Baturyn

Batúryn (ukraincha: Бату́рин, [bɐˈturɪn]), Ukraina shimolida joylashgan Chernigov viloyati Nizhyn tumanidagi Seym daryosi boʻyida joylashgan tarixiy shahar. Baturyn 1923-yilda turli xil sabablarga koʻra shahar maqomini yoʻqotgan va uni faqat 2008-yilga kelibgina shahar maqomini qaytarib olishga muvofiq boʻlgan. Shaharda Ukrainaning hromadalaridan biri boʻlgan Baturyn urban hromada maʼmuriyatida joylashgan. Aholisi: 2 2,458 kishini tashke etadi.

Tarixi

Hozirgi Baturyn hududida eng qadimgi aholi punktlari mavjudligi haqidagi dalillar neolit davriga toʻgʻri keladi. Qazilma ishlari natijasida bronza davri va skif qoldiqlari ham shahr hududidan topilgan. Baʼzilarga koʻra  zamonaviy yozuvchilar, Baturyndagi eng qadimgi qal’ani XI asrda Chernigov Buyuk Knyazligi tomonidan yaratilgan boʻlishi mumkin. Biroq, aholi punktining zamonaviy nomi birinchi marta 1625-yilda tilga olingan, ehtimol Stefan Batory (1533-1586-yillarda Polsha qiroli , Transilvaniya shahzodasi va Litva Buyuk Gertsogi) uning sharafiga atab qurilgan qal’la nomidan kelib chiqqan.

Hudud 1569-yildagi Lublin Ittifoqidan oldin Polsha-Litva Hamdoʻstligi (Polsha tojining Kiyov vodiysining bir qismi boʻlgan. Shahar nazorati 1648-1657-yillardagi Xmelnitskiy qo'zg'oloni paytida, Ruteniya aholisi Hetman Bogdan Xmelnitskiy (1595-1657) va uning kazaklar davlati ostida maʼlum darajada avtonomiyaga ega boʻlgan. Kiyinchalik esa Ukraina qoʻshinlari tomonidan Hamdoʻstlikdan tortib olingan. 1648-yilda Baturyn kazak mintaqaviy markaziga aylantirildi, avval Starodub kazak polki, keyin esa Nijin polki qoʻshinlari joylashgan.

1654-yilga kelib 486 kazak va 274 qishloq aholisi istiqomat qiladigan Magdeburg hududi nazorati Baturinga berilgan. Aholi punkti oʻsib borishi bilan unga koʻproq savdogarlar oqib kelishadi va har chorakda katta yarmarkalar boʻlib oʻtdi. Kazaklar Getmanatining poytaxti (Ukrainaning chap qirgʻogʻidagi avtonom kazak respublikasi) 1669-yildan 1708-yilgacha va 1750-yildan 1764-yilgacha Baturyn shahrida joylashgan. Baturyn Hetmanda Ivan Briuxovetskiy 1663-yilda Baturyn nizomini imzoladi, bu esa Xmelnitskiy 1654-yilda Pereyaslav shartnomasi bilan boshlagan Rossiya podsholigi bilan tuzilgan shartnomani yanada rivojlantirgan

Hudud Xetman Ivan Mazepa (1687-1708) hukmronligi ostida gullab yashnagan, hajmi va aholisi koʻpayib borgan (20 000 dan ortiq aholi). Baturyn 40 ta cherkov va ibodatxona, ikkita monastir va davlat amaldorlari va diplomatlar kolleji (Kantselyarskiy Kurin) bilan faxrlanardi. 1708-yilda Zaporojye kazaklari Buyuk Shimoliy urushda qatnashdilar. Hetman Mazepa, ruslar uni hokimiyatdan chetlatishni rejalashtirganini anglab etgach, Shvetsiyaga (oʻsha paytda Rossiya imperiyasi bilan urushda) sodiqligini oʻzgartirdi va Ukraina mustaqilligiga koʻproq eʼtibor qarata boshladi.

1708-yil 13-noyabrda Aleksandr Menshikov qoʻmondonligi ostidagi rus armiyasi Baturinni talon-toroj qildi va vayron qildi va jazolash uchun uning barcha aholisini qirib tashladi. Tarixchi Sergey Pavlenkoning hisob-kitoblariga koʻra, Menshikov armiyasi 6-7,5 ming tinch aholini va 5-6,5 ming harbiy xizmatchini oʻldirgan. 1708-yilda shaharda 20 ming aholi bor edi. 1726-yilga kelib u arvoh shaharga aylandi.

Baturindagi neo-Palladian saroyi, Andrey Kvasov tomonidan ishlab chiqilgan va Charlz Kemeron tomonidan qayta qurilgan.

Shahar qayta qurilgan 1750-yillarda va Hetman grafi Kirill Razumovskiyning poytaxti boʻlib xizmat qilgan (1750-1764 yillarda). Andrey Kvasov Razumovskiy saroyini barokko uslubida loyihalashtirgan (keyinchalik Charlz Kemeron uni 1799-1803 yillarda neoklassik uslubda qayta tiklagan). Taxminan 50 yil oldin qurilgan mashhur kazak Vasiliy Kochubeyning uyi (tax. 1640-1708), bugungi kunda uning nomidagi bogʻ bilan oʻralgan (garchi urushlar Ikkinchi Jahon urushi paytida bu binoni vayron qilgan boʻlsa-da, Sovet davrida qayta tiklangan).

Yana qarang

• Zaporijyalik Xost Hetman
• Hetmanning poytaxti
• Hakamlar palatasi general Vasiliy Kochubey
• Baturin qal'asi qal'asi
• Baturinning qop

Havolalar

• Ukraina Entsiklopediyasida Baturin maqolasi
• Mezentsev, doktor Volodimir: „Baturin: Kozak Hetman davlatining tarixiy poytaxti“, "Ukraina haftaligi " 2003 yil 3 mart
• Baturin gerbi (17-asr)
• (ukraincha) Baturin Ukraina qal’alarida
• (ukraincha) Postanova Kabinetu Ministrív Ukraííni víd 14 chervnya 1993 r. № 445 "Pro derjavniy tarixiko-kulturniy zapovídnik „Getmanska stolitsya“" (Ukraina Vazirlar Mahkamasining 1993 yil 14 iyundagi 445-sonli „Getman poytaxti“ davlat tarixiy-madaniy obidasi toʻgʻrisida"gi qarori)
• (ukraincha) Postanova Kabinetu Ministrív Ukraííní vyd 17 serpnya 2002 r. № 1123 "Pro zatverdjennya Kompleksnoí dasturlari zberejennya pam’yatok Derjavnogo tarixiy-kulturnogo zapovídnika „Getmanska stolitsya“ va rozvitku sotsialnoyí ta injenerno-transportnoyí ta injenerno-transportnoíí infrastruktur smt 120- avgust kuni Boturina Respublikasining 12-avgustdagi 120-son qarori. „Getman poytaxti“ davlat tarixiy-madaniy obidasidan yodgorliklarni muhofaza qilish va Baturin shahrining ijtimoiy va muhandislik-transport infratuzilmasini rivojlantirish kompleks dasturini tasdiqlash to‘g‘risida)
• Rozumovskiy saroyi/ „Hack writers“ sayti