Vikipediya

Yelka chigali

Yelka chigali — pastki toʻrtta boʻyin nervlarning oldingi shoxi va birinchi koʻkrak nervi (C5, C6, C7, C8 va T1) tomonidan hosil qilingan nervlar tarmogʻidir. Ushbu chigal orqa miyadan, boʻyindagi c.cervicoaxillary orqali, birinchi qovurgʻa orqali qoʻltiq ostiga oʻtadi. U koʻkrak, yelka, bilak va qoʻlni afferent va efferent nerv tolalari bilan taʼminlaydi.

Mutaxassislik Nevrologiya

Tuzilishi tahrir

Yelka chigali beshta ildizga, uchta magistralga, oltita boʻlimga (uchta old va uchta orqa) va beshta shoxga boʻlinadi. Beshta „terminal“ shoxchalar va boshqa koʻplab „terminaldan oldingi“ yoki „lateral“ shoxchalar, masalan, kurak nervi, koʻkrak qafasi nervi va uzun koʻkrak nervi[1] boʻlib, ular chigalni uzunligi boʻylab turli nuqtalarda qoldiradi[2].

Ildizlari tahrir

Beshta ildiz umurtqa nervlarning oldingi asosiy tarmoqlaridir, ular boʻyin muskullariga segmental tarmoqlar beradi. Yelka chigali besh xil darajada paydo boʻladi: C5, C6, C7, C8 va T1. C5 va C6 yuqori magistralni oʻrnatish uchun birlashadi, C7 doimiy ravishda oʻrta magistralni hosil qiladi va C8 va T1 pastki magistralni hosil qilish uchun birlashadi. Oldingi va orqa tarmoqlar esa mos ravishda C4 yoki T2 ni oʻz ichiga oladi. Dorsal kurak nervi yuqori magistraldan[2] chiqadi va yelka suyagini orqaga tortuvchi va pastga aylantiruvchi rombsimon mushaklarni innervatsiya qiladi. Kurak osti nervi ham C5, ham C6 dan hosil boʻladi va innervatsiya qiladi, bu nafas olish paytida birinchi qovurgʻalarni koʻtarishni ham oʻz ichiga oladi. Uzun koʻkrak nervi C5, C6 va C7 dan hosil boʻladi. Bu nerv tishsimon oldingi mushakni innervatsiya qiladi, u yelka suyagini yon tomonga tortadi va barcha oldinga surish harakatlarida asosiy harakatlantiruvchi hisoblanadi.

Poyalari tahrir

Ushbu ildizlar birlashib, poyalarni hosil qiladi:

  • „superior“ yoki „upper“ (C5-C6)
  • „middle“ (C7)
  • „inferior“ yoki „lower“ (C8, T1)

Boʻlimlari tahrir

Keyin har bir magistral oltita boʻlinish hosil qilish uchun ikkiga boʻlinadi:

  • yuqori, oʻrta va pastki magistrallarning oldingi boʻlinmalari
  • yuqori, oʻrta va pastki magistrallarning orqa boʻlinmalari
  • tanani anatomik holatda kuzatganda, oldingi boʻlinmalar orqa boʻlinmalarga yuzaki boʻladi.

Tarmoqlari tahrir

Koʻpgina tarmoqlar shnurlardan paydo boʻladi, lekin bir nechta tarmoqlar toʻgʻridan-toʻgʻri oldingi tuzilmalardan paydo boʻladi. Chapdagi beshtasi „terminal shoxlari“ deb hisoblanadi. Ushbu terminal shoxlari mushak-teri nervi, axilary nerv, radial nerv, medial nerv va bilak nervlaridir . Yon shnurdan chiqib ketishi tufayli mushak-teri nervi va medial nerv yaxshi bogʻlangan. Mushak-teri nervi hatto ularni yanada bogʻlaydigan medial nervga shoxcha yuborishi koʻrsatilgan[1][3].

From Nerve Roots[4] Muscles Cutaneous
roots dorsal scapular nerve C4, C5 rhomboid muscles and levator scapulae -
roots long thoracic nerve C5, C6, C7 serratus anterior -
roots branch to phrenic nerve C3, C4,C5 Diaphragm -
upper trunk nerve to the subclavius C5, C6 subclavius muscle -
upper trunk suprascapular nerve C5, C6 supraspinatus and infraspinatus -
lateral cord lateral pectoral nerve C5, C6, C7 pectoralis major and pectoralis minor (by communicating with the medial pectoral nerve) -
lateral cord musculocutaneous nerve C5, C6, C7 coracobrachialis, brachialis and biceps brachii Becomes the lateral cutaneous nerve of the forearm Innervates the skin of the anterolateral forearm; elbow joint.[2]
lateral cord lateral root of the median nerve C5,C6,C7 fibres to the median nerve

(see below)

-
posterior cord upper subscapular nerve C5, C6 subscapularis (upper part) -
posterior cord thoracodorsal nerve (middle subscapular nerve) C6, C7, C8 latissimus dorsi -
posterior cord lower subscapular nerve C5, C6 subscapularis (lower part) and teres major -
posterior cord axillary nerve C5, C6 anterior branch: deltoid and a small area of overlying skin

posterior branch: teres minor and deltoid muscles 		posterior branch becomes superior lateral cutaneous nerve of arm Innervates the skin of the lateral shoulder and arm: shoulder joint.[2]
posterior cord radial nerve C5, C6, C7, C8, T1 triceps brachii, supinator, anconeus, the extensor muscles of the forearm, and brachioradialis skin of the posterior arm as the posterior cutaneous nerve of the arm. Also superficial branch of radial nerve supplies back of the hand, including the web of skin between the thumb and index finger.
medial cord medial pectoral nerve C8, T1 pectoralis major and pectoralis minor -
medial cord medial root of the median nerve C8, T1 all of the flexors in the forearm except flexor carpi ulnaris and that part of flexor digitorum profundus that supplies the 2nd and 3rd digits

1st and 2nd lumbrical muscles. muscles of the thenar eminence by a recurrent thenar branch

portions of hand not served by ulnar or radial, i.e skin of the palmar side of the thumb, the index and middle finger, half the ring finger, and the nail bed of these fingers
medial cord medial cutaneous nerve of the arm C8, T1 - front and medial skin of the arm
medial cord medial cutaneous nerve of the forearm C8, T1 - medial skin of the forearm
medial cord ulnar nerve C7, C8, T1(C7 because it supplies to the Flexor carpi ulnaris) flexor carpi ulnaris, the medial two bellies of flexor digitorum profundus, the intrinsic hand muscles, except the thenar muscles and the two lateral lumbricals of the hand which are served by the median nerve the skin of the medial side of the hand and medial one and a half fingers on the palmar side and medial two and a half fingers on the dorsal side

Yelka chigaliniFunksiyasi tahrir

Yelka chigali qoʻllarning terisi va mushaklarini nerv bilan taʼminlaydi, ikkita istisno bundan mustasno: trapezius mushaklari (orqa miya yordamchi nervi tomonidan taʼminlanadi) va qoʻltiq ostiga yaqin joylashgan teri maydoni (intercostobraxial nerv bilan taʼminlanadi). Yelka chigali simpatik magistral orqali chigal ildizlariga qoʻshiladigan kulrang tarmoq kommunikantlar orqali bogʻlanadi.

Yelka chigalining terminal shoxlari (mushak-teri n., qoʻltiq osti n., radial n., mediana n. va ulnar n.) barchasi oʻziga xos sezgi, harakatlantiruvchi va proprioseptiv funksiyalarga ega[5][6].

Terminal Branch Sensory Innervation Muscular Innervation
musculocutaneous nerve Skin of the anterolateral forearm Brachialis, biceps brachii, coracobrachialis
axillary nerve Skin of lateral portion of the shoulder and upper arm Deltoid and teres minor
radial nerve Posterior aspect of the lateral forearm and wrist; posterior arm Triceps brachii, brachioradialis, anconeus, extensor muscles of the posterior arm and forearm
median nerve Skin of lateral 2/3rd of hand and the tips of digits 1-4 Forearm flexors, thenar eminence, lumbricals of the hand 1-2
ulnar nerve Skin of palm and medial side of hand and digits 3-5 Hypothenar eminence, some forearm flexors, thumb adductor, lumbricals 3-4, interosseous muscles

Klinik ahamiyati tahrir

Jarohat tahrir

 
Bu mototsiklchining polga burchak ostida toʻqnashishining simulyatsiya qilingan misolini koʻrsatadi, bu esa yelka chigali nervlariga zarar yetkazishi mumkin. Fotosuratda bosh va yelkaning bir-biridan ajralib turishi koʻrsatilgan, bu esa ular orasidagi nervlar choʻzilishi yoki yirtilishi mumkin. Himoya vositalari boʻyinning haddan tashqari choʻzilishining oldini olish uchun boshning qarama-qarshi tomoniga qoʻshimcha yordam berish orqali asab shikastlanishining oldini olishga yordam beradi.

Yelka chigalining shikastlanishlari qoʻlning turli qismlarining hissiyotiga yoki harakatiga taʼsir qilishi mumkin. Shikastlanish yelkaning pastga surilishi va boshning yuqoriga tortilishi natijasida yuzaga kelishi mumkin, bu esa nervlarni choʻzadi yoki yirtadi. Notoʻgʻri joylashish bilan bogʻliq jarohatlar odatda boshqa periferik nerv guruhlariga emas, balki yelka chigali nervlariga taʼsir qiladi[7][8]. Yelka chigalini nervlari pozitsiyaga juda sezgir boʻlganligi sababli, bunday jarohatlarning oldini olishning juda cheklangan usullari mavjud. Yelka chigalini jarohatlarining eng koʻp qurbonlari avtohalokat qurbonlari va yangi tugʻilgan chaqaloqlardan iborat[9].

Shikastlanishlar boʻyin yoki axillarning lateral boʻyin mintaqasiga (orqa uchburchakka) choʻzish, kasalliklar va yaralar sabab boʻlishi mumkin. Shikastlanish joyiga qarab, belgilar va alomatlar toʻliq falajdan behushlikgacha boʻlishi mumkin. Bemorning harakatlarni amalga oshirish qobiliyatini sinab koʻrish va uni normal tomoni bilan taqqoslash falaj darajasini baholash usuli hisoblanadi. Yelka chigalining keng tarqalgan shikastlanishi qattiq qoʻnish natijasida yuzaga keladi, bu yerda yelka boʻynidan keng ajraladi (masalan, mototsikl halokati yoki daraxtdan yiqilish). Ushbu choʻzilishlar chigalning yuqori qismlarining yorilishi yoki umurtqa shnurning ildizlarini olib tashlashi mumkin. Yangi tugʻilgan chaqaloqlarda tugʻruq vaqtida boʻyinning haddan tashqari choʻzilishi natijasida sodir boʻlganda, yuqori boʻyin chigali shikastlanishi tez-tez uchraydi. Tadqiqotlar yangi tugʻilgan chaqaloqning vazni va jarohatlari oʻrtasidagi munosabatni koʻrsatdi, biroq jarohatni oldini olish uchun zarur boʻlgan tugʻish soni koʻpchilik tugʻilish vaznidan yuqori[10].

Yuqori yelka chigalining shikastlanishi uchun deltasimon, ikki boshli, yelka va yelka-bilak kabi C5 va C6 tomonidan taʼminlangan mushaklarda falaj paydo boʻladi. Yuqori oyoq-qoʻlning lateral tomonida sezuvchanlik yoʻqolishi ham bunday jarohatlar bilan tez-tez uchraydi. Pastki yelka chigalining shikastlanishi juda kam uchraydi, ammo tugʻruq paytida odam yiqilib sindirish uchun biror narsani ushlaganida yoki bolaning yuqori oyoq-qoʻlini haddan tashqari tortganda paydo boʻlishi mumkin. Bunday holda, qoʻlning qisqa mushaklari taʼsirlanadi va toʻliq musht holatini shakllantirishga qodir emas[11].

Preganglionik va postganglionik shikastlanishni farqlash uchun klinik tekshiruv shifokordan quyidagi fikrlarni yodda tutishni talab qiladi. Preganglionik shikastlanishlar oʻmrov darajasidan yuqori sezuvchanlikni yoʻqotish, aks holda sezilmaydigan qoʻlda ogʻriq, ipsilateral Horner sindromi va toʻgʻridan-toʻgʻri ildizlardan kelib chiqadigan shoxlar tomonidan taʼminlangan mushaklarning funksiyasini yoʻqotish, yaʼni kurak qanotiga olib keladigan uzun koʻkrak nervi falajiga olib keladi.

Oʻtkir plexsus branchialis nevriti — yelka sohasida kuchli ogʻriq paydo boʻlishi bilan tavsiflangan nevrologik kasallik. Bundan tashqari, shnurlarning siqilishi qoʻlda tarqaladigan ogʻriq, uyqusizlik, paresteziya, eritema va qoʻllarning zaifligiga olib kelishi mumkin.

Sport jarohatlari tahrir

Kontaktli sport turlarida, xususan, Amerika futboli sportida keng tarqalgan sport jarohati „stinger“ deb ataladi. Sportchi bu jarohatni yelka eksenel siqilish, fleksiyon yoki nerv ildizlari yoki yelka chigalining terminal shoxlarini kengaytirishga olib kelishi mumkin boʻlgan toʻqnashuvda olishi mumkin[12]. Amerika Qoʻshma Shtatlari Harbiy Akademiyasida futbolchilar oʻrtasida oʻtkazilgan tadqiqotda, tadqiqotchilar jarohatlanishning eng keng tarqalgan mexanizmi „yostiqni yelka suyagi bilan yuqori medial kurak oʻrtasida qoʻzgʻalmas yelka chigalining siqilishi“ ekanligini aniqladilar[13]. Buning natijasi boʻyin sohasidan barmoq uchlarigacha tarqaladigan „yonish“ yoki „qichituvchi“ ogʻriqdir. Garchi bu jarohat faqat vaqtinchalik his-tuygʻularga sabab boʻlsa-da, baʼzi hollarda surunkali belgilarga olib kelishi mumkin.

Penetran yaralar tahrir

Koʻpgina penetratsion yaralar darhol davolanishni talab qiladi va ularni tuzatish oson emas. Misol uchun, yelka chigaliga chuqur pichoq jarohati nervni shikastlashi yoki kesishi mumkin.

Tugʻilish paytida shikastlanishlar tahrir

Yelka chigalining shikastlanishi yangi tugʻilgan chaqaloqlarni tugʻish paytida paydo boʻlishi mumkin, agar bosh tugʻilgandan keyin chaqaloqning oldingi yelkasi manipulyatsiyasiz yonbosh simfizdan pastga oʻtolmaydi. Ushbu manipulyatsiya chaqaloqning elkasining choʻzilishiga olib kelishi mumkin, bu esa unga darajada zarar etkazishi mumkin[14]. Ushbu turdagi jarohatlar yelkama distosi deb ataladi. Yelka distosiyasi akusherlik yelka chigali falajiga (OBPP) olib kelishi mumkin, bu uning haqiqiy shikastlanishi. Qoʻshma Shtatlarda OBPP bilan kasallanish 1000 tugʻilgan chaqaloqqa 1,5%ni tashkil qiladi, Buyuk Britaniya va Irlandiya Respublikasida esa pastroq (1000 tugʻilgan chaqaloqqa 0,42)[15]. OBPP uchun maʼlum xavf omillari mavjud boʻlmasa-da, agar yangi tugʻilgan chaqaloqda Yelka distosiyasi boʻlsa, bu ularning OBPP xavfini 100 baravar oshiradi. Nervlarning shikastlanishi tugʻilish vazniga bogʻliq boʻlib, kattaroq yangi tugʻilgan chaqaloqlar shikastlanishga koʻproq moyil boʻladi, ammo bu tugʻish usullari bilan ham bogʻliq. Tirik tugʻilish paytida oldini olish juda qiyin boʻlsa-da, shifokorlar bolaning shikastlanish ehtimolini kamaytirish uchun aniq va yumshoq harakatlar bilan yangi tugʻilgan chaqaloqni tugʻishlari kerak[16].

Shishlar tahrir

Yelka chigalida paydo boʻlishi mumkin boʻlgan oʻsmalar schwannomalar, neyrofibromalar va malign periferik nerv qobigʻining oʻsmalaridir .

Tasvirlash tahrir

Yelka chigalini tasvirlash 1,5 T yoki undan yuqori magnit quvvatli MRI skaneri yordamida samarali amalga oshirilishi mumkin. Yelka chigalini oddiy rentgenografiya bilan baholash mumkin emas, KT va ultratovush skanerlash chigallarni maʼlum darajada koʻrinishini boshqarishi mumkin; shuning uchun MRI koʻp tekislik qobiliyati va qoʻshni tomirlar oʻrtasidagi toʻqimalari farqi tufayli boshqa koʻrish usullaridan koʻra yelka chigalini tasvirlashda afzallik beriladi. Odatda, T1 WI va T2 WI tasvirlari tasvirlash uchun turli tekisliklarda qoʻllaniladi; ammo anatomiyani koʻproq baholash uchun qoʻshimcha maʼlumot toʻplash uchun asosiy ketma-ketliklarga qoʻshimcha ravishda MR Myelolography, Fiesta 3D va T2 kubi kabi yangi ketma-ketliklar ham qoʻllaniladi.

Anesteziyada tahrir

Qoʻshimcha rasmlar tahrir

  •  
    Yelka chigali yelka arteriyani o'rab oladi.
  •  
    Qo'ltiq osti chuqurchasidagi o'ng yelka chigalining kurak nervlari.
  •  
    Yelka chigalining tashqi (distal) qismi.
  •  
    Yelka chigali
  •  
    Yelka chigalining shoxlarini ko'rsatadigan aql xaritasi
  •  
    Orqa miya.Yelka chigali. Bosh miya. Pastki ko'rinish va tarmoqlanishi.
  •  
    Har bir nerv ildizining shoxlarga qo'shgan hissasini tasvirlash uchun ranglar yordamida yelka chigali diagrammasi.
  •  
    Yelka chigali, shu jumladan C5-T1 ventral asosiy shoxining barcha tarmoqlari.
  •  
    Orqa miya nervining aralash tolalari

Manbalar tahrir

  1. ↑ 1,0 1,1 Kawai, H. Brachial Plexus Palsy. Singapore: World Scientific, 2000 — 6, 20 bet. ISBN 9810231393. 
  2. ↑ 2,0 2,1 2,2 2,3 Saladin, Kenneth. Anatomy and Physiology, 7, New York: McGraw Hill, 2015 — 489–491 bet. ISBN 9789814646437. 
  3. ↑ Goel, Shivi; Rustagi, SM; Kumar, A; Mehta, V; Suri, RK (Mar 13, 2014). „Multiple unilateral variations in medial and lateral cords of brachial plexus and their branches“. Anatomy & Cell Biology. 47-jild, № 1. 77–80-bet. doi:10.5115/acb.2014.47.1.77. PMC 3968270. PMID 24693486.
  4. ↑ Moore, K.L.. Essential Clinical Anatomy, 3rd, Baltimore: Lippincott Williams & Wilkins, 2007 — 430–1 bet. ISBN 978-0-7817-6274-8. 
  5. ↑ Saladin, Kenneth. Anatomy and Physiology: The Unity of Form and Function. New York, NY: McGraw-Hill, 2007 — 491 bet. ISBN 9789814646437. 
  6. ↑ „Axillary Brachial Plexus Block“. www.nysora.com. New York School of Regional Anesthesia (2013-yil 20-sentyabr). 2017-yil 12-iyulda asl nusxadan arxivlangan.
  7. ↑ Cooper, DE; Jenkins, RS; Bready, L; Rockwood Jr, CA (1988). „The prevention of injuries of the brachial plexus secondary to malposition of the patient during surgery“. Clinical Orthopaedics and Related Research. № 228. 33–41-bet. doi:10.1097/00003086-198803000-00005. PMID 3342585.
  8. ↑ Jeyaseelan, L.; Singh, V. K.; Ghosh, S.; Sinisi, M.; Fox, M. (2013). „Iatropathic brachial plexus injury: A complication of delayed fixation of clavicle fractures“. The Bone & Joint Journal. 95-B-jild, № 1. 106–10-bet. doi:10.1302/0301-620X.95B1.29625. PMID 23307682.
  9. ↑ Midha, Rajiv (1997). „Epidemiology of Brachial Plexus Injuries in a Multitrauma Population“. Neurosurgery. 40-jild, № 6. 1182–8, discussion 1188–9-bet. doi:10.1097/00006123-199706000-00014. PMID 9179891.
  10. ↑ Ecker, Jeffrey L.; Greenberg, James A.; Norwitz, Errol R.; Nadel, Allan S.; Repke, John T. (1997). „Birth Weight as a Predictor of Brachial Plexus Injury“. Obstetrics & Gynecology. 89-jild, № 5. 643–47-bet. doi:10.1016/S0029-7844(97)00007-0. PMID 9166293.
  11. ↑ Moore, Keith. Clinically Oriented Anatomy. Philadelphia: Lippincott Williams & Wilkins, 2006 — 778–81 bet. ISBN 0-7817-3639-0. 
  12. ↑ Elias, Ilan. „Recurrent burner syndrome due to presumed cervical spine osteoblastoma in a collision sport athlete - a case report“. PMID 17553154. Qaraldi: 2015-02-06. {{cite magazine}}: Cite magazine requires |magazine= (yordam)
  13. ↑ Cunnane, M (2011). „A retrospective study looking at the incidence of 'stinger' injuries in professional rugby union players“. British Journal of Sports Medicine. 45-jild, № 15. A19-bet. doi:10.1136/bjsports-2011-090606.60. Qaraldi: 2015-02-12.
  14. ↑ „Brachial Plexus Injuries Information Page: National Institute of Neurological Disorders and Stroke (NINDS)“. www.ninds.nih.gov. 2016-yil 2-dekabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2016-yil 28-noyabr.
  15. ↑ Doumouchtsis, Stergios K.; Arulkumaran, Sabaratnam (2009-09-01). „Are all brachial plexus injuries caused by shoulder dystocia?“. Obstetrical & Gynecological Survey. 64-jild, № 9. 615–623-bet. doi:10.1097/OGX.0b013e3181b27a3a. ISSN 1533-9866. PMID 19691859.
  16. ↑ https://en.wikipedia.org/w/index.php?title=Brachial_plexus&action=edit&section=1/bel chigali,19.01.2023

Bibliografiya tahrir

  • Saladin, Kenneth. Anatomy and Physiology, 7th, McGraw-Hill Education, 2014 — 491 bet. 
  • Kishner. „Brachial Plexus Anatomy“. Medscape. WebMD. Qaraldi: 2015-yil 29-noyabr.


Havolalar tahrir 

"https://uz.wikipedia.org/w/index.php?title=Yelka_chigali&oldid=4219666" dan olindi