Amga ulusi (tuman) (saxa.: Амма улууһа) — Rossiya Federatsiyasining Saxa (Yakutiya) Respublikasidagi maʼmuriy-hududiy birlik (ulus yoki tuman) va munitsipal tuzilma (munitsipal okrug).

Amga ulusi
saxa.: Амма улууһа

Gerb
Gerb
Bayroq
Bayroq
ulus (tuman)
Tarkibida Yoqutiston
Maʼmuriy markazi Amga
Asos solingan sanasi 1930-yil 9-yanvar
Aholi (2023) 16 894
Zichligi 0,57 kishi./km²
Maydoni 29 421,33[1] km²
Balandligi
dengiz sathidan
 Baland choʻqqisi


 224 m
Xaritada
Amga ulusi xaritada
60°24′0″N 130°54′0″E / 60.40000°N 130.90000°E / 60.40000; 130.90000

Maʼmuriy markazi — Amga qishlogʻi.

Geografiyasi

tahrir

Markaziy Yakutiyaning janubi-sharqida joylashgan. Shimolda Churapchin, sharqda va janubi-sharqda — Ust-May, janubda va gʻarbda — Aldan, shimoli-gʻarbda — Xangalas va Megino-Kangalas uluslari bilan chegaradosh. Tumanning maydoni 29,4 ming km².

Tabiiy sharoitlar

Amga daryosining oʻrta oqimida, Prilen platosida joylashgan.

Yanvarning oʻrtacha harorati 38…- 42 °C, iyulniki +16…+18 °C. Yiliga 200–250 mm yogʻin tushadi.

Tarixi

tahrir

Ulusning markazi — Amga, 1652-yilda rus dehqonlari tomonidan posyolka sifatida tashkil etilgan. Yakutiyaning mahalliy aholisi dehqonchilik madaniyati bilan tanishgan birinchi mintaqalaridan biri.

Yozuvchi Ivan Goncharov 1854-yilda Yoqut viloyati hududi boʻylab sayohat qilib, „Fregat „Pallada““ asarida tumanni shunday taʼriflab yozgan:

Amga daryosiga yaqinlashganda (bu joy Yakutskga yaqinroq), men toʻsatdan Volga qirgʻogʻiga kelib qolgandek boʻldim: oldimda gʻalla bilan toʻla dalalar yoyilgan edi. Menga tanish boʻlgan momiq tilla boshoqlarni koʻrib „Bu rostdan ham bugʻdoymi?“ deb soʻradim hayron boʻlib, men yoqutlar hoʻkizlarga pichan qoʻyib, gʻalla yigʻib oʻtayotgan son-sanoqsiz oʻtloqlarni koʻrib koʻzim qamashdi.

1880-yillarning boshlarida Vladimir Korolenko Amgada surgunda xizmat qilgan.

1911-yil 12-dekabrda Rossiya imperiyasi Senatining qarori bilan Amga ulusi Boturu ulusidan ajratilgan.

Fuqarolar urushi va undan keyin Yakutiyadagi eng shiddatli janglar kechgan. 1922-yilda oq general Anatoliy Pepelyayev Sibirga hujum qilib, u yerda Sibir Respublikasini eʼlon qilish maqsadida Yakutskga hujum boshlagan. Hujum Rossiyadagi fuqarolar urushining soʻnggi voqealaridan biri boʻlgan. Ammo, 1923-yil 14-fevralda Pepelyayevning otryadi Amgadan bir necha kilometr uzoqlikdagi Sasil-Sisi traktida Ivan Strodning qizil otryadi tomonidan toʻxtatigan. Bu jang Rossiya tarixiga „Muz qamali“ nomi bilan kirgan: Yoqutistonning qattiq sovuqlari sharoitida Ivan Strode qoʻmondonligi ostida Yakutskni himoya qilgan qizil jangchilar va Sibir generali Anatoliy Pepelyayevning otryadi oʻrtasida jang boʻlgan. Amgadagi janglar natijasida RSFSR hududidagi soʻnggi yirik oq harbiy tuzilma magʻlubiyatga uchragan, generalning oʻzi Oxota dengizi qirgʻogʻiga chekingan va asirga olingan.

1927-yil 7-noyabrda Konfederalistlar qoʻzgʻoloni paytida isyonchilar otryadi Abaga qishlogʻini egallashga harakat qildi, ammo qurolli kashshoflarning qarshiliklariga duch keldi va chekindi.

1930-yil 9-yanvarda tashkil topgan.

Aholisi

tahrir

Milliy tarkibi

tahrir
No. aholi
soni,

kishi
hisobiga

jamidan

% da

millati
koʻr
satil
ganlar
ning
% i
Jami 17 183 100.00%
1 yakutlar 15 772 91.79% 92.20%
2 ruslar 846 4.92% 4.95%
3 evenklar 217 1.26% 1.27%
4 evenlar 129 0,75% 0,75%
boshqa 143 0,83% 0,84%
millati
koʻrsatilgan
17 107 99,90% 100.00%
millatini
koʻrsatmagan
76 0,10%

Munitsipal-hududiy tuzilishi

tahrir

Amga ulusi, munitsipal hududda mahalliy oʻzini oʻzi boshqarishni tashkil etish doirasida, qishloq aholi punktlari maqomiga ega 14 ta munitsipalitetni (nasleglar) oʻz ichiga oladi[2][3]:

Aholi punktlari

tahrir

Amga ulusida 21 ta aholi punkti mavjud.

Iqtisodiyoti

tahrir

Qishloq xoʻjaligi iqtisodiyotda yetakchi oʻrinni egallaydi. Asosiy tarmogʻi chorvachilik (goʻsht-sut chorvachiligi, goʻsht-podali otchilik), don, kartoshka, sabzavot va yem-xashak ekinlari yetishtiriladi. Qishloq xoʻjaligi yerlari 106 ming gektarni tashkil etadi.

Amga ulusida ish haqi unchalik past emas: respublika oʻrtacha ish haqining 70% iga toʻgʻri keladi[4]. Biroq, iqtisodiy rivojlanish koʻrsatkichlarida barqaror oʻsish kuzatilmoqda.

Transporti

tahrir

Ulus markazi Amga qishlogʻi Yakutsk bilan respublika ahamiyatga ega Amga avtomobil yoʻli orqali tutashgan.

Taniqli shaxslar

tahrir
  • Gavriil Yefimov (1920—2000), sovet va yoqut jamoat arbobi, oʻqituvchi, yozuvchi, shoir.

Manbalar

tahrir

Havolalar

tahrir