Vikipediya

Chamaenerion angustifolium

Chamaenerion angustifolium - Onagraceae oilasiga mansub ko'p yillik o'tsimon gulli o'simlik. Shimoliy Amerikada olov o'ti, Kanadaning ba'zi qismlarida katta tol o'ti,[1] Britaniya va Irlandiyada atirgul o'ti nomlari bilan ma'lum. U shuningdek, Chamerion angustifolium va Epilobium angustifolium sinonimlari bilan ham tanilgan. Bu tur mo'tadil Shimoliy Yarimsharda, jumladan, tayga o'rmonlarning katta qismlarida o'sadi.

Chamaenerion angustifolium
Ilmiy tasniflash
O'simliklar
Yuksak oʻsimliklar
Gulli oʻsimliklar
Ikki urugʻpallalilar
Rosids
Myrtales
Onagraceae
Chamaenerion
C. angustifolium
Binar nomi
Chamaenerion angustifolium

Sinonimlar
  • Epilobium angustifolium L.
  • Chamerion angustifolium (L.) Holub

Tavsif

tahrir

Bu o'simlik ko'p yillik bo'lib qizg'ish poyalari odatda tik, silliq, uzunligi 0.5–2.5 metr (1 1⁄2–8 fut). Barglari spiral tarzda joylashgan, butun, tor lansetsimon va pinnatsimon tomirli, ikkilamchi barg tomirlari anastomozlanadi[2].

Inflorescence - nosimmetrik so'nggi pog'onali bo'lib, asta-sekin pastdan yuqoriga qarab gullab, nozik toraygan shaklni hosil qiladi.

Tik, qizil-jigarrang chiziqsimon urug‘ kapsulasi cho‘qqidan yorilib, ochiladi. U ko'p mayda jigarrang urug'larga ega, har bir kapsulada taxminan 300 dan 400 gacha va har bir o'simlikda 80 000 dona urug' bo'ladi. Urug'lar tarqalishida shamolning tarqalishiga yordamida ipak tuklar orqali ko'payadi. O'rnatilgandan so'ng, o'simliklar er osti ildizlari bilan ham keng tarqaladi, yakka o'simlik oxir-oqibat katta to'plam hosil qiladi.

Bu tur bir nechta morfologik farqlarga ko'ra Epilobium emas, balki Chamaenerion turkumiga joylashtirilgan. Taksonomik tartibga ko'ra, Chamaenerion va Epilobium monofiletik qardosh avloddir[3].

  •  
    Ochilgan gul
  •  
    Urug'lar
  •  
  •  
    Gulga yaqinlashayotgan ari

Taksonomiya

tahrir

Ikki kichik tur haqiqiy deb tan olingan[4]:

  • Chamaenerion angustifolium subsp. angustifolium
  • Chamaenerion angustifolium subsp. circumvagum

Ekologiya

tahrir
 
C. angustifolium 2019-yilgi Oqqush ko‘li yong‘inidan taxminan bir yil o‘tib butun o'rmonni egallagan.
 
Alyaskada olov o'tini iste'mol qilayotgan kirpi

Olovli o'tlar ko'pincha nam kalkerli va ozgina kislotali tuproqlarda ochiq dalalarda, yaylovlarda va ayniqsa yong'in yuz bergan yerlarda ko'p bo'ladi. Ochiq joy va yorug'lik ko'p bo'lsa, o'simliklar yaxshi o'sadi va gullaydi. Urug'lar ko'p yillar davomida tuproq ostida hayotiy xususiyatini saqlab qoladi. Tuproqdagi urug'lar soni ko'p bo'lgan ba'zi joylar, kuyishdan keyin, bu turning sof zich to'plamlari bilan qoplanishi mumkin va gullash paytida landshaft rangli maydonlarga aylanadi.

Changlanish

tahrir

Gullarga turli xil hasharotlar yordamida changlanadi[5].

Foydalanish

tahrir

Oʻsimlik mazali deb hisoblanmaydi, lekin uni topish oson[6].Juda yosh kurtaklar va barglarni pishirish va yeyish mumkin[7]. Yosh gullar ham isteʼmol qilinadi[8]. Bundan tashqari, barglar choy uchun ishlatilishi mumkin[9].

 
Chamaenerion angustifolium

Anʼanaga koʻra, yosh kurtaklar bahorda tubjoy amerikaliklar va sibirliklar tomonidan yigʻiladi va boshqa koʻkatlar bilan aralashtiriladi. Oʻsimlik pishganida, barglari qattiq va biroz achchiq boʻladi. Amerikaning janubi-sharqidagi tubjoy amerikaliklar bu bosqichda poyalarni yigʻadilar. Ular tozalanadi va xom holda isteʼmol qilinadi. Toʻgʻri tayyorlanganidan keyin ular C va A vitaminlarining yaxshi manbai hisoblanadi.

 
Olov oʻti

Ildizni qovurish mumkin, lekin koʻpincha achchiq taʼmga ega boʻladi. Buni yumshatish uchun ildiz oʻsimlik gullashidan oldin yigʻiladi va oʻrtadagi jigarrang ip olib tashlanadi[10]. Poyaning oʻrtalarini xom holda isteʼmol qilish mumkin[11].

Rossiyada olov oʻtidan (C. angustifolium) Ivan Chay yoki Koporskiy choyi deb nomlanuvchi choy tayyorlanadi[12]. Ular uni juda qimmatli dorivor oʻt sifatida ham ishlatishadi. Olov oʻti choyining mashhurligi, ehtimol, uni ishlab chiqarishning oddiy qora choyga (Camellia sinensis) oʻxshashligi bilan bogʻliq boʻlishi mumkin.

Olovli choy tarkibida temir, mis, kaliy va kalsiy koʻp.

Yukonda olov oʻtlaridan olingan gullardan jele tayyorlanadi[13].

Olov oʻtidan olingan asal sifati yuqori baholanadi. Koʻpincha olov oʻtlari asallari AQShning shimoli- gʻarbiy Tinch okeani va Yevropada Skandinaviya mamlakatlari kabi salqin iqlimli joylarda ishlab chiqariladi[14]. Olov oʻti tuprogʻi buzilgan joylarda oʻsishi mumkin. Oʻsimliklar hatto eski neft toʻkilgan joylarda ham oʻsa oladi[15].

Bundan tashqari, manzarali oʻsimlik sifatida oʻstiriladi. C.angustifolium „Albom“ Qirollik bogʻdorchilik jamiyati roʻyxatiga kiritilgan[16].

Yerni yaxshilash

tahrir

Buzilgan yerlarda tez paydo boʻlganligi sababli, olov oʻtlaridan yerni yaxshilash maqsadlarida foydalanish mumkin. Yogʻoch kesish, yongʻinlar va ommaviy isrofgarchilik kabi hodisalar yerni yaroqsiz va oʻsimliksiz qoldirishi mumkin. Olov oʻti yongʻinga chidamliligi va yongʻindan keyin tuproqda qolgan ozuqa moddalarini qayta ishlash qobiliyati tufayli yongʻinlar va oʻrmon kesish hodisalaridan keyin foydalanish mumkin boʻlgan foydali vositadir[17]. Shuningdek, u tezda koʻpayish uchun ildiz tizimini oʻrnatishga qodir va bu orqali eroziya hodisalarining oldini oladi[18].

Madaniyat

tahrir
 
Yukon bayrog‘ida olov o‘ti tasvirlangan.

Olov o'ti - Yukonning timsoli[19]

Olov o'ti 19-asrdan beri she'riyat va nasrda qo'llanilgan. Rudyard Kipling shunday deb yozgan edi: "Olovli o'tlar yo'llarning markazida porlaydi"[20]. "Uzuklar ittifoqi" asarida J.R.R. Tolkien olov o'tlarini tilga olgan[21].

Chiqindilarni kolonizatsiya qiladigan birinchi o'simlik sifatida olov o'ti urushdan keyingi ingliz adabiyotida tez-tez tilga olinadi[22].

Olov o'ti 2002-yilda yovvoyi o'simliklarni muhofaza qilish xayriya tashkiloti Plantlife tomonidan o'tkazilgan so'rov natijalariga ko'ra Londonning okrug guli etib saylandi.

Manbalar

tahrir
  1. ↑ ROM Field Guide to Wildflowers of Ontario, Royal Ontario Museum, Toronto:McClelland and Stewart Ltd., 2004.
  2. ↑ Poland, John. The vegetative key to the British flora. Southampton, U.K.: John Poland and BSBI, 2009. ISBN 978-0-9560144-0-5. 
  3. ↑ Warren L. Wagner. Revised classification of the Onagraceae, Systematic Botany Monographs. American Society of Plant Taxonomists, 2007 — 1–243-bet. ISBN 978-0-912861-83-8. 
  4. ↑ Warren L. Wagner. Revised classification of the Onagraceae, Systematic Botany Monographs. American Society of Plant Taxonomists, 2007 — 1–243-bet. ISBN 978-0-912861-83-8. 
  5. ↑ Van Der Kooi, C. J.; Pen, I.; Staal, M.; Stavenga, D. G.; Elzenga, J. T. M. (2016). "Competition for pollinators and intra-communal spectral dissimilarity of flowers". Plant Biology 18 (1): 56–62. doi:10.1111/plb.12328. PMID 25754608. https://research.rug.nl/en/publications/caee8d0d-9724-4056-9d45-93162a5a7afc. 
  6. ↑ Elias, Thomas S.. Edible Wild Plants: A North American Field Guide to Over 200 Natural Foods. New York: Sterling [1982], 2009 — 109-bet. ISBN 978-1-4027-6715-9. OCLC 244766414. 
  7. ↑ Niering, William A.. The Audubon Society Field Guide to North American Wildflowers, Eastern Region. Knopf [1979], 1985 — 642-bet. ISBN 0-394-50432-1. 
  8. ↑ United States Department of the Army. The Complete Guide to Edible Wild Plants (en-US). New York: Skyhorse Publishing, 2009 — 54-bet. ISBN 978-1-60239-692-0. OCLC 277203364. 
  9. ↑ Angier, Bradford. Field Guide to Edible Wild Plants. Harrisburg, PA: Stackpole Books, 1974 — 80-bet. ISBN 0-8117-0616-8. OCLC 799792. 
  10. ↑ „Fireweed: Pictures, Flowers, Leaves and Identification | Chamerion angustifolium“.
  11. ↑ Lyons, C. P.. Trees, Shrubs and Flowers to Know in Washington, 1st, Canada: J. M. Dent & Sons, 1956 — 196-bet. 
  12. ↑ Kravchenko. „5 wild herbs Russians like to brew up to keep warm“. Russia Beyond (2017-yil 4-oktyabr). Qaraldi: 2019-yil 7-yanvar.
  13. ↑ Rath. „Fireweed Jelly“ (en-us). whatsupyukon.com (2017-yil 5-iyul). Qaraldi: 2019-yil 11-iyul.[sayt ishlamaydi]
  14. ↑ „Fireweed Honey“ (en-us). beeswiki.com. Qaraldi: 2021-yil 24-sentyabr.
  15. ↑ Mitch, Larry W. „Fireweed“, . Intriguing World of Weeds. Weed Science Society of America (WSSA).  (Wayback Machine saytida 2022-10-22 sanasida arxivlangan)
  16. ↑ „Royal Horticultural Society: Chamaenerion angustifolium 'Album'“. Qaraldi: 2017-yil 23-fevral.
  17. ↑ Pinno, Bradley D.; Landhäusser, Simon M.; Chow, Pak S.; Quideau, Sylvie A.; MacKenzie, M. Derek (2013-10-28). "Nutrient uptake and growth of fireweed (Chamerion angustifolium) on reclamation soils". Canadian Journal of Forest Research 44 (1): 1–7. doi:10.1139/cjfr-2013-0091. ISSN 0045-5067. 
  18. ↑ „Fireweed“. www.fs.fed.us. Qaraldi: 2017-yil 11-dekabr.
  19. ↑ „About Yukon: Fireweed“. Yukon.ca. Qaraldi: 2019-yil 10-dekabr.
  20. ↑ Time (weekly ed.), 1892
  21. ↑ Tolkien, J. R. R.. The Fellowship of the Ring. London: Allen & Unwin, 1954 — 146-bet. 
  22. ↑ Walsh, Jill Paton. Fireweed, 1969. ISBN 978-1471401749.  
"https://uz.wikipedia.org/w/index.php?title=Chamaenerion_angustifolium&oldid=4621091" dan olindi