ZIP kod
ZIP kod (Ingliz tilidagi zonalarni yaxshilash rejasining qisqartmasidan olingan [1]) Amerika Qo‘shma Shtatlari pochta xizmati (USPS) tomonidan qoʻllanadigan pochta indekslari tizimidir. ZIP atamasi pochta yuboruvchilar pochta manzilida koddan foydalanganlarida pochta yanada samaraliroq va tezroq[2] harakatlanishi uchun tanlangan.
1963-yil 1-iyulda taqdim etilgan dastlabki format besh raqamdan iborat edi[3]. 1983-yilda ZIP+4 deb nomlangan kengaytirilgan kod kiritildi; u pochta indeksining besh raqamini oʻz ichiga olgan, va undan keyin chiziq va aniqroq joyni koʻrsatadigan toʻrtta raqamni oʻz ichiga olgan.
ZIP kodi va ZIP+4 Amerika Qoʻshma Shtatlari pochta xizmatining roʻyxatdan oʻtgan savdo belgilari hisoblanadi, ZIP kodi 1997-yilgacha pochta indeksini xizmat belgisi sifatida xizmat qilgan[4].
Tarixi
tahrirDastlabki pochta zonalari
tahrirPochta indekslarining dastlabki tarixi va koʻrinishi pochta tumani/zona raqamlari bilan boshlangan. Amerika Qo‘shma Shtatlari pochta bo‘limi (USPOD) 1943-yil may oyida 178 ta yirik shahar uchun pochta zonalarini joriy qildi[5]. Bosh pochta direktori Frank Uoker koʻplab tajribali pochta xodimlari armiyaga ketayotganini va zona tizimi tajribasiz xodimlarga har bir shahar pochtachisining yetkazib berish hududini oʻrganmasdan pochtani saralash imkonini berishini tushuntirdi[6].
Masalan:
Mr. John Smith
3256 Epiphenomenal Avenue
Minneapolis 16, Minnesota
„16“ – maʼlum bir shahardagi pochta zonasi raqami[7].
Tashkil etilishi
tahrir1960-yillarning boshlariga kelib, yanada tartibli tizim zarur edi va 1963-yil 1-iyulda butun mamlakat boʻylab ixtiyoriy besh xonali ZIP kodlari joriy etildi. 1963-yil 1-oktabrda AQSh pochta boshqarmasi ZIP kod bilan foydalanish uchun qisqartmalar roʻyxati kiritilgan "Nashr 59: ZIP kod bilan foydalanish uchun qisqartmalar" hujjatini chiqardi. Bu roʻyxatda ikki harfli shtat qisqartmalari keltirilgan boʻlib, ular odatda katta harflar bilan yozilardi[8]. 1963-yil iyun oyida eʼlon qilingan avvalgi roʻyxatda ikki va besh harfli qisqartmalardan foydalanish taklif qilingan edi[8]. Nashr 59 ga koʻra, ikki harfli standart „maksimal 23-pozitsiyali qator asosida“, yaʼni bu manzil tizimlari uchun universal qabul qilinadigan qator sigʻimi asosida tanlangan edi[8]. Chunki, uzun shahar nomi va koʻp harfli shtat qisqartmasi birga kelganda, masalan „Sakramento, Kaliforniya“ ZIP kodi bilan birga hisoblaganda qator sigʻimidan oshib ketishi mumkin edi. Ushbu qisqartmalar oʻzgarishsiz qolgan, faqat Nebraska bundan mustasno. Kanada pochta boshqarmasining soʻrovi bilan 1969-yilda Nebraska qisqartmasi NB dan NE ga oʻzgartirilgan, chunki bu qisqartma Yangi Brunsvik (New Brunswick) bilan chalkashlik keltirib chiqargan edi[8].
Robert Moon ZIP kodining asoschisi hisoblanadi; u 1944-yilda pochta inspektori sifatida ishlayotganda oʻz taklifini kiritgan edi[9][10].
„Hududni yaxshilash rejasi“ iborasi pochta xizmatining ijrochi xodimi D. Jamison Kayn tomonidan oʻylab topilgan[11]. Pochta idorasi Moonni ZIP kodning faqatgina birinchi uchta raqamini oʻylab topganini tan olishadi, bu raqamlar esa „mahalliy pochta markazi ob’ekti“ yoki „sek markaz“ ni koʻrsatadi. Mahalliy pochta markazi (SCF) – bu markaziy pochta qayta ishlash markazi boʻlib, ushbu uchta raqam unga tegishli boʻladi. ZIP kodining toʻrtinchi va beshinchi raqamlari, bu SCF doirasidagi aniqroq joylashuvni belgilaydi, ularni Genri Bentley taklif qilgan[12].
Mahalliy pochta markazlari barcha pochta boʻlimlari uchun oʻsha birinchi uchta raqamli ZIP kodlarni saralaydi. Pochta ZIP kodining oxirgi ikkita raqamiga qarab saralanadi va ertalab mos pochta boʻlimlariga joʻnatiladi. Sektsiya markazlari pochta yetkazib bermaydi va ular jamoat uchun ochiq emas, garchi bino ichida jamoat uchun ochiq pochta boʻlimi boʻlsada, va ularning aksariyat xodimlari kechasi ishlaydi. Pochta boʻlimlarida yigʻilgan pochta tushdan keyin oʻz mahalliy markazlariga yuboriladi, u yerda pochta tuni bilan saralanadi. Katta shaharlarda ZIP kodining oxirgi ikkita raqami odatda eski pochta zonasi raqami bilan mos kelgan[7].
Masalan:
Mr. John Smith
3256 Epiphenomenal Avenue
Minneapolis, MN 55416
1967-yilda ular ikkinchi va uchinchi toifadagi ommaviy pochtachilar uchun majburiy boʻldi va tizim tez orada umumiy qabul qilindi. Amerika Qoʻshma Shtatlari pochta boʻlimi pochta kodidan foydalanishni targʻib qilish uchun janob ZIP deb nomlangan multfilm qahramonidan foydalangan[13]. „Janob ZIP“ nomi D. Jamison Keyn tomonidan yaratilgan[11]. Janob ZIP koʻpincha pochta markalari oynalarining chetida yoki buklet markalari oynalarining muqovalarida „ZIP KODiDAN FOYDALANING“ kabi shior bilan tasvirlangan[13]. Janob ZIP pochta boʻlimi pochta indekslaridan foydalanishning muhimligini tushuntirish uchun uyushtirilgan estrada shoularida"The Swinginʼ Six" musiqiy guruhi bilan mashhur rolda namoyon boʻldi[14].
ZIP+4
tahrir1983-yilda AQSh pochta xizmati kengaytirilgan ZIP kod tizimini joriy qildi va uni ZIP+4 deb nomladi, bu koʻpincha „plus-toʻrt kodlar“, „qoʻshimcha kodlar“ yoki „qoʻshimchalar“ deb ham ataladi. ZIP+4 kodi asosiy besh xonali kod va qoʻshimcha toʻrt raqamni qoʻshib, besh xonali yetkazib berish hududidagi geografik joylashuvni aniqlaydi, masalan, bir shahar kvartali, bir guruh kvartiralar, katta hajmdagi pochta qabul qiluvchi shaxs, pochta qutisi yoki pochta saralash va yetkazib berishni yaxshilash uchun qoʻshimcha identifikator talab qilishi mumkin boʻlgan boshqa har qanday birlik. Biroq, yangi format omma tomonidan keng qabul qilinmadi va oxir-oqibatda zamonaviy texnologiyalar bilan eskirdi[15]. Umuman olganda, pochta ko‘p qatorli optik belgilarni o‘qiydigan moslama (MLOCR) orqali oʻqiladi, u deyarli darhol toʻgʻri ZIP+4 kodini manzildan aniqlaydi, hatto undan ham aniqroq yetkazib berish nuqtasini aniqlay oladi va pochta yuzasida ZIP+4 kodi uchun toʻqqiz raqam va yetkazib berish nuqtasi uchun ikki raqamni ifodalaydigan Intelligent Mail shtrix-kodini (IMb) qoʻllaydi.
Pochta qutilari uchun umumiy qoida shundaki, har bir qutining oʻz ZIP+4 kodi boʻladi, ammo bu har doim ham bir xil emas. Qoʻshimcha kod koʻpincha quyidagilardan biri boʻladi: quti raqamining oxirgi toʻrt raqami (masalan, PO Box 107050, Albany, NY 12201-7050), nol va quti raqamining oxirgi uchta raqami (masalan, PO Box 17727, Eagle River, AK 99577-0727) yoki agar quti raqami toʻrt raqamdan kam boʻlsa, quti raqamini toʻrt raqamli qilib chiqarish uchun oldiga yetarli nollar qoʻshiladi (masalan, PO Box 77, Juneau, AK 99750-0077). Ammo, bir xil qoidalar mavjud emas, shuning uchun har bir quti uchun ZIP+4 kodini alohida tekshirish kerak (masalan, USPSning rasmiy ZIP kodini qidirish vositasidan foydalanish va shunchaki shahar va shtatni kiritish, besh xonali ZIP kodini emas)[16].
Pochta shtrix kodi
tahrirPochta indeksi koʻpincha avtomatlashtirilgan mashinalar uchun tartiblashni osonlashtirish maqsadida pochta qutisiga bosilgan Intellektual pochta shtrix-kodiga aylanadi. Shtrix-kod yuboruvchi tomonidan chop etilishi mumkin (WordPerfect[17] kabi baʼzi soʻzlarni qayta ishlash dasturlari ushbu funksiyani oʻz ichiga oladi), ammo bu odatda tavsiya etilmaydi, chunki manzildagi ZIP-qidiruv jadvallari sezilarli darajada eskirgan boʻlishi mumkin.
Ommaviy pochta joʻnatmalarini yuboradigan mijozlar, agar ular shtrix-kodni oʻzlari chop etgan va joʻnatmalarni oldindan saralagan boʻlsalar, pochta toʻlovlari boʻyicha chegirma olishlari mumkin. Buning uchun faqat oddiy shrift yetarli emas; pochta roʻyxatlari yangilangan Kodlashning Toʻgʻriligini qoʻllab-quvvatlash Tizimi (CASS) sertifikati bilan tasdiqlangan dasturiy taʼminot orqali standartlashtirilishi kerak boʻlib, u toʻliq va toʻgʻri ZIP+4 kodini va yetkazib berish nuqtasini koʻrsatuvchi qoʻshimcha ikki raqamni qoʻshadi va tekshiradi[manba kerak]. Bundan tashqari, pochta maxsus usulda, 11 xonali kodga saralanishi kerak va har bir mos ZIP kodi uchun kamida 150 ta pochta joʻnatmasini oʻz ichiga olishi kerak hamda ushbu jarayonni tasdiqlovchi hujjatlar ilova qilinishi zarur. Bu bosqichlar odatda PAVE sertifikatiga ega dasturiy taʼminot yordamida amalga oshiriladi[manba kerak].
Yetkazib berish punktining raqamlarini (10 va 11-raqamlar) tayinlash mamlakatda har bir pochta manzili oʻzining 11 xonali raqamiga ega boʻlishini taʼminlash uchun moʻljallangan. Yetkazib berish punktining raqamlari manzilning birlamchi yoki ikkilamchi raqami asosida hisoblanadi. USPS yetkazib berish nuqtasini hisoblash qoidalarini CASS texnik qoʻllanmasi deb nomlangan hujjatda eʼlon qiladi[18].
Tuzilishi va joylanishi
tahrirPochta indekslari Qoʻshma Shtatlar (va uning hududlari) ichidagi yetkazib berish nuqtalarini koʻrsatadi.
Turlari
tahrirPochta indekslarining toʻrt turi mavjud:
- Unikal: bitta katta hajmli manzilga tayinlangan
- Faqat pochta qutilari: faqat maʼlum bir obyektdagi PO qutilari uchun ishlatiladi, boshqa yetkazib berish turlari uchun emas
- Harbiy: AQSH harbiylari uchun pochtani yoʻnaltirish uchun ishlatiladi
- Standart: boshqa barcha pochta indekslari.
Unikal ZIP kodlari davlat muassasalari, universitetlar, bizneslar yoki yetarlicha katta hajmdagi pochta olishi mumkin boʻlgan binolar uchun maxsus tayinlangan ZIP kodlar hisoblanadi. Davlat muassasalariga misol qilib, Vashingtondagi Markaziy razvedka boshqarmasiga tayinlangan 20505 ZIP kodi yoki Koloradodagi Pueblo shahrida joylashgan AQSh Umumiy xizmatlar boshqarmasining Federal fuqarolar axborot markaziga tayinlangan 81009 ZIP kodini keltirish mumkin[19]. Universitetlarga misol sifatida Towson universitetiga xizmat qiluvchi 21252 ZIP kodini keltirish mumkin. Xususiy manzil uchun tayinlangan eksklyuziv ZIP kodga Walmart bosh qarorgohiga tayinlangan 72716 misol boʻladi. Shuningdek, ular yagona dastur uchun ham tayinlanishi mumkin, masalan, AQSh pochta xizmati tomonidan tashkil etilgan „Santa Klaus operatsiyasi“ dasturi, bu orqali bolalar „North Pole 88888“ manzilida joylashgan Santa Klausga xat yozishlari mumkin[20].
Faqat pochta qutisiga moʻljallangan pochta indeksiga misol sifatida 22313, Virjiniya shtatining Aleksandriya shahridagi bosh pochta idorasidagi qutilar, shu jumladan Amerika Qo‘shma Shtatlari Patent va Savdo belgisi idorasi tomonidan ishlatiladigan qutilar uchun ishlatiladi. Ushbu pochta boʻlimi atrofidagi hududda uy va biznes pochta manzillari 22314 pochta indeksidan foydalanadi, bu standart pochta indeksidir.
Boshqa maqsadlarda
tahrirYetkazib berish xizmatlarida
tahrirUSPSdan tashqari FedEx, United Parcel Service va DHL kabi yetkazib berish xizmatlari paketni optimal aniqlikda yoʻnaltirish uchun pochta indeksini talab qiladi[21].
Marketing
tahrirMaʼlumotlar koʻpincha pochta orqali toʻgʻridan-toʻgʻri marketing kampaniyalarida pochta indeksi deb ataladigan marketing jarayoni sifatida ishlatiladi. Sotuv nuqtasidagi kassirlar baʼzan isteʼmolchilardan oʻzlaridan pochta indekslari haqida soʻrashadi. Chakana sotuvchilar yangi korxonalarning joylashuvini aniqlashda foydali boʻlgan xarid qolipi maʼlumotlarini taqdim etishdan tashqari, isteʼmolchining toʻliq manzili va telefon raqamini olish maqsadida ushbu pochta indeksini kredit kartadagi nomi bilan bogʻlashga maʼlumotnomalardan foydalanishlari mumkin. ZIP kodli maʼlumotlardan xavfning geografik omillarini tahlil qilishda, sugʻurta va bank sanoati amaliyotida ham foydalaniladi. Bu jarayon yomon maqsadlarda foydalanilsa muammolar sabab boʻlishi mumkin edi.
Kaliforniya 2011-yilda bu amaliyotni taqiqlagan[22].
Qonunchilik tumanlari
tahrirPochta indekslari hozirda mavjud qonunchilik tumanlarini aniqlash uchun ishlatilmasligi mumkin. Amerika Qoʻshma Shtatlari Vakillar palatasining veb-saytida faqat pochta indekslari asosida Kongress okruglarini qidiradigan „Oʻz vakilingizni toping“ funksiyasi mavjud boʻlsa-da, u koʻpincha bitta pochta kodiga mos keladigan bir nechta tumanlarni koʻrsatishi mumkin[23][24]. Chunki bitta pochta indeksining turli qismlari turli tumanlarda boʻlishi mumkin[25].
Internet
tahrir1978-yilda butun mamlakat boʻylab jamoat tarmoqlarining yagona tizimini yaratish boʻyicha taklif kiritilgan boʻlib, unda pochta indekslaridan (ZIP kodlaridan) marshrutlash uchun foydalanish tavsiya etilgan[26].
Pochta indeksi maʼlumotlari koʻplab veb-saytlarda, ayniqsa, anʼanaviy va onlayn savdoni birlashtirgan veb-saytlarda dilerlik yoki doʻkon joylashuvini aniqlash dasturining muhim qismi hisoblanadi. Bu dasturiy taʼminot foydalanuvchi kiritgan pochta indeksini qayta ishlab, odatda kiritilgan pochta indeksi markazidan masofaning ortib borishi tartibida doʻkon yoki biznes manzillari roʻyxatini aniqlab beradi. Pochta indeksi tizimi faqat AQSH pochta tarmogʻi doirasida amal qilgani sababli, pochta indeksini talab qiladigan veb-saytlar Qoʻshma Shtatlardan tashqaridagi mijozlarni roʻyxatdan oʻtkaza olmaydi. Koʻplab veb-saytlar boshqa mamlakatlarning pochta indeksi maʼlumotlarini sotib oladi yoki ZIP-kod tan olinmagan hollarda muqobil yechimlar taklif etadi[manba kerak].
Pochta indekslari internetda aniq manzil zarur boʻlmagan (yoki istalmagan) holatlarda, ammo foydalanuvchining shahri yoki umumiy joylashuvi kerak boʻlgan vaziyatlarda joylashuvni koʻrsatish uchun muntazam ravishda qoʻllanadi. Misollarga (yuqorida keltirilgan doʻkonni topish misolidan tashqari) ob-havo bashoratlari, teledasturlar, mahalliy yangiliklar va onlayn tanishuv saytlari kiradi. Koʻpchilik umumiy maqsadli saytlar odatda boshqa foydalanuvchilar kiritgan pochta indekslariga asoslanib, berilgan pochta indeksining maʼlum bir radiusida qidiruv oʻtkazadi.
Kredit karta xavfsizligi
tahrirZIP kodlari kredit kartalarini tasdiqlashda, xususan Manzilni Tekshirish Tizimi (MTT) da qoʻllanadi. Sotuvchi toʻliq manzilni yigʻganida, ZIP kodi MTTning muhim qismini tashkil etadi. Baʼzi hollarda, ZIP kodi MTT uchun qoʻllanadigan yagona vosita hisoblanadi. Bu ayniqsa imzo yoki boshqa maʼlumotlarni toʻplash imkonsiz boʻlgan joylarda, masalan, yoqilgʻi quyish shoxobchalarida yoki sotuvchi avtomatlarda toʻlov qilishda kuzatiladi[manba kerak].
Manbalar
tahrir- ↑ Curtin, Abby „Flashing Across the Country: Mr. Zip and the ZIP Code Promotional Campaign“. Smithsonian National Postal Museum. 2023-yil 30-mayda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2023-yil 30-may.
- ↑ „The Untold Story of the ZIP Code“. U.S. Postal Service Office of Inspector General (2013-yil 1-aprel). — „When Day unveiled the nationwide 5-digit ZIP Code at a postmasters’ convention in October of 1962, he simultaneously introduced the world to "Mr. ZIP" — the cartoon character whose body language symbolizes speedy delivery.“. 2016-yil 29-dekabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2020-yil 11-mart.
- ↑ Terrell, Ellen „This Month in Business History: ZIP Code Introduced“ (en). Library of Congress Research Guides (2013-yil 28-iyun). 2021-yil 29-oktyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2022-yil 31-iyul.
- ↑ „Latest Status Info“. United States Patent and Trademark Office. 2012-yil 30-iyunda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2019-yil 22-dekabr.
- ↑ „A Zoning System in Development“. Smithsonian National Postal Museum. 2012-yil 4-yanvarda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2019-yil 22-dekabr.
- ↑ „Home Folks to Have P.O. Numbers Like Army Boys“. Minneapolis Morning Tribune (1943-yil 6-may). 2023-yil 1-fevralda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2023-yil 31-yanvar.
- ↑ 7,0 7,1 Chokshi, Niraj „The Bounty ZIP Codes Brought America“ (en-US). The Atlantic (2013-yil 23-aprel). — „...Postmaster General Edward Day in the early 1960s suggested combining Moon's three-digit code with the existing two-digit system.“. 2020-yil 26-oktyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2020-yil 12-mart.
- ↑ 8,0 8,1 8,2 8,3 „State Abbreviations“, USPS.com (Wayback Machine saytida 2017-01-16 sanasida arxivlangan).
- ↑ Martin, Douglas. „Robert Moon, an Inventor of the ZIP Code, Dies at 83“ (2001-yil 14-aprel). 2020-yil 17-fevralda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2017-yil 23-sentyabr.
- ↑ Bullamore, Tim (2001). Robert Moon Obituary. Retrieved from https://www.independent.co.uk/news/obituaries/robert-moon-729034.html [sayt ishlamaydi].
- ↑ 11,0 11,1 Kelly, John. „Virginia resident pushed the envelope when Zip code was born in 1963“ (2018-yil 29-sentyabr). 2018-yil 10-oktyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2022-yil 13-avgust.
- ↑ „Papers of H. Bentley Hahn: The Man Who Invented the 5-Digit ZIP Code – ARCHIVALLY SPEAKING: An Inside Look at the JFK Library Archives“ (en-US). archiveblog.jfklibrary.org. 2018-yil 1-mayda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2018-yil 30-aprel.
- ↑ 13,0 13,1 „Mr. ZIP- The nation's original 'digital' icon“. 2009-yil 8-mayda asl nusxadan arxivlangan.
- ↑ „The US Postal Service's zip code system turns 50“. Southern California Public Radio (2013-yil 1-iyul). 2020-yil 16-iyunda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2020-yil 16-iyun.
- ↑ „Organizing America: A History of the ZIP Code“. RandomHistory.com. Random History (2014-yil 25-iyul). 2014-yil 12-avgustda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2017-yil 19-iyun.
- ↑ „ZIP Code™ Lookup | USPS“. tools.usps.com. 2016-yil 22-dekabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2020-yil 23-yanvar.
- ↑ „Archived: How can I print routing barcodes on envelopes? – Knowledge Base“. The Trustees of Indiana University. 2012-yil 10-martda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2009-yil 10-iyul.
- ↑ „CASS Technical Guide“ (PDF). United States Postal Service. 2009-yil 19-aprelda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2009-yil 10-iyul.
- ↑ „FCIC – About Us“. Federal Citizen Information Center of the U.S. General Services Administration. — „For years, consumers have written to Pueblo, Colorado 81009 for timely, practical information they trust.“. 2009-yil 14-iyulda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2009-yil 10-iyul.
- ↑ Miller, Susan „'Don't forget about me': USPS' Operation Santa looking for donors to make magic this year“ (en-US). USA TODAY. 2022-yil 24-noyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2022-yil 2-dekabr.
- ↑ „USPS.com FAQs“. faq.usps.com. 2019-yil 22-fevralda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2019-yil 21-fevral.
- ↑ Botelho, Greg. „California high court: Retailers can not request cardholders' ZIP Code“. CNN (2011-yil 10-fevral). 2012-yil 10-noyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2011-yil 11-fevral.
- ↑ „The United States House of Representatives · House.gov“. 2010-yil 24-sentyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2010-yil 26-yanvar.
- ↑ „Find Your Representative · House.gov“. 2014-yil 8-iyulda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2014-yil 8-iyul.
- ↑ „Sunlight Foundation“ (2012-yil 19-yanvar). 2014-yil 13-avgustda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2014-yil 6-avgust.
- ↑ Wilber, Mike.. „CIE Net: A Design for a Network of Community Information Exchanges“. BYTE (1978-yil fevral), s. 12. Qaraldi: 2013-yil 17-oktyabr.
Havolalar
tahrirVikiomborda ZIP kod haqida turkum mavjud |
Vikilugʻatda zip code nomli maqola mavjud. |
- The Untold Story of the ZIP Code (PDF) – United States Postal Service
- ZIP Code promo film (1971) – U. S. National Archives