Vikipediya

Annona squamosa

Annona squamosa — Annonaceae oilasiga mansub kichik daraxt yoki buta[2] boʻlib, shakarli olma deb ataladigan mevalari isteʼmol qilinadi. U oʻzining qarindoshlari Annona reticulata va Annona cherimola (ularning mevalari koʻpincha bir xil nomda) dan koʻra tropik iqlimga chidamli, bu esa uni ushbu turlarning eng keng tarqalgan turga aylanishiga yordam beradi.

Annona squamosa
Shakarli olma
Ilmiy tasniflash
O‘simliklar
Yuksak oʻsimliklar
Gulli oʻsimliklar
Ikki urugʻpallalilar
Magnoliales
Annonaceae
Annona
A. squamosa
Binar nomi
Annona squamosa

Sinonimlar

Annona asiatica L.

Annona cinerea Dunal

Guanabanus squamosus (L.)M.Gómez

Xylopia glabra L.

Annona forskahlii DC.

Tavsif tahrir

 
Gul
 
Koʻchat
 
Filiallar

A. squamosa (shakar-olma) mevasi shirin oq rangli pulpaga ega va tropik bozorlarda mashhur[3]. Gullash bahor-yozning boshida sodir boʻladi[3] va gullarni nitidulid qoʻngʻizlari changlaydi[4]. Uning gulchanglari doimiy tetradlar shaklida toʻkiladi[5].

 
Myanmadan olingan Annona squamosa mevasi

Kimyo tahrir

Meva tarkibida eng ko‘p uchrovchi alkaloid diterpenoid. Annona squamozasining boshqa tarkibiy qismlariga oksofoebin[6], retikulin[6], izokoridin[7] va metilkoridaldin[7], alkaloidlar va flavonoid quercetin-3-O-glyukozid kiradi[8].

Bayer AG annonaceous asetogenin annonni biopestisid sifatida foydalanishni patentladi[9] Boshqa asetogeninlar urugʻlardan[10], poʻstlogʻidan[11] va barglardan ajratilgan.

Tarqalishi va o‘sish joyi tahrir

Annona squamosa tropik Amerika va Gʻarbiy Hindistonda paydo bo‘lgan, ammo aniq kelib chiqishi nomaʼlum. Hozirda u Annona turkumining barcha turlaridan keng tarqalgani boʻlib, mevasi uchun Indoneziya, Tailand, Tayvan va Xitoy kabi tropik va issiq subtropiklarda oʻstiriladi[12]. 1590-yilgacha janubiy Osiyoga kiritilgan. U Amerika Qoʻshma Shtatlaridagi Florida janubigacha shimolda va Braziliya, Bangladeshdagi Bahia kabi janubda tabiiylashtirilgan va baʼzi hududlarda invaziv tur hisoblanadi[13][14].

Mahalliy
Neotropik
Karib havzasi : Antigua va Barbuda, Bagama orollari, Barbados, Kuba, Dominika, Dominikan Respublikasi, Grenada, Gvadelupa, Gaiti, Yamayka, Martinika, Montserrat, Niderlandiya Antil orollari, Puerto-Riko, Sent-Kits va Nevis, Sent-Lyutiniya, Sent-Lyutiniya va, Trinidad va Tobago, Virjiniya orollari .
Markaziy Amerika : El Salvador, Gvatemala
Shimoliy Janubiy Amerika : Surinam, Fransiya Gvianasi, Gayana, Venesuela
Gʻarbiy Janubiy Amerika : Boliviya, Kolumbiya, Ekvador, Peru
Janubiy Amerika : Argentina, Braziliya, Chili, Paragvay, Urugvay
Hozirgi (tabiiy va mahalliy)
Neotropik
Karib dengizi : Antigua va Barbuda, Bagama orollari, Barbados, Kuba, Dominika, Dominikan Respublikasi, Florida, Grenada, Gvadelupa, Gaiti, Yamayka, Martinika, Montserrat, Niderlandiya Antil orollari, Puerto-Riko , Sent-Kits va Nevis, Sent-Kits va Nevis V., Surinam, Trinidad va Tobago, Virjiniya orollari .
Tinch okeani : Samoa, Tonga
Shimoliy Amerika : Meksika
Markaziy Amerika : Beliz, Kosta-Rika, El Salvador, Gvatemala, Gonduras, Nikaragua, Panama
Shimoliy Janubiy Amerika : Fransiya Gvianasi, Gayana, Venesuela
Gʻarbiy Janubiy Amerika : Boliviya, Kolumbiya, Ekvador, Peru
Janubiy Amerika : Argentina, Braziliya, Chili, Paragvay, Urugvay
Afrotropik : Angola, Sudan, Tanzaniya, Uganda, Zanzibar, Keniya
Avstraliya : Avstraliya, Fiji, Yangi Zelandiya, Papua-Yangi Gvineya, Solomon orollari
Indomalaya : Bangladesh, Kambodja, Xitoy, Hindiston, Indoneziya, Laos, Malayziya, Nepal, Pokiston, Filippin, Shri-Lanka, Tailand, Vetnam
Palearktika : Kipr, Gretsiya, Livan, Malta, Isroil

Iqlim va yetishtirish tahrir

Annonaning koʻp turlari singari, bu tur ham 25 °C (77 °F) da yaxshi o‘sadi, yozda 41 °C (106 °F) gacha va qishda oʻrtacha harorat 15 °C (59 °F) gacha chiday oladi. U sovuq haroratga sezgir, 10 °C (50 °F) dan past haroratga barglari to‘kiladi va muzlashdan bir necha daraja past haroratlarda nobud boʻladi. U faqat oʻrtacha qurgʻoqchilikka chidamli bo‘lib va qurgʻoqchilik paytida yaxshi meva bermaydi.

O‘simlik dengiz sathidan 2,000 metr (6,600 feet) balandlikda, issiq quruq iqlimda yaxshi oʻsadi, bu tur Annona turkumining boshqa turlaridan quruq iqlimga chidamli ekanligi bilan ajralib turadi.

Shakarli olma juda serhosil boʻlib, ikki-uch yil ichida meva beradi. Besh yoshli daraxt 50 tagacha shakar olma berishi mumkin. Floridada meva yetishtirishning yomonligi qayd etilgan, chunki tabiiy changlatuvchilar kam. Tabiiy changlatuvchilarga Nitidulidae, Staphylinidae, Chrysomelidae, Filchalar va Scarabaeidae oilalarining qoʻngʻizlari (coleoptera) kiradi[13][15].

Ekologiya tahrir

Filippinda meva odatda Filippin mevali yarasi (kabag yoki kabog) tomonidan isteʼmol qilinadi, u mavalarni iste‘mol qilgandan keyin urugʻlarni oroldan orolga tarqatadi.

Bu oʻsimlik Graphium agamemnon (dumli jay) kapalagi lichinkalari uchun ozuqa bo‘lib xizmat qiladi.

Foydalanish tahrir

Anʼanaviy hind, tailand va amerika tibbiyotida barglar dizenteriya va siydik yoʻllari infektsiyasini davolash uchun qaynatma ko‘rinishida ishlatiladi[16]. Meksikada bitlardan qutulish uchun barglar polga surtiladi, tovuqlarning iniga solinadi[13]. Gaitida meva Cachiman sifatida tanilgan va sharbat tayyorlash uchun ishlatiladi[17].

  •  
    Ochilayotgan gul
  •  
    Annona squamosa shakarli-olma
  •  
    Barglari
  •  
    Urug‘lari
  •  
    Annona squamosa
  •  
    Urug‘ va meva
  •  
    Annona squamosa
  •  
    Gul kurtagi

Manbalar tahrir

  1. ↑ Natural Resources Conservation Service (NRCS). „PLANTS Profile, Annona squamosa L“. The PLANTS Database. United States Department of Agriculture. Retrieved 2008-04-17.
  2. ↑ „Compilation: Annona squamosa“. Global Plants. JSTOR. Qaraldi: 2019-yil 5-sentyabr.
  3. ↑ 3,0 3,1 Kral, Robert „Annona squamosa Linnaeus, Sp. Pl. 1: 537. 1753“,. Flora of North America North of Mexico Flora of North America Editorial Committee: . 
  4. ↑ McGregor, S. E. Insect Pollination Of Cultivated Crop Plants (Wayback Machine saytida 2023-03-26 sanasida arxivlangan) USDA, 1976
  5. ↑ Walker JW (1971) Pollen Morphology, Phytogeography, and Phylogeny of the Annonaceae.
  6. ↑ 6,0 6,1 Dholvitayakhun A, Trachoo N (2013). "Potential applications for Annona squamosa leaf extract in the treatment and prevention of foodborne bacterial disease". Natural Product Communications 8 (3): 385–388. doi:10.1177/1934578X1300800327. PMID 23678817. 
  7. ↑ 7,0 7,1 Yadav DK, Singh N (2011). "Anti-ulcer constituents of Annona squamosa twigs". Fitoterapia 82 (4): 666–675. doi:10.1016/j.fitote.2011.02.005. PMID 21342663. 
  8. ↑ Panda S, Kar A (2007). "Antidiabetic and antioxidative effects of Annona squamosa leaves are possibly mediated through quercetin-3-O-glucoside". BioFactors 31 (3–4): 201–210. doi:10.1002/biof.5520310307. PMID 18997283. 
  9. ↑ Moeschler HF, Pfluger W. „Insecticide US 4689232 A“ (1987-yil avgust). Qaraldi: 2014-yil 3-dekabr.
  10. ↑ Chen Y, Xu SS (2012). "Anti-tumor activity of Annona squamosa seeds extract containing annonaceous acetogenin compounds". Journal of Ethnopharmacology 142 (2): 462–466. doi:10.1016/j.jep.2012.05.019. PMID 22609808. 
  11. ↑ Li XH, Hui YH (1990). "Bullatacin, bullatacinone, and squamone, a new bioactive acetogenin, from the bark of Annona squamosa". Journal of Natural Products 53 (1): 81–86. doi:10.1021/np50067a010. PMID 2348205. 
  12. ↑ „Sweetsop (Annona squamosa)“ (2020-yil yanvar).
  13. ↑ 13,0 13,1 13,2 Morton. „Sugar Apple Annona squamosa“. Fruits of warm climates. Department of Horticulture & Landscape Architecture, Purdue University (1987). 2008-yil 5-aprelda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2008-yil 17-aprel.
  14. ↑ „Annona squamosa“. Pacific Island Ecosystems at Risk (PIER) (2008-yil 5-yanvar). 2008-yil 12-mayda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2008-yil 17-aprel.
  15. ↑ „Annona squamosa“. AgroForestryTree Database. 2007-yil 14-martda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2013-yil 16-sentyabr.
  16. ↑ Dholvitayakhun A, Trachoo N (2016). "Using scanning and transmission electron microscopy to investigate the antibacterial mechanism of action of the medicinal plant Annona squamosa Linn". Journal of Herbal Medicine 7: 31–36. doi:10.1016/j.hermed.2016.10.003. https://zenodo.org/record/884833. 
  17. ↑ „Cachiman (Annona reticulata L.)“. Carib Fruits. Qaraldi: 2020-yil 8-noyabr. 
"https://uz.wikipedia.org/w/index.php?title=Annona_squamosa&oldid=4204767" dan olindi