Chartaq (forscha: چارطاق), chahartaq (چهارطاق), chartaqi (چارطاقی), yoki chahartaqi (چهارطاقی)[1], toʻgʻridan-toʻgʻri „toʻrtta arkali“ degan maʼnoni anglatadi, toʻrtta toq va gumbazdan tashkil topgan meʼmoriy birlikdir.

Tarixi

tahrir

Chartaqi Eron meʼmorchiligining koʻzga koʻringan elementi boʻlib, turli funksiyalarga ega. 1500 yil davomida ham dunyoviy, ham diniy kontekstlarda qoʻllangan boʻlib, birinchi namunasi sosoniylarning Gor shahrida (Firuzobod) milodiy 210-yillarda shoh Ardashir I tomonidan ishlab chiqilgan. Chahartoqning eng katta namunasi Pars Bishapurdagi Shopur I saroyida qoʻllangan. Islomgacha boʻlgan davrda ishlangan koʻplab chahartaqlar saqlanib qolingan, ammo ular odatda ancha katta majmuaning yagona saqlanib qolgan qismi hisoblanadi. Islom meʼmorchiligida chahartoq bilan bezatish qabul qilingan[2].

Tegishli tushuncha čahārqāpū (چهارقاپو)[2].

Zamonaviy arxitektura

tahrir

Tehrondagi post-modern Azadi minorasining bosh rejasiga chartaqlar qurish anʼanalarii taʼsir qilgani aytiladi[3][4].

Manbalar

tahrir
  1. Also transliterated with gh instead of q.
  2. 2,0 2,1 Dietrich Huff, „ČAHĀRṬĀQ“, Encyclopaedia Iranica, December 15, 1990
  3. „بنیادفرهنگی هنری رودکی“. Bonyadroudaki.com. 2023-yil 29-dekabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2018-yil 20-aprel.
  4. „Freedom Tower, the gateway to Iranian civilization and art“. Chidaneh.com. 2018-yil 20-iyunda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2019-yil 28-yanvar.