Buxoroning savdo gumbazlari

Buxoroning savdo gumbazlari — Buxoroning oʻrta asr meʼmoriy yodgorliklari (Oʻzbekiston); Buxoroda oʻzbek Shayboniylar sulolasi vakillari tomonidan barpo etilgan. XVI asrning oltita yirik savdo inshootidan toʻrttasi saqlanib qolgan.

Markaziy Osiyo va Sharq mamlakatlaridagi boshqa shaharda bunday monumental me’moriy inshootlar mavjud emas^[1].

Nomi

Oʻrta Osiyo shaharlarini barpo etishning oʻziga xos xususiyati savdo markazlarining asosiy koʻchalarning chorrahalariga joylashtirilishi va ularning shu yerda qurilgan gumbazsimon bino-yoʻlak bilan bezatilgani boʻlib, ular orqali koʻchalar oʻtadi. Shaharda ko'plab savdo doʻkonlari joylashgan. Buxoroda asosiy beshta yoʻlak boʻlgan, bu esa Buxoro savdosining koʻlami va bu shahar bozorlari obodonlashganidan dalolat beradi. Buxorodagi bunday binolarni belgilash uchun “ tok ” atamasi Samarqand va Shahrisabzda “ chorsu ” (chorraha) ishlatilgan.

Buxorodagi Chorsu nomi shaharning asosiy savdo markazi — Toki Sarrofon tomonidan yuritilgan; bu markaz biri sharqdan, biri Qarshi darvozasidan, ikkinchisi gʻarbdan, Qorakoʻldan oʻtgan eng muhim koʻchalar tutashadigan chorraha vazifasini bajargan.

Buxoro bozorlarida maxsus savdo ob'ektlari — timlar ham bo'lgan. Ular orasida asosiy o'rinni Abdullaxon timi egallaydi.

Tarixi

Shayboniylar sulolasi davridan boshlab Buxoroda shaharning savdo hayoti bilan bog‘liq binolar qurilgan. XVI asrdagi savdo binolari alohida qiziqish uyg'otadi^[2].

Savdo gumbazlari Buxoro Shahristonining Labihovuz maydonidan to Registon maydonigacha boʻlgan asosiy savdo yoʻli boʻylab gavjum koʻchalar chorrahalarida joylashgan. Shaharda 4 ta yirik savdo binolari saqlanib qolgan.

Bizgacha saqlanib qolgan 3 ta asosiy rasta — Toki Sarrofon, Toki Telpakfurushon, Toki Zargaron koʻchalari bilan tutashgan. Ular asosiy savdo markazlari vazifasini bajargan. Bugungi kungacha saqlanib qolgan bu uchta rastadan tashqari, Buxoroda yana 2 ta rasta bor, ular ham gumbazli: Toki Tirgaron va Toki Allofi. Rasta yo'li bu ikki dovondan faqat bir yo‘nalishda o‘tgan – bu yerda chorraha yo‘q edi^[3].

Saqlanib qolgan savdo markazlari

Toki Sarrofon

Telpakfurushon oqimlari

Abdullaxon timi

Toki Zargaron

Saqlanmagan savdo markazlari ko'rinishi

Toki Tirgaron

Toki Tirgaron Buxoro Kremlining janubiy devoridagi Registon Ark bilan birlashgan. U dizayni jihatidan Toki Zargaronga oʻxshardi va Buxoro savdo gumbazlarining eng kattasi bo'lgan.

Toki Allofi

Toki Allofi Registonning shimoli-g'arbiy qismiga qo'shilib ketgan. U Anorfurushon va Ordfurushon deb ham atalgan va dizayn jihatidan Toki Sarrofonga o'xshab qurilgan edi.

Manbalar

↑ Ашуров 1968.
↑ Ашуров Я. С. Бухара / Под ред. Намазова Д. Н. — Т. : Узбекистан, 1968. — 104 с..
↑ Сухарева О. А. Бухара: начало XIX — начало XX века / Абдухаликов Ф. Ф. — М. : Наука, 1966. — 328 с..

Adabiyotlar

Бухара // Архитектурная эпиграфика Узбекистана / Абдухаликов Ф. Ф. — Т. : UZBEKISTAN TODAY, 2016. — 556 с.

[FOOTNOTEАшуров1968-1] Ашуров 1968.

[2] Ашуров Я. С. Бухара / Под ред. Намазова Д. Н. — Т. : Узбекистан, 1968. — 104 с..

[3] Сухарева О. А. Бухара: начало XIX — начало XX века / Абдухаликов Ф. Ф. — М. : Наука, 1966. — 328 с..

[1]

[2]

[3]