga poroxli qurollar: "olovli nayzalar", cho'yan bombalar va raketalar; doimiy dengiz floti ham tashkil etildi. Mudofaa siyosatining muvaffaqiyati faqat qisman bo'ldi: 1127 yilda Jin imperiyasi Sung poytaxtini egallab oldi va imperator Huizongni qo'lga kiritdi. Biroq sulola omon qoldi va moʻgʻullar istilosiga qadar qarshilik koʻrsata oldi.
Xitoy qoʻshini Yuan sulolasiga asos solgan moʻgʻullar tomonidan magʻlubiyatga uchradi. Ko'pgina xitoyliklar mo'g'ullarga dengiz flotini tashkil etish va qo'llab-quvvatlashda yordam berishdi, shuningdek, mo'g'ul qo'shinlarida xizmat qilishdi, ularga Xitoy va boshqa davlatlarni keyingi bosib olishda yordam berishdi. Bosqinchilar Xitoyning harbiy tajribasini qisman o'zlashtiribgina qolmay, balki o'zlari ham ta'sir o'tkazdilar. Ular porox qurollarini ishlatganlar va Islom olamida esa Xitoyda qo'llanilgan trebuchetlar bilan tanishdilar.
Bir muddat qoʻzgʻolonchi urushlardan soʻng 1368-yilga kelib Moʻgʻul Yuan sulolasi agʻdarildi. Yangi hukumat dushman bosqinlariga bardosh bera oladigan muntazam armiya yaratishga harakat qildi. Yongle qirolligida Xitoy hududi yangi istilolar tufayli kengayib, Janubi-Sharqiy Osiyo va Hind okeaniga dengiz ekspeditsiyalari ham amalga oshirildi. Porox va o'qotar qurollar (katolik missionerlari bilan birgalikda) alohida rivojlanishga ega bo'ldi.
Yangi harbiy tizim tashkil etildi. Armiya Xitoy chegarasi bo'ylab joylashgan ko'plab "Wey" bo'linmalariga bo'lingan. Har bir bo'linma o'zini-o'zi ta'minlash, qishloq xo'jaligi va harbiy tayyorgarlik bilan shug'ullangan. Bu tizim uzoq muddatli ishlash uchun yaroqsiz bo'lib chiqdi, 1430-yillarga kelib uni tark etishga va professional ko'ngillilar armiyasiga qaytarishga to'g'ri keldi.
Qing qo'shinlari turli yo'nalishlarda muvaffaqiyatli harakat qilib, Mo'g'uliston va Shinjonning asosiy qismini qayta birlashtirishga va Tibet ustidan nazoratni kuchaytirishga imkon berdi. XVII-asrning 2-yarmida ular chegara mojarolarida rus otryadlari bilan to'qnashdilar. Va XIX-asrda Yevropa mamlakatlari qo'shinlari bilan bir nechta urushlar bo'lib o'tdi, bu Qing armiyasi jangovar qobiliyatda ulardan sezilarli darajada past ekanligini ko'rsatdi. Bu Yevropa standartlariga muvofiq “yangi armiyalar”ni shakllantirishga majbur qildi. Ular asosan xitoylar boʻlgan va xitoy qoʻmondonlari tomonidan boshqarilgan, shuning uchun ularning tashqi koʻrinishi manjurlarning mavqeini zaiflashtirgan. 1911-yilda Sinxay inqilobi boshlandi, bu Qing sulolasining ag'darilishiga va Xitoy Respublikasining shakllanishiga olib keldi.
- Bilenshteyn, Xans. (1980). Han Times byurokratiyasi. Kembrij: Kembrij universiteti nashriyoti. ISBN 0521225108 .
- de Crespigny, Rafe. (2007). Keyinchalik Xanning Uch Shohlikka tarjimai holi (milodiy 23-220). Leyden: Koninklijke Brill. ISBN 9004156054 .
- Dreyer, Edvard H. (1988), "Ming Xitoyning harbiy kelib chiqishi", Twitchett, Denis va Mote, Frederik V. (tahrirlar. ), Ming sulolasi, 1-qism, Xitoyning Kembrij tarixi, 7, Kembrij: Kembrij universiteti nashriyoti, bet. 58–107, ISBN 9780521243322
- Ebrey, Patrisiya Bakli (1999). Xitoyning Kembrij tasvirlangan tarixi. Kembrij: Kembrij universiteti nashriyoti. ISBN 0-521-43519-6 (qattiq nusxa); ISBN 0-521-66991-X (qog'ozli).
- Ji, Jianghong va boshqalar. (2005). Xitoy tarixi ensiklopediyasi 1-jild. Pekin nashriyoti. ISBN 7-900321-54-3 .
- Ji, Jianghong va boshqalar. (2005). Xitoy tarixi entsiklopediyasi 2-jild. Pekin nashriyoti. ISBN 7-900321-54-3 .
- Ji, Jianghong va boshqalar. (2005). Xitoy tarixi ensiklopediyasi 3-jild. Pekin nashriyoti. ISBN 7-900321-54-3 .
- Li, Bo va Zheng Yin. (Xitoy) (2001). 5000 yillik Xitoy tarixi. Ichki Mongoliya Xalq nashriyot korporatsiyasi. ISBN 7-204-04420-7 .
- Greaves, Fielding L. Qadimgi ajdaho: istiqbolda Xitoy . // Harbiy sharh . - 1963 yil avgust - jild. 43 - yo'q. sakkiz.
- Graff, Endryu Devid. (2002) O'rta asrlardagi Xitoy urushi: 200-900. Routledge.
- Sun, Tzu, Urush san'ati, Sem B. Griffit tomonidan tarjima qilingan (2006), Blue Heron Books, ISBN 1-897035-35-7 .
Adabiyot
tahrir- Bilenshteyn, Xans. (1980). Han Times byurokratiyasi. Kembrij: Kembrij universiteti nashriyoti. ISBN 0521225108 .
- de Crespigny, Rafe. (2007). Keyinchalik Xanning Uch Shohlikka tarjimai holi (milodiy 23-220). Leyden: Koninklijke Brill. ISBN 9004156054 .
- Dreyer, Edvard H. (1988), "Ming Xitoyning harbiy kelib chiqishi", Twitchett, Denis va Mote, Frederik V. (tahrirlar. ), Ming sulolasi, 1-qism, Xitoyning Kembrij tarixi, 7, Kembrij: Kembrij universiteti nashriyoti, bet. 58–107, ISBN 9780521243322
- Ebrey, Patrisiya Bakli (1999). Xitoyning Kembrij tasvirlangan tarixi. Kembrij: Kembrij universiteti nashriyoti. ISBN 0-521-43519-6 (qattiq nusxa); ISBN 0-521-66991-X (qog'ozli).
- Ji, Jianghong va boshqalar. (2005). Xitoy tarixi ensiklopediyasi 1-jild. Pekin nashriyoti. ISBN 7-900321-54-3 .
- Ji, Jianghong va boshqalar. (2005). Xitoy tarixi entsiklopediyasi 2-jild. Pekin nashriyoti. ISBN 7-900321-54-3 .
- Ji, Jianghong va boshqalar. (2005). Xitoy tarixi ensiklopediyasi 3-jild. Pekin nashriyoti. ISBN 7-900321-54-3 .
- Li, Bo va Zheng Yin. (Xitoy) (2001). 5000 yillik Xitoy tarixi. Ichki Mongoliya Xalq nashriyot korporatsiyasi. ISBN 7-204-04420-7 .
- Greaves, Fielding L. Qadimgi ajdaho: istiqbolda Xitoy . // Harbiy sharh . - 1963 yil avgust - jild. 43 - yo'q. sakkiz.
- Graff, Endryu Devid. (2002) O'rta asrlardagi Xitoy urushi: 200-900. Routledge.
- Sun, Tzu, Urush san'ati, Sem B. Griffit tomonidan tarjima qilingan (2006), Blue Heron Books, ISBN 1-897035-35-7 .
- ↑ Michaelson, Carol; Lu, Yun-chen (2003), „Han dynasty“, Oxford Art Online, Oxford University Press, ISBN 978-1-884446-05-4, qaraldi: 2024-09-11