Avstraliya dollari

Avstraliya dollari (belgisi: $; kod: AUD) — Avstraliya Hamdoʻstligining valyutasi, jumladan Rojdestvo orollari, Kokos va Norfolk orollari, shuningdek, Tinch okeanining mustaqil davlatlari Kiribati, Nauru va Tuvaluda amal qiladi. 100 sentga bo'lingan. Odatda dollar belgisi ($) bilan qisqartiriladi, ammo boshqa belgilar ham mavjud: A$, $A, AU$ va $AU.

dollar Avstraliya dollari

ISO 4217:	AUD
Davlat nomi:	Avstraliya
Simvol:	$ • A$

Avstraliya dollari dunyodagi oltinchi eng ko'p sotiladigan valyutadir (AQSh dollari, yevro, iyena, funt sterling va Shveysariya frankidan keyin)^[1], jahon valyuta operatsiyalarining 5% ni tashkil qiladi. Valyuta savdogarlari orasida mashhurlik Avstraliyadagi yuqori foiz stavkasi, valyuta bozorining davlat aralashuvidan nisbiy erkinligi, Avstraliya iqtisodiyoti va siyosiy tizimining umumiy barqarorligi bilan bog'liq^[2].

Banknotlarni ishlab chiqarish uchun 1988-yildan beri qog'oz emas, balki maxsus yupqa plastmassa ishlatila boshlandi.

Tarixi tahrir

O'nlik pul birligi bo'lgan Avstraliya dollari 1966-yil 14-fevralda muomalaga kiritildi va 1 Avstraliya funti = 2 Avstraliya dollari nisbatida Avstraliya funtini (20 shilling yoki 240 pensga bo'lingan) almashtirdi^[3].

Yangi milliy valyutani joriy etish 1960-yilda Avstraliya zaxira banki tomonidan boshlangan. Uzoq vaqt davomida mamlakatda tayyorgarlik ishlari olib borildi, yangi banknot maketlari ishlab chiqildi. Shu vaqt ichida valyuta nomi bo‘yicha mingdan ortiq takliflar bildirildi. 1965-yilda Avstraliya Bosh vaziri Robert Menzies "qirollik" nomini taklif qildi. Biroq, u aholi orasida qo'llab-quvvatlanmadi, shuning uchun valyuta dollar nomini oldi^[3]. Savdo jargonida Avstraliya dollari Aussie deb ataladi^[4].

Tangalar tahrir

1966-yilda 1, 2, 5, 10, 20 va 50 sentlik tangalar muomalaga kiritildi. Bir dollarlik tanga 1984-yilda, ikki dollarlik tanga 1988-yilda chiqarilgan^[5]. 1 va 2 sentlik tangalar 1991-yilda, 1 dollarlik kupyura 1984-yilda va 2 dollarlik kupyura 1988-yilda muomaladan chiqarilgan. Naqd pul hisob-kitoblari yaxlitlashning standart qoidalariga muvofiq miqdorni 5 sentning eng yaqin ko'pligiga yaxlitlash orqali amalga oshiriladi.

Tangalar koʻrinishidagi barcha avstraliyalik tangalarning old tomonida Yelizaveta II tasviri bor va Avstraliya Qirollik zarbxonasi tomonidan chiqarilgan (inglizcha: Royal Australian Mint).

Avstraliya muntazam ravishda 50 sentlik esdalik tangalarni chiqaradi. Birinchisi 1970-yilda Jeyms Kukning Avstraliya qit'asining sharqiy qirg'oqlarini o'rganishi xotirasiga bag'ishlab chiqarilgan. Buning ortidan 1977-yilda Yelizaveta II ning kumush yubileyiga bag'ishlangan tanga, 1981-yilda shahzoda Charlz va Diananing to'yi sharafiga tanga, 1982-yilda Brisbendagi Hamdo'stlik o'yinlari sharafiga tanga va hokazo. Shuningdek, 20 sent va 1 dollar nominalidagi tangalarning maxsus chiqarilishi ham bo‘lib o‘tdi.

Avstraliya tangalari [1]
Rasm	Denominatsiya	Texnik spetsifikatsiyalar				Tavsif			sana </br> birinchi tangalar
Rasm	Denominatsiya	Diametri	Qalinligi	Og'irligi	Murakkab	Kenarlari	Old yuzi	Teskari	sana </br> birinchi tangalar
</img> </img>	1¢ </br> (muomaladan tashqarida)	17,53 mm	>1,4 mm	2,59 g	97% mis </br> 2,5% sink </br> 0,5% qalay	silliq	Qirolicha </br> Yelizaveta II	tukli akrobat	1966 yil
	2¢ </br> (muomaladan tashqarida)	21,59 mm	<1,9 mm	5,18 g	97% mis </br> 2,5% sink </br> 0,5% qalay	silliq	Qirolicha </br> Yelizaveta II	jingalak kaltakesak	1966 yil
61x61px</img> </img>	5¢	19,41 mm	<1,3 mm	2,83 g	Melchior </br> 75% mis </br> 25% nikel	qirrali	Qirolicha </br> Yelizaveta II	Echidna	1966 yil
120x120px</img>	10¢	23,60 mm	<2 mm	5,60 g				Kattaroq lirebird
120x120px</img>	20¢	28,52 mm	<2,5 mm	11,30 g				Platypus
120x120px</img>	50¢	Dodekagon </br> eng qisqasi: </br> 31,51 mm </br> eng uzuni: </br> 32,00 mm	3 mm	15,55 g		tekis		Avstraliya gerbi	1966 yil
120x120px</img>	$1	25,00 mm	<3 mm	9,00 g	92% mis </br> 6% alyuminiy </br> 2% nikel	qirrali </br> qismlar	Qirolicha </br> Yelizaveta II	beshta kenguru	1984 yil
120x120px</img>	$2	20,50 mm	<3,2 mm	6,60 g	92% mis </br> 6% alyuminiy </br> 2% nikel	qirrali </br> qismlar	Qirolicha </br> Yelizaveta II	avstraliyalik aborigen	1988 yil

Banknotalar tahrir

Birinchi Avstraliya dollari qog'oz pullari 1966-yilda chiqarilgan. $1, $2, $10 va $20 nominaldagi banknotalar avvalgi avstraliyalik funtlarning ekvivalenti edi. Besh dollarlik banknot 1967-yilda, aholi o'nlik pul tizimi bilan tanishganidan keyin chiqarilgan.

1 dollarlik kupyura 1984-yilda tangaga, 2 dollarlik kupyura esa 1988-yilda almashtirilgan. 50 dollarlik kupyura 1973-yilda, 100 dollarlik kupyura 1984-yilda muomalaga kiritilgan. Avstraliyaning barcha banknotalari bir xil balandlikda, ammo uzunligi har xil.

1988-yilda birinchi plastik banknot chiqarildi (u Avstraliyaning Yevropa aholi punktining ikki yuz yilligiga bag'ishlangan). Hozirda barcha banknotalar maxsus plastmassadan tayyorlangan.

2014-yilda Avstraliya zaxira banki yangi avlod banknotlari chiqarilishini e'lon qildi^[6]. Yangi avlod banknotlari qo‘shimcha himoya vositalariga ega bo‘ladi, shuningdek, ko‘zi ojiz va zaif ko‘rish qobiliyatiga ega bo‘lgan shaxslar uchun relef naqshlari ham bo‘ladi. 2020-yil oxiriga kelib barcha yangi banknotalar muomalaga kiritildi. Eski namunadagi banknotalar eskirganligi sababli muomaladan chiqariladi.

Avstraliya banknotalari [2]
Rasm		Denominatsiya	O'lchamlari </br> (mm)	Asosiy rang	Tavsif			sana
Old yuzi	Teskari	Denominatsiya	O'lchamlari </br> (mm)	Asosiy rang	Old yuzi	Teskari	shaffoflik oynasi	muomalaga chiqarish
130x130px</img>	130x130px</img>	Asl 5 dollar	130×65	Och pushti^[7]	Yelizaveta II	Zamonaviy va eski Avstraliya parlamenti binosi	Evkalipt guli	1992-yil 7-iyul
130x130px</img>	130x130px</img>	Rangi o'zgargan holda $5		binafsha / pushti	Markazda Yelizaveta II portreti; chap tomonda - evkaliptning novdasi (lotincha: Eucalyptus haemastoma); o'ng tomonda evkalipt guli tasvirlangan vinyetka.	Markazda - Avstraliya parlamentining zamonaviy binosi va eski bino tasvirlari; chap tomonda yangi parlament binosi uchun landshaft loyihasi; o'ng tomonda yangi parlament binosining me'moriy xususiyatlarini aks ettiruvchi geometrik figuralar.	Evkalipt guli	1995-yil 24-aprel
130x130px</img>	130x130px</img>	$5		binafsha / pushti	Markazda ser Genri Parkesning portreti; chap tomonda Tenterfilddagi san'at maktabi tasviri, u yerda Genri Parkes milliy parlament va federativ Avstraliya zarurligi to'g'risida nutq so'zlagan; ushbu nutqdan parcha, uning imzosi, shuningdek, davlat gerblarining tasvirlari; o'ng tomonda - avstraliyalik rassom Tom Robertsning "Avstraliya Hamdo'stligining birinchi parlamentining ochilishi" rasmidan sahna, Sidney bog'laridan birida joylashgan Federatsiya pavilonining tasviri, shuningdek Qirollik ko'rgazma markazi Melburnda .	Markazda Ketrin Xelen Spensning portreti, Spens tomonidan imzolangan , Avstraliya milliy madhiyasi so'zlari bilan mikroprinted; chap tomonda - davlat bolalar bo'limi binosi, Janubiy xoch; o'ng tomonda - federatsiya yaratish uchun kurashgan beshta tarixiy shaxsning qisqartirilgan portretlari, quyosh nurlari tasviri, akatsiya novdasi.	Barg shaklidagi oyna	2001-yil 1-yanvar
137x137px</img>	137x137px</img>	10 dollar	137×65	Moviy	Markazda - Banjo Patersonning portreti, Patersonning "Qorli daryodan kelgan bola" she'ridan parcha (mikroprint); chap tomonda - chavandozli ot (Patersonning "Qorli daryodan kelgan bola" she'ri bilan parallel ravishda chizilgan), shamol tegirmoni bilan vinyetka; o'ng tomonda qo'pol otlar yugurib, " Valtsing Matilda " yozuvi ("Avstraliyaning norasmiy madhiyasi" deb nomlangan avstraliyalik xalq qo'shig'i va so'zlari Paterson tomonidan yozilgan).	Markazda - Meri Gilmorning portreti, uning chap tomonida - Uilyam Dobell tomonidan yozilgan keksa Gilmorning portreti, "Dushman hech qachon bizning hosilimizni yig'maydi" she'ridan parchalar (mikroprinter); chap tomonda - jun ko'targan ho'kizlar, shuningdek, qishloq ayoli va qishloq tasviri; o'ng tomonda Meri Gilmurning imzosi.	Shamol tegirmoni	1993-yil 1-noyabr
144x144px</img>	144x144px</img>	20 dollar	144×65	Qizil	Markazda Meri Reybining portreti; chap tomonda Reybiga tegishli " Merkuriy " shxonasi, kompas tasviri tushirilgan vinyetka; o'ng tomonda Sidneydagi Jorj ko'chasidagi uy Rabyga tegishli, uning imzosi.	Markazda Джона Флинна^[en] portreti ; chap tomonda - Flinn uchgan " G'alaba " tez yordam samolyoti, pedal generatori, tibbiy diagramma " Qaerda og'riyapti? »; o'ng tomonda tuya va chavandoz (tuyalardan Flinn Avstraliyaning markaziy qismidagi missiyasi vaqtida foydalangan).	Kompas va 20	1994-yil 31-oktyabr
151x151px</img>	151x151px</img>	50 dollar	151×65	Sariq	Markazda Devid Unaiponning portreti, Unaiponning patentlangan qo'y qirqishchisining diagrammasi, Unaipon qo'lyozmasida "Avstraliya aborigenlarining afsonaviy hikoyalari" hikoyasiga kirish; chap tomonda missiya cherkovi va avstraliyalik aborigen juftligi; o'ng tomonda janubiy xoch yulduz turkumi tasvirlangan vinyetka mavjud.	Markazda - Edit Cowan portreti, ona va asrab olingan bolalarning surati; chap tomonda G'arbiy Avstraliya parlamenti binosi (Kovan ushbu parlament a'zosi edi); o'ng tomonda minbarda ayollar huquqlari va bolalar farovonligi to'g'risida nutq so'zlayotgan Kouan tasviri.	Janubiy xoch va 50	1995-yil 4-oktyabr
158x158px</img>	158x158px</img>	100 dollar	158×65	Yashil	Markazda Nelly Melbaning portreti; chap tomonda - 1902-yilda Melba o'zining kontsert dasturida o'ynagan teatr dekoratsiyasi tasviri, sahnadagi aktrisa obrazi, Melba imzosi; o'ng tomonda lyrebird tasvirlangan vinyetka.	Markazda - Jon Monashning portreti, uning imzosi; chap tomonda - chiqayotgan quyosh ko'krak nishoni, Jon va eshak tasviri (Melburndagi yodgorlik asosidagi tasvir), otliq askar; o'ngda - askarlar va to'p	Lyrebird va 100	1996-yil 15-may

Valyuta kursi rejimi tahrir

Avstraliya dollarida 1 yevro qiymati.

Avstraliyada hozirda erkin suzuvchi valyuta kursi rejimi mavjud. Valyuta siyosati samaradorligining mezoni inflyatsiya ko'rsatkichlari hisoblanadi.

Eslatmalar tahrir

↑ „Australian Dollar“. Forex. 2012-yil 3-iyunda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 19-noyabr 2008-yil.
↑ „The Australian Dollar“. Yahoo! Finance. 2012-yil 3-iyunda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 19-noyabr 2008-yil.
↑ ^3,0 ^3,1 „Australian dollar“. CRN India. 2012-yil 3-iyunda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 19-noyabr 2008-yil.
↑ Корнелиус Лука 2005.
↑ „Circulating Coin Designs“. Royal Australian Mint. 2001-yil 7-oktyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 20-noyabr 2008-yil.
↑ „The Next Generation Banknote Project“. 22-fevral 2017-yilda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 22-fevral 2017-yil.
↑ Renniks Australian Coin and Banknote Values, 19th ed., Andoza:Нп3: Renniks Publications, 2000 — 168 bet.

Adabiyotlar tahrir

Корнелиус Лука. Торговля на мировых валютных рынках. М.: Альпина Паблишер, 2005. ISBN 5-9614-0206-1.

Havolalar tahrir

Andoza:N-start Andoza:N-before Andoza:N-currency Andoza:N-end

[1] „Australian Dollar“. Forex. 2012-yil 3-iyunda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 19-noyabr 2008-yil.

[2] „The Australian Dollar“. Yahoo! Finance. 2012-yil 3-iyunda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 19-noyabr 2008-yil.

[CRN-3] 3,0 ^3,1 „Australian dollar“. CRN India. 2012-yil 3-iyunda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 19-noyabr 2008-yil.

[FOOTNOTEКорнелиус_Лука2005-4] Корнелиус Лука 2005.

[5] „Circulating Coin Designs“. Royal Australian Mint. 2001-yil 7-oktyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 20-noyabr 2008-yil.

[6] „The Next Generation Banknote Project“. 22-fevral 2017-yilda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 22-fevral 2017-yil.

[7] Renniks Australian Coin and Banknote Values, 19th ed., Andoza:Нп3: Renniks Publications, 2000 — 168 bet.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]