Angola Xalq Respublikasi
Angola Xalq Respublikasi — sobiq oʻzini oʻzi eʼlon qilgan sotsialistik respublika (Gʻarbda “Kommunistik davlat” nomi bilan mashhur). U 1975-yilda Portugaliyadan mustaqillikka erishgandan keyin tashkil etildi. Tuzilishi Mozambikdagi shunga oʻxshash vaziyatga oʻxshaydi. SSSR, Kuba va Mozambik Xalq Respublikasi bilan darhol doʻstona munosabatlar oʻrnatildi. Mamlakatda kommunizm qurish uchun masʼul boʻlgan Angolani ozod qilish uchun xalq harakati (MPLA) hokimiyatga keldi. Bu harakat Kuba va Sovet Ittifoqi tomonidan qoʻllab-quvvatlandi. Angolaning toʻliq mustaqilligi uchun milliy ittifoq (UNITA) deb nomlanuvchi qarama-qarshi guruh Janubiy Afrika Respublikasi va AQSh koʻmagida MPLA bilan fuqarolik urushini boshladilar.
| Angola Xalq Respublikasi portugalcha: República Popular de Angola Tugatilgan | |||||||||
| |||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| |||||||||
| Madhiya “Angola Avante„ “Olg‘a Angola„ | |||||||||
| |||||||||
| Poytaxti | Luanda | ||||||||
| Yirik shaharlari | Luanda, Uambo, Lubango va Bengela | ||||||||
| Til(lar)i | Portugalcha | ||||||||
| Dini | Ateistik davlat | ||||||||
| Pul birligi | Kvanza | ||||||||
| Maydoni | 1 246 700 km² | ||||||||
| Aholisi | 10 335 000 kishi (1990-yil) | ||||||||
| Boshqaruv shakli | Sotsialistik Respublika | ||||||||
| Prezident | |||||||||
| - 1975—1979-yillar | Agastinyo Neto | ||||||||
| - 1979—1992-yillar | Joze Eduardu dush Santush | ||||||||
| Bosh vazir | |||||||||
| - 1975—1979-yillar | Lopu Fortunatu Fereyra du Nashsimentu | ||||||||
| - 1991—1992-yillar | Fernandu Joze du Fransa Diash Van-Dunem | ||||||||
| Tarixiy davr | Sovuq urush | ||||||||
| Tarix | |||||||||
| - Mustaqillik kuni | 1975-yil 11-noyabr | ||||||||
| - Tuhatilgan | 1992-yil 25-avgust | ||||||||
.png)
1991-yilda MPLA va UNITA mamlakatda koʻp partiyaviy saylovlar oʻtkazishga ruxsat beruvchi tinchlik shartnomasini imzoladilar. 1992-yilda Angola Xalq Respublikasi Angola Respublikasi deb nomlandi.
Asosiy voqealar tahrir
- 1975-yil 11-noyabr — Mustaqil Angola Xalq Respublikasi deb e’lon qilindi. Mamlakatning birinchi konstitutsiyasi qabul qilindi. Angolaning birinchi prezidenti sovetlarga xayrixoh MPLA guruhi rahbari Agostinyo Neto edi. Biroq, mamlakatda fuqarolar urushi va Zair va Janubiy Afrika Respublikasi qoʻshinlari, shuningdek, yollanma askarlar boʻlinmalari bilan jangovar harakatlarni davom ettirdi. Asosiy qarama-qarshilik MPLA va amerikaparast UNITA oʻrtasida boʻlib oʻtdi, bu etnik nizolar bilan murakkablashdi. Hukumat qoʻshinlariga Sovet Ittifoqi va Kuba instruktorlari tomonidan oʻqitildi va oʻrgatildi.
- 1975-yil — Mamlakat rahbariyatining taklifiga binoan, muntazam Kuba boʻlinmalari va koʻngillilar jangovar harakatlarda qatnashdi. UNITA Janubiy Afrika Respublikasidan, MPLA Zair yordamidan foydalanadi.
- 1977-yil — Sobiq ichki ishlar vaziri Nito Alvi boshchiligidagi "fraksionistlar"ning pravoslav-kommunistik isyoni hukumat kuchlari tomonidan Kuba qoʻshinlari yordamida bostirildi. Minglab odamlar Davlat xavfsizlik xizmati DISA tomonidan qatagʻon qurboni boʻlishdi. Hukmron MPLA ichki siyosatni keskin kuchaytirdi.
- 1979-yil — Neto vafotidan so'ng, Joze Eduardo dush Santush Angola prezidenti va MPLAning yangi rahbari boʻldi. Bir oz oldin tarqatilgan DISA, funksiyalari Ichki ishlar vazirligi va Davlat xavfsizlik vazirligi oʻrtasida taqsimlandi.
- 1985-yil — UNITAning harbiy poytaxti Jamba shahrida antikommunistik partizanlarning xalqaro konferensiyasi boʻlib oʻtdi.
- 1987—1988-yillar — mamlakat janubidagi Kvito-Kvanavalye mintaqasida (Ikkinchi jahon urushidan keyin qitʼadagi eng yirik hisoblangan) shiddatli janglar Janubiy Afrika qoʻshinlari va UNITA asosiy kuchlarining magʻlubiyati bilan yakunlandi.
- 1988-yil 22-avgust va 22-dekabrda — Angola prezidenti Joze Eduardo dush Santos va UNITA rahbari J. Savimbi oʻt ochishni toʻxtatish va milliy yarashuv toʻgʻrisidagi bitimlarni imzoladilar (keyinchalik kelishuv buzilgan va jangovar harakatlar qayta boshlangan).[1]
- 1990-yil — MPLA partiya mafkurasi sifatida marksizm-leninizmdan voz kechdi, koʻppartiyaviy demokratiya va bozor iqtisodiyotiga oʻtishni eʼlon qildi.
- 1991-yil — Lissabonda Portugaliya, AQSH va SSSR ishtirokida urushayotgan tomonlar oʻrtasida tinch yoʻl bilan hal qilish toʻgʻrisida Bise kelishuvlari tuzildi.
- 1992-yil — Sovet Ittifoqi qoʻllab-quvvatlashidan mahrum boʻlgan MPLA Gʻarb bilan munosabatlarni oʻrnatdi. Ko‘ppartiyaviylik asosida prezidentlik va parlament saylovlari o‘tkazildi. Dush Santush birinchi turda eng ko‘p ovoz oladi, biroq ikkinchi tur oktabr-noyabr oylarida uch kunlik Xellouin qirg‘ini tufayli to‘sqinlik qildi. UNITAning huquqiy siyosiy kurash usullarini rad etishi va harbiy yechimga qiziqishi fuqarolar urushining qayta boshlanishiga olib keldi.
Prezidentlar tahrir
| № | Rasmi | Ismi | Prezidentlik yili | Partiyasi |
|---|---|---|---|---|
| 1. | .jpg)
|
1979-yil 10-sentyabrgacha |
 MPLA (Angola ozodligi xalq harakati)
| |
| 2. | 
|
1992-yil 30-sentyabrgacha |
MPLA (Angola ozodligi xalq harakati)
|
Bosh vazirlar tahrir
| № | Rasmi | Ismi | Bosh vazirlik yili | Partiyasi | |
|---|---|---|---|---|---|
| 1. | 
|
1979-yil 9-dekabrgacha |
MPLA (Angola ozodligi xalq harakati)
| ||
| 2. | .jpg)
|
1992-yil 2-dekabrgacha |
MPLA (Angola ozodligi xalq harakati)
| ||
Siyosiy partiyalar tahrir
| № | Rasm | Gerb | Nomi | Tashkil topgan sanasi | Asoschisi |
|---|---|---|---|---|---|
| 1. |
|
.svg){kind=small}
|
Angola ozodligi xalq harakati (port.Movimento Popular de Libertação de Angola) (MPLA) | 1956-yil 1-dekabr | Agastinyo Neto |
| 2. | 
|
|
Angolaning toʻla mustaqilligi uchun milliy ittifoqi (port.União Nacional para a Independência Total de Angola) (UNITA) | 1966-yil 13-mart | Jonash Savimbi |
| 3. | 
|
|
Angola ozodligi milliy fronti (port.Frente Nacional de Libertação de Angola) (FNLA) | 1961-yil | Holden Roberto |