Al-Qosim ibn Horun ar-Rashid
Al-Qosim ibn Horun ar-Rashid ibn Muhammad al-Mahdiy (arabcha: القاسم بن هارون الرشيد) – Abbosiylar shahzodasi, abbosiylar xalifasi Horun ar-Rashidning uchinchi oʻgʻli. Bir muddat Abbosiylar xalifaligi taxt vorisi boʻlgan.
| Al-Qosim ibn Horun ar-Rashid | |||||
|---|---|---|---|---|---|
| Abbosiylar xalifaligi vorisi | |||||
| Hukmronlik | 803 – 813 | ||||
| |||||
| Sulola | Abbosiylar | ||||
| Otasi | Horun ar-Rashid | ||||
| Onasi | Qasif | ||||
| Dini | Islom, sunniylik | ||||
Hayoti
tahrirQosim Horun ar-Rashidning uchinchi oʻgʻli boʻlib, Qosif ismli choʻri ayoldan tugʻilgan. Horunning toʻngʻich qizi Sukayna ham Qosimning tugʻishgan singlisi boʻlgan[1]. Qosim yoshligida nufuzli sarkarda Abdulmalik ibn Solihning qoʻl ostida edi. Abdulmalikning Horunga taʼsiri tufayli 802 yoki 803-yillarda Qosim katta akalari Muhammad al-Amin (h. 809–813) va Maʼmun (h. 813–833) vorisi ustunligini belgilab bergan „Makka hujjatlari“dan koʻp oʻtmay, xalifalik taxtiga voris sifatida uchinchi oʻrinni egalladi. Shundan keyin Qosim al-Mu’tamin nomini olgan, biroq Horun ham Abdulloh xalifa boʻlganidan keyin merosni oʻz oʻgʻillari foydasiga oʻzgartirishi ham mumkinligini shart qilib qoʻygan. Bundan tashqari, Horun Qosimga Vizantiya imperiyasi bilan chegaradosh viloyatlar qoʻmondonlik va Giyerapoldagi hukmronligini topshirgan[1].
803-yil iyul-avgust oylarida Qosim Onadoʻliga bosqin uyushtirdi va Koron strategik qal’asini qamal qildi, bu vaqtda qal’a qoʻmondoni al-Abbos ibn Jaʼfar ibn Muhammad ibn al-Ash’at esa arablarning Sinon nomi bilan mashhur boʻlgan boshqa qal’ani qamal qilish uchun yuborilgan edi. Vizantiyaliklar Qosimga qal’ani tark etishi evaziga 320 nafar musulmon mahbusni ozod qilishni taklif qilishdi va Qosim bu taklifga rozi boʻldi[1]. 808-yilning fevral oyida Horun ar-Rashid Xurosonga ikkinchi safarini uyushtirish uchun qarorgohi Raqqani tark etdi va Qosimni Raqqadagi noibi, Xuzayma ibn Xozimni esa uning maslahatchisi sifatida qoldirdi[1]. 809-yilda Horun vafot etib, al-Amin xalifalik taxtiga oʻtirganidan soʻng, Qosim al-Avosim va Jund Qinnasrin hokimi lavozimiga tasdiqlandi. Biroq Jazira (Yuqori Mesopotamiya) qoʻmondonligidan chetlashtirilib, uning oʻrniga Xuzayma ibn Xavozim tayinlandi[2]. Oxir-oqibat, 810-yilda al-Amin tomonidan Qosim barcha hokimliklaridan chetlashtirildi va yashashi uchun Bagʻdodga yaqin joyga keltirildi. Uning barcha vakolati Xuzaymaga berildi[2]. Oradan koʻp oʻtmay, al-Amin Xurosonda qoʻzgʻolon koʻtargan Abdulloh al-Maʼmun bilan birgalikda akasining nomi namozda zikr qilinishini man qildi[2]. Keyingi fuqarolar urushida al-Maʼmun gʻalaba qozondi, 813-yilda akasi al-Aminni magʻlub etdi va oʻldirdi. Qosim esa darhol xalifalik taxtiga vorislikdan chetlashtirildi[2].
Manbalar
tahrir- ↑ 1,0 1,1 1,2 1,3 Bosworth 1989.
- ↑ 2,0 2,1 2,2 2,3 Fishbein 1992.