Ząbkowice Śląskie

Ząbkowice Śląskie (Zombkovitze [zɔmpkɔˈvit͡sɛ ˈɕlɔ̃skʲɛ] ; nemischa: Frankenstein in Schlesien ; Silesian) — Polshaning janubi-gʻarbiy qismidagi Quyi Sileziya voevodaligida joylashgan shaharcha. Bu Ząbkowice Slaskie okrugi va Gmina Zabkowice Śląskie deb nomlangan mahalliy munitsipalitetning markazi hamdir. Shahar mintaqaviy poytaxt Wroclawdan taxminan 63 kilometr (39 milya) janubda joylashgan. 2019-yilgi hisob-kitoblarga koʻra, uning aholisi 15004 kishini tashkil etgan.

Zabkowice Slaskie Ząbkowice Śląskie
Gerb
50°35′22.88″N 16°48′44.60″E
Mamlakat	Polsha
Voyevodalik	Quyi Silesia
Okrug	Ząbkowice Śląskie
Gmina	Ząbkowice Śląskie
Aholisi  (30-iyul 2019-yil)	15 004 kishi
Zichligi	1100 kishi/km2
Vaqt mintaqasi	UTC+1
Telefon kodi	+48 68
Pochta indeks(lar)i	66-210
Avtomobil kodi	FSW
Zabkowice Slaskie

Tarixi

Shahar XIII asr boshlarida moʻgʻullarning Polshaga bostirib kirishi ortidan Frankenshteyn sifatida Piast sulolasidan boʻlgan Sileziya gertsogi Genrix IV Probus tomonidan tashkil etilgan. Shahar Polshaning eski shaharchasi Sadlno yaqinida tashkil etilgan boʻlib, u orqali Sileziya va Bogemiyani bogʻlaydigan savdo yoʻli oʻtgan. Shahar qisman Zvrokona yepiskop Yerlariga va qisman Trzebnitsa monastiriga tegishli boʻlgan yer uchastkasida joylashgan edi. Shahar yetarlicha koʻchmanchilarni jalb qila olmagan ikkita ilgaridan mavjud boʻlgan shaharlar oʻrtasida joylashgan boʻlib, bular: Frankenberg va Lövenshteyn shaharlaridir. Shahar oʻz nemischa nomini bu ikkalasidan ham meros qilib olgan. Uning Praga va Wroclaw oʻrtasidagi "Qirol yoʻli" deb ataladigan yoʻlda, tijorat jihatdan muhim Kłodzko shahridan unchalik uzoq boʻlmagan joyda joylashganligi shaharning rivojlanishiga hissa qoʻshdi. Shahar taxminan 1280-yilda munitsipal huquqlarni qoʻlga kiritdi, Frankenshteyn sivitasi haqida birinchi eslatma 1287-yil 10-yanvarda berilgan. XIV asr boshlarida birinchi shahar hokimiyati va qal’a qurilgan. Shahar 1351-yilda Bogemiya (Chexiya) qiroliga sotilgunga qadar Polsha Piast sulolasi hukmronligi ostida boʻlgan.

1428-yilda shahar hussitlar tomonidan bosib olindi. 1456-yilda Bogemiya qiroli Ladislaus vafotidan keyin, shahar 1569-yilgacha chex zodagon Podiebradlar oilasiga merosxoʻrlikka berildi. Shahar 1468-yilda, Bogemiya-Vengriya urushi paytida katta zarar koʻrgan va 1490-yilgacha Vengriya Qirolligiga tegishli boʻlib, yana Bogemiya tarkibiga kirgunga qadar yaʼni XVI asrda qal’a va mudofaa devorlari qayta qurilgan. Savdo va hunarmandchilik rivojlangan. XVII asrning boshlarida vabo aholining uchdan bir qismini qirib yuboradi va oʻsha paytdagi voqealar Frankenshteyn hikoyasini ilhomlantirgan boʻlishi mumkin deb taxmin qilinadi. Oʻttiz yillik urush (1618—1648-yillar) shaharning gullab-yashnashiga barham berdi. Avstriya va shved qoʻshinlari katta zarar koʻrgan shahar boʻylab yurish qilishadi. Keyinchalik, XIX asr oxirigacha u kichik shaharcha boʻlib qoldi. 1742-yilda Prussiya tomonidan qoʻshib olingan.

1661-yilgi Frankenshteyn Rathaus yongʻin oldidan. G. Loos Berlin medali

1858-yilda shahar yonib ketdi va uni qayta tiklashga toʻgʻri keldi. Shu munosabat bilan XV asrga oid minoraning yuqori qismi toʻgʻridan-toʻgʻri rekonstruksiya qilindi. Shahar 1816-yildan 1945-yilgacha okrug markazi boʻlgan. 1871-yildan 1945-yilgacha Germaniya tarkibiga kiritilgan. Ikkinchi Jahon urushining soʻnggi bosqichida, 1945-yilda, Osventsim kontslagerining bir nechta sublagerlaridagi minglab asirlarning Germaniya tomonidan oʻtkazilgan oʻlim marshi shahar orqali Gross-Rozen kontslageri tomon amalga oshirilgan. Urush paytida shahar vayron boʻlmadi. Germaniya Ikkinchi Jahon urushidagi magʻlubiyatdan soʻng, shahar yana Sileziya bilan birga Polsha tarkibiga kiritildi va nomi 1946-yilda Ząbkowice Śląskie deb oʻzgartirildi. Aholining umumiy qismi Potsdam kelishuviga binoan quvib chiqarildi. Ząbkowice Śląskie sobiq Sharqiy Polshadan haydalgan, Sovet Ittifoqi tomonidan qoʻshib olingan polyaklar, shuningdek, Polshaning markaziy qismidan kelganlar tomonidan qayta bunyod etilgan.

Diqqatga sazovor joylari

Ząbkowice Śląskie koʻpincha Sileziya Pizasi deb ataladi, chunki u Polshaning bu qismidagi asosiy diqqatga sazovor joylardan biri boʻlgan Suya minorasi (Krzywa Wieża) bilan mashhur. Shu bilan birga, XIII asr istehkomlari va XIV asr davriga mansub qal’a xarobalari kabi turistik diqqatga sazovor joylari ham mavjud.

• Suyak minorasi (Krzywa Wieża)
• XIII asr istehkomlari
• Bosh pochta boʻlimi
• Ducal qal’asi xarobalari
• Avliyo Anna cherkovi
• Shahae hokimiyat binosi
• Bokira Maryamning tugʻilishi cherkovi
• Avliyo Hedwig cherkovi

Gallereya

• 
  Suyak minorasi
• 
  Sent-Anna cherkovi
• 
  Pochta offisi
• 
  Shahar devorlari
• 
  Bozor maydonida saqlanib qolgan shaharchalar
• 
  Ducal qasri qoldiqlari
• 
  Shahar hokimiyati
• 
  Pizzaga o'xshash qulayotgan minora

Taniqli odamlar

• David Pareus (1548—1622), nemis islohotchisi, protestant dinshunosi va islohotchisi
• Karl von Strotha (1786—1870), Prussiya zobiti va urush vaqtidagi vazir
• Fritz Erler (1868—1940), nemis rassomi, Frankenshteynda tugʻilgan
• Wilhelm Kroll (1869—1939), nemis klassik filologi
• Günther Specht (1914—1945), Luftwaffe uchuvchisi
• Horst Hannig (1921—1943), Luftwaffe uchuvchisi
• Piotr Zieliński (1994-yilda tugʻilgan), polshalik futbolchi

Havolalar

• (polyakcha) Ząbkowice Śląskie municipal website
• Frankenstein.pl: events of 1606 involving undertakers which might have inspired the 1818 novel by Mary Shelley
• Jewish Community in Ząbkowice Śląskie on Virtual Shtetl
• „Annales Francostenen“ of 1655
• (olmoncha) Frankenstein-Schlesien.de
•  "Frankenstein" Encyclopædia Britannica (11chi nashri) 1911 
•