Chenakay
Tuhfat Chenakay (Tuhfat Chenakay-Samavi, 1893-yil 2-yanvar, Radi, 1959-yil 18-aprel, SSR, Oʻzbekiston SSR, Andijon) — shoir, muharrir. U 1920 — 1924-yillarda Sterletamak oʻqituvchilari uchun nashr etilgan „Taʼlim ishlari“ jurnalining birinchi muharriri edi[1]. Chenakay 20 ta sheʼr va qoʻshiqlar kitobi muallifi. U tatar folklorini yigʻish bilan ham shugʻullangan.
| Chenakay | |
|---|---|
| Tavalludi |
1883-yil 2-yanvar Nikitino, Orenburg viloyati |
| Vafoti |
1959-yil 18-aprel Andijon, Oʻzbekiston SSR |
| Ijod qilgan tillari | Tatar tili |
| Fuqaroligi |
 Rossiya imperiyasi → SSSR |
| Ilk asari | Sakmar Buye (1928) |
Biografiyasi tahrir
U 1893-yil 2-yanvarda Orenburg viloyatining (hozirgi Orenburg viloyatining Sariqtosh tumani) Radut tatar qishlog‘ida dehqon oilasida tavallud topgan[2]. Uning onasi juda erta vafot etdi va uni uchta opasi bilan oʻgay onasi katta qildi. Boshlangʻich taʼlimni qishloq madrasasida olgan. U 1904-yilda Irinbur yaqinidagi tatar Qargʻalisi qishlogʻida ochilgan zamonaviy madrasada tahsil olgan[3]. Qarg‘alida o‘qib yurgan chog‘ida bahor yoz oylarida qirg‘iz va qozoq cho‘llarida, o‘zbek qishloqlarida o‘qituvchi bo‘lib ozgina pul topadi. 1917 — 1918-yillarda Ufadagi „Galiya“ madrasasida tahsil olgan, yozgi muallimlar kurslarini tamomlagan.
1913 — 1946-yillarda Orenburg (zemstvo maktabi) Ufa, Qozon, Oʻzbekiston SSRda oʻqituvchi boʻlib ishlagan.
1918 — 1920-yillarda Vatan urushi yillarida Valiulla Mortazin-Imanskiy boshchiligidagi Turkiston fronti 1-armiyasi teatr guruppasida adabiy direktor boʻlib ishlagan.
1920 — 1924-yillarda Sterletamak oʻqituvchilari uchun nashr etilgan „Maʼrifiy ishlar“ (1936-yildan „Boshqirdistondan oʻqitish“) jurnalining birinchi muharriri edi.
1935-yilda (1937-yilda) Qozondan Oʻzbekistonga koʻchib kelgan. Oilada 6 nafar farzandi bor[4].
1959-yil 18-aprelda og‘ir xastalikdan so‘ng Andijonda vafot etdi[5].
Faoliyati tahrir
Uning ilk sheʼrlari 1913 — 1914-yillarda „Samaviy“ va „Homoyun“ imzolari bilan „Vaqt“ gazetasi, „Qarmak“, „Sho‘ro“ jurnallarida chop etilgan[6].
Uning 1910 — 1914-yillarda yozgan sheʼrlari Orenburgdagi „Voqit“ nashriyotida chop etilgan „Sakmar buye“ to‘plamida jamlangan. U Sharq sheʼriyati namunalariga tayanib, Sharq sheʼriyati anʼanalarini davom ettiruvchi shoir sifatida tanilgan. 1918-yilda Orenburgda „Umid uchqunlari“ to‘plami nashr etilgan.
Musa Jalil kabi yosh shoirlarning adabiyotdagi ilk qadamlarini ko‘rgan, ularga yordam bergan[7]. U Musa Jalilga bag‘ishlab pyesa yozishga kirishgan, lekin oxiriga yetkazmagan[8].
1920-yillarda uning „Jang maydonlarida“ va boshqa kitoblari Qozonda nashr etilgan.
1931-yil 7-fevralda Kutuy, Isanbet, Chenakay va Minskiy hibsga olindi. 8 oylik tergovdan soʻng Minskiy va Isanbet 15-aprelda, Kutuy va Chenakay 16-sentyabrda ozod qilindi[6].
Jurnal va maqolalari tahrir
Orenburg tahrir
„Shoʻro“, „Qarmak“, „Yangi vaqt“, „Orenburg musulmon komissarligi muxbiri“, „Tuplan“, „Saban“, „Bashkorstan“ gazetalari[9].
Starletama tahrir
„Boshqirdiston“ gazetasi, „Maʼrifiy ishlar“ jurnali[10].
Ufa tahrir
„Boshqirdiston“, " Yosh yuksil ", „Yangi qishloq“, „Kommunist“, „Bizning yo‘l“, „Senax“, „Bilim“, „Yangiliklar“ jurnallari.
Chelyabinsk tahrir
„Qizil Ural“ gazetasi
Samar tahrir
„Kommunistik“ gazetasi
Moskva tahrir
„Kichik hamrohlar“ jurnali
Qozon tahrir
Jurnallar „Qizil ulush“, "Qishloq yoshlari", „Yangi hayot“, „Qizil Armiya“, " Yosh Lenin " va boshqalar. b ob’ektlar
Nashr qilingan kitoblari tahrir
- Hamma pul. Orenburg, 1914-yil.
- Qiziqarli oʻyinchoqlar (bolalar uchun). Orenburg, 1916-yil.
- Qoʻshiqlar toʻplami. Orenburg, 1917-yil.
- Istaklar guruhi. Orenburg, 1918-yil.
- Sevgi gullari. Orenburg, 1918-yil.
- Umid uchqunlari. Orenburg, 1918-yil.
- Yillar skripkasi boʻyicha qoʻshiqlar. Moskva, 1929-yil.
- Jang maydonida. Qozon, 1929-yil.
- Chiroyli qoʻshiqlar, chiroyli soʻzlar. Qozon, 1930-yil .
Adabiyotlar tahrir
- Chenakay T. Uning ijodiga misollar. Qozon yongʻinlari, 1998-yil, 4-son, 116-120-betlar.
- Chenakay T. Doʻstimga. Meros, 1999-yil, 7-son, 27-28-betlar.
- Yeniki A. Bu aslida kim? Qozon yongʻinlari, 1998-yil, № 4, 111-116-betlar.
Manbalar tahrir
- ↑ T. Chenәkәy. Bөek Babich turinda xatirәlәremAndoza:Ref-ba
- ↑ Gөlchәchәk Salamatova. Babichniң duslari. „Kiske Өfө“, 13.06.2017Andoza:Ref-ba
- ↑ Islam v istorii Tatarskoy Kargali. Ofitsialniy sayt mestnoy musulmanskoy religioznoy organizatsii s. Tatarskaya kargala(rus.)
- ↑ Shәexzadә Babich turinda (ishetkәnnәrem, kүrgәnnәrem, sizengәnnәrem, belgәnnәrem). 4nche bitAndoza:Ref-ba
- ↑ Shәexzadә Babich turinda (ishetkәnnәrem, kүrgәnnәrem, sizengәnnәrem, belgәnnәrem). 4nche bitAndoza:Ref-ba
- ↑ 6,0 6,1 Lәylә Garipova. Sezgә kaytam. Безнең мирас, 12.09.2015
- ↑ Tugan yaktan, tugan tufraktan… Әl — Rәdүdi һәm Tөxfәt Chenәkәy.[sayt ishlamaydi] urok.rf
- ↑ Marat Sultanguzin. Tuxvat Chenakay — uchitel poeta-geroya.[sayt ishlamaydi] „Yujniy Ural“, 2011(rus.)
- ↑ Ildus Fazletdinov. Nәkiy Isәnbәtneң tuuina 120 el. "Tulpar", 10.01.2020
- ↑ Rәmis Latiypov. „Kirin esh kirik eldan soң da belenә“. Интертат, 25.09.2019
Havolalar tahrir
- Sovgʻa samoviydir. (Wayback Machine saytida 2020-01-28 sanasida arxivlangan) 2020 elniң 28 giynvar kөnendә nusxadan arxivlangan . Adiplar (Axmet Dusaylining shaxsiy portali)
- S. Safuanov. Chenakay. (Wayback Machine saytida 2020-07-13 sanasida arxivlangan) (үle siltama) Boshqird ensiklopediyasi (rus.)
- Tuhfat Chenakay sheʼrlari. 2020 elniң 11 iyul kөnendә arxivlangan . Bizning merosimiz
- Tuhfat Chenakayning Xatip Gosmanga maktubi (1956 yil 27 noyabr) Bizning merosimiz
- Koʻylak haqiqiy. VKontakte (Marat Sultonguzin)