Dragunlar (otliq askar)

Dragunlar (fransuzcha: dragon yoki lotincha: draco — otliq askarlar) baʼzi Yevropa davlatlari qoʻshinlarining ham otda va ham piyoda harakatlanishga oʻrgatilgan qoʻshin turi^[1].

Turli mamlakatlarda qoʻllanilgan „dragunlar“ soʻzining sinonimi sifatida, shuningdek, otliq piyoda (otliq oʻqchilar) soʻzlari ishlatiladi^[2]^[3]. Harbiy-tarixiy ilmiy nashrlarda yuruvchi piyodalar sinonimi ham^[4] uchraydi.

Bu nomning kelib chiqishi va qoʻllanilishi tahrir

Tarixchilar ushbu atamaning kelib chiqishi, shuningdek, uni birinchi boʻlib kim kiritganligi haqida umumiy fikrga ega emaslar.

Bir versiyaga koʻra, „dragun“ soʻzi fransuzcha dragon soʻzidan kelib chiqqan boʻlib — bu otliq qoʻshinlar foydalangan qurol - qisqa mushket ni anglatgan.

Boshqa versiyaga koʻra, u lotincha ajdaho degan maʼnoni anglatuvchi draco soʻzidan kelib chiqqan. Bu nom dastlab bayroqlarda boʻlgan ajdaho tasviri bilan bogʻliq^[1].

Shunday qilib, Volter oʻzining „Ludovik XIV davri“ kitobida marshal Brissak qoʻshinlarining (birinchi dragunlarning paydo boʻlishini qayd etgan) bayroqlarida ajdaho tasvirlanganligini taʼkidlaydi. Otlarga mingan piyoda askarlarini anglata boshlagan „dragunlar“ atamasi keyinchalik Genrix IV davrida keng tarqaldi. Boshqa manbalarga koʻra, marshal Brissak askarlari birinchi boʻlib oʻzlarini „dragunlar“ deb atashgan^[5].

Boshqa manbalarga koʻra, dragunlarga ushbu umum qabul qilingan maʼnoni bergan birinchi qoʻmondon bu - Shvetsiya qiroli Gustav II Adolf^[6] ligi takidlanadi.

Dragunlarning paydo boʻlish tarixi tahrir

Harbiy qoʻmondonlarning piyoda va otliq qoʻshinlarni aralashtirishga murojaat qilishlari qadimgi davrlardan kelib chiqqan. Shu bilan birga, qoʻmondonlar piyoda qoʻshinning chidamliligini otliq qoʻshinlarning harakatchanligi bilan birlashtirishni koʻzlaganlar.

Tarixchilarning fikriga koʻra, dragunlarning prototipi sifatida dimahlar (grekcha: dimahos — qoʻsh jangchilar), Makedoniyalik Iskandarning jangchilari olingan edi. Dushmanning juda koʻp otliq qoʻshinlari bilan toʻqnashganda Iskandar Zulqarnayn koʻpincha oʻz otliq qoʻshinini kuchaytirish uchun piyodalarning bir qismini otlarga mindirardi. Ammo piyodalar harakatining bunday usullari maʼlum noqulayliklar tugʻdirganligi sababli u dimahlar boʻlinmasini^[5] tuzadi.

Dimahlar kerakli vaziyatda ham otliq, ham piyoda askar sifatida harakat qilishga oʻrgatilgan. Dimahlarning odatiy taktikasi dushmanni otda orqa tomonda aylanib oʻtish edi, shundan soʻng ular otdan tushib, klassik yunon falangasi shaklida hujum qilishardi. Dragunlar paydo boʻlishidan oldin, xuddi shu uslubda Rim, nemis va slavyan otliqlari harakat qilganlar^[7].

Rim armiyasida, Gay Marius hukmronligidan oldin, otliq piyodalarning harbiy qismlari mavjud edi: piyoda askarlar otliqlarning orqasida oʻtirishardi va xuddi shu tarzda otda jang joyiga borishardi, shundan soʻng ular otdan tushib, jangga kirishardi. Gall va german qabilalarida ham xuddi shunday otliq jangchilar boʻlgan.

Xan imperiyasida otliq piyodalar Hun-Xitoy urushlarining koʻplab janglarida qatnashgan^[8]. Yurishlar paytida askarlarning salmoqli qismi jang maydoniga otda yetib kelgan, bir qismi esa otdan tushib, piyoda jangga kirishgan.

1530-yilda qirol Frantsisk I buyrugʻiga binoan, kamon bilan qurollangan barcha piyoda askarlari otlarga mindiriladi. Ammo bu jangchilarning oʻqotar qurollari boʻlmaganligi sababli, tarixchilar otlarga mindirilgan piyoda askarlari oʻqotar qurollar bilan qurollangan paytdan boshlab dragunlarning payda boʻlish vaqti deb xisoblashadi.

Italiya urushi (1551-1559) vaqtida, Marshal Brissak Fransiya qiroli Genri II buyrugʻiga koʻra avstriya qoʻshinlariga qarshi fransuz qoʻshinlari harakatlarini boshqarib boradi va Piedmontdagi jangda, oʻqotar qurollar bilan qurollangan piyoda askarlarni otlarga mindirishni buyuradi. Bu piyoda askarlarga dastlab „otliq piyodalar“, „otliq kamonchilar“ va „otliq arkebuzerlar“ atamalari qoʻllangan. Chavandozlarning harakatlarining taktikasi dushmanga kutilmagan reydlar uyushtirishdan iborat edi, bunda otda dushmanga yaqinlashib, otliqlar otlarni otchilarga qoldirib, otlardan tushdilar va keyin piyoda arkebuzlar, mushketlar yoki nayzalar bilan harakat qilishardi. Barcha otliq miltiqchilar uchun otlar yetishmasa, bir otga ikki kishi oʻtirardi^[5].

Dastlab, dragunlar otlardan faqat harakatlanish uchun foydalangan va jangda faqat piyoda qatnashishgan. 17-asrning birinchi yarmida dragunlar otliq askar sifatida janglarda qatnashish uchun foydalanila boshlandi. Turli tarixiy davrlarda dragunlardan foydalanish maqsadiga qarab, ular har xil turdagi oʻqotar qurollar va sovuq qurollar bilan qurollangan, shuningdek, boshpana va istehkomlarni tashkil qilish uchun xandaq qazish vositasi bilan taʼminlangan. Oʻttiz yillik urushda dragunlar asosan otliq askar sifatida ishlatilgan.

17-asrning oxiriga kelib, dragunlar Fransiya, Avstriya, Prussiya va Angliya kabi mamlakatlarning otliq qoʻshinlarining asosiy qismini tashkil etib, ogʻir yoki oʻrta otliqlar deb belgilangan edi.

18-asrning boshlarida koʻplab shtatlarda engil otliq qoʻshinlarning (yengil kovaleriya) koʻpayishi kuzatildi, shu sababli dragun tuzilmalarining ulushi kamaydi.

Boshqa maʼnolari tahrir

Turli manbalarda „otliq piyoda qoʻshin“ deb hisoblanadigan taʼrifida uning dragunlardan farqi mavjud. Sytin harbiy entsiklopediyasida „Otliq piyodalar“ maqolasi mavjud boʻlib, u otlarni faqat etkazib berish vositasi sifatida ishlatadigan tuzilmalar deb taʼriflangan va undan jangovar foydalanish faqat piyoda holatda boʻlgan,. Otliq piyoda askarlarga misol sifatida maqola mualliflari rus-yapon urushi davrida ot ovlash guruhlari tuzilganini, shuningdek, Angliya-Bur urushi davrida burlarning otliq boʻlinmalari mavjudligini keltirib oʻtadilar. Shu bilan birga, maqola mualliflari otliq piyoda qoʻshinlarini Pyotr I tomonidan Rossiya armiyasida dragun tuzilmalarining tuzilishi bilan bogʻlashadi^[9].

Mutaxassislar zamonaviyroq manbalarda dragunlar va otliq piyodalar (otliq oʻqchilar) tushunchalari sinonim ekanligini koʻrsatadilar^[1]^[2]^[3].

Yana qarang tahrir

Rossiya armiyasining dragun polklari roʻyxati
Gusarlar (Buyuk Britaniyada gussarlarni engil dragunlar deb atashgan, ular qurollangan va gussar uslubida kiyingan)
Motopiyodalar

Manbalar tahrir

↑ ^1,0 ^1,1 ^1,2 Коллектив авторов „статья «Драгуны»“,. Военная энциклопедия, 10000 экз, М.: Воениздат, 1995 — 131 bet. ISBN 5-203-00748-9.
↑ ^2,0 ^2,1 Коллектив авторов. «Рубежи ратной славы Отечества: люди, события, факты» [Справочник]. М.: Звонница-МГ, 2002 — 377 bet. ISBN 5-88093-123-4.
↑ ^3,0 ^3,1 Бескровный Л. Г. „Словарь военно-исторических терминов“,. «Хрестоматия по русской военной истории». М.: Воениздат, 1947 — 628 bet.
↑ {{{заглавие}}}.
↑ ^5,0 ^5,1 ^5,2 Марков М. И. „Часть 3. Раздел I. «От вооружения конницы огнестрельным оружием до Густава Адольфа»“,. «История Конницы». Тверь: Типо-Литография Муравьева Ф. С., 1886 — 51—54 bet.
↑ "Draguni". Maliy ensiklopedicheskiy slovar Brokgauza i Yefrona
↑ Гребенюк А. В. „Часть 2. Античная цивилизация“,. История мировых цивилизаций в 3 частях. М.: Юрайт, 2019 — 327 bet. ISBN 978-5-534-07928-9.
↑ Rosenstein, Nathan „War, state formation, and the evolution of military institutions in ancient China and Rome“,. Rome and China: Comparative perspectives on ancient world empires. New York: Oxford University Press, 2010 — 54 bet. ISBN 978-0-19-975835-7. . — „Instead, the military focus under the Han […] as well as professional soldiers during his campaigns.“.
↑ "Konnaya pexota". Voennaya ensiklopediya Sitina

Adabiyotlar tahrir

TSB, 1972-yil, 8-jild, 476-477-betlar, „Ajdaholar“ maqolasi
Draguni / / Brokxaus va Efronning entsiklopedik lugʻati : 86 jildda (82 jild va 4 ta qoʻshimcha). — SPb., 1890-1907.
Draguni // Harbiy ensiklopediya : [18 jildda] / ed. VF Novitskiy… [

Havolalar tahrir

[ВЭ-3-1] 1,0 ^1,1 ^1,2 Коллектив авторов „статья «Драгуны»“,. Военная энциклопедия, 10000 экз, М.: Воениздат, 1995 — 131 bet. ISBN 5-203-00748-9.

[АВА-2] 2,0 ^2,1 Коллектив авторов. «Рубежи ратной славы Отечества: люди, события, факты» [Справочник]. М.: Звонница-МГ, 2002 — 377 bet. ISBN 5-88093-123-4.

[БЛГ-3] 3,0 ^3,1 Бескровный Л. Г. „Словарь военно-исторических терминов“,. «Хрестоматия по русской военной истории». М.: Воениздат, 1947 — 628 bet.

[ВИС-4] {{{заглавие}}}.

[ММИ-5] 5,0 ^5,1 ^5,2 Марков М. И. „Часть 3. Раздел I. «От вооружения конницы огнестрельным оружием до Густава Адольфа»“,. «История Конницы». Тверь: Типо-Литография Муравьева Ф. С., 1886 — 51—54 bet.

[6] "Draguni". Maliy ensiklopedicheskiy slovar Brokgauza i Yefrona

[7] Гребенюк А. В. „Часть 2. Античная цивилизация“,. История мировых цивилизаций в 3 частях. М.: Юрайт, 2019 — 327 bet. ISBN 978-5-534-07928-9.

[8] Rosenstein, Nathan „War, state formation, and the evolution of military institutions in ancient China and Rome“,. Rome and China: Comparative perspectives on ancient world empires. New York: Oxford University Press, 2010 — 54 bet. ISBN 978-0-19-975835-7. . — „Instead, the military focus under the Han […] as well as professional soldiers during his campaigns.“.

[9] "Konnaya pexota". Voennaya ensiklopediya Sitina

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]