Facebook— 2004-yilda Harvard universiteti talabasi Mark Zuckerberg tomonidan va qoʻshni xonadagi Eduardo Saverin, Dustin Moskovitz va Chris Hughes tomonidan asos solingan ijtimoiy tarmoq. Saytning butun dunyoda ommalashib ketgani bois, Mark Zuckerberg 23 yoshida dunyoning eng yosh milliarderi deya tan olindi.
 | |
 | |
| Joriy holati | Faol |
| Sayt turi | Ijtimoiy tarmoq |
| Roʻyxatdan oʻtish | Majburiy |
| Muassisi | Mark Zuckerberg |
| Muallifi | Mark Zuckerberg |
| Ochilgan sanasi | 2004-yil 4-fevral |
| Aylanma mablagʻi | ▲7,872 mlrd $ (2013) |
| Foyda |
 2.804 mlrd $ (2013) |
| URL | facebook.com |
Yangi funksiyalar
tahrir„Feed Filter Bar“ paneli
tahrirFacebook foydalanuvchilarga yangiliklar tasmasida xronologik ketma-ketlikka oʻtishni osonlashtiruvchi yangi funksiyani eʼlon qildi. Algoritmli yangiliklar tasmasidan xronologik tartiblangan tasmaga oʻtishni osonlashtirishuvchi maxsus „Feed Filter Bar“ paneli ishga tushadi. U yangiliklar tasmasining tepa qismida, tasma qayta yuklanganda chiqadi.
Izoh qoldiruvchi auditoriyani sozlash
tahrirFacebook foydalanuvchilari uchun nashr qilgan posti ostiga kim izoh qoldirishini tanlash imkoniyati yaratildi. Tarmoqda maxsus menyu paydo boʻladi. Unda foydalanuvchi keng va cheklangan profil egalariga izoh qoldirish imkonini beradi. Auditoriyani foydalanuvchining oʻzi tanlaydi.
Taʼkidlanishicha, funksiya izoh qoldiruvchi auditoriyani sozlash orqali istalmagan aloqalarni cheklash imkonini beradi. Shu bilan birga, tasmadagi izohlarning koʻpayish ehtimolini kamaytiradi[1].
Hotline dasturi
tahrirFacebook tinglovchilar bilan aloqa oʻrnatish imkonini beruvchi yangi Hotline dasturini sinovdan oʻtkazdi. Yangi dastur mualliflarga oʻz auditoriyasi bilan muloqot qilish imkonini beradi. Ilovaning auditoriyasi soni cheklanmagan, ulanish xizmati esa bepul. Ammo tajriba davomida ushbu imkoniyat oʻzgarishi mumkinligi aytilgan. Foydalanuvchilar kameradan foydalanish va jarayonni yozib olishi mumkin[2].
Tarixi
tahrirFacebookni yaratish fikri Mark Zukerbergga Nyu-Hemshirdagi Philips Exeter Academy maktabida oʻqib yurgan kezlarida keladi. Oʻsha vaqtlarda maktabda har yili oʻquvchilarning rasmi va manzili qayd etilgan qoʻllanma chop etilardi. (Tom maʼnoda „yuz kitobi“, „yuz sahifasi“, „face book“). Harvardga oʻqishga qabul qilingan Zukerberg oliy taʼlim muassasasi maʼmuriyatiga analog tarmoq resursini yaratish gʻoyasi bilan chiqadi. Biroq taʼlim muasassasi bu innovatsion gʻoyani baʼzi sabablarga koʻra rad etdi. Zukerber 2003-yilning 28-oktyabr kuni, Facemash internet sahifasi uchun kod yozadi va unda Harvard universiteti kompyuter tarmogʻiga kirib koʻchirib olingan, shaxsiy rasmlarni nashr qiladi. Facemashda 450 ta tashrif qayd etiladi va tashrif buyuruvchilar Zukerberg tomonidan qoʻyilgan, ikkita rasmni bir biriga qiyoslab, birini tanlash orqali 22 000 marta rasmni koʻrib chiqishadi. Sayt qisqa muddat ichida ommalashib ketadi, biroq Harvard maʼmuriyati tomonidan yopib qoʻyiladi. Zukerbergni esa maʼmuriyat xavfsizlik qoidalarini buzishda, mualliflik huquqini poymol qilishda hamda insonning shaxsiy hayotiga daxl qilganlikda ayblab, oʻqishdan haydashga qaror qiladi. Keyinchalik esa ayblov bekor qilinadi. Zukerber ilk loyihasidayoq hammaning diqqat markaziga tushib qoladi. Facemashda boʻlib oʻtgan loyihani muhokama qilish maqsadida, oʻzining guruhdoshlariga alohida sayt yaratadi. Keyingi semestrdan boshlab, Zukerberg yangi veb-sahifa uchun kod yoza boshlaydi. Unga „Harvard Crimson“da Facemash muajorolari haqida yozilgan maqola ilhom bagʻishladi. Va nihoyat 2004-yilning 4-fevralida Zukerberg Thefacebookni www.thefacebook.com internet manzilida joylashtiradi. Gʻoya Facebook nomini oladi, bu Markning eski maktab davridagi xotiralari bilan bogʻliqdir.
Saytning internetga joylashtirilganiga olti kun boʻlganda, Harvardning yuqori kurs talabalari Kameron Uinklvoss, Tayler Uinklvoss va Divya Narendalar Zukerberg ustidan universitetning „Harvard Crimson“ gazetasiga arz qilishadi. Arzdorlarning fikricha Zukerberg ularga HarvardConnection.com deya nom olinishi kerak boʻlgan saytni yaratishga koʻmak berishini aytgan, biroq Mark ularning maqsadlaridan oʻzining saytini yaratish ustida foydalangan. Tergov ishlari boshlanib ketadi bu hatto, Zukerbergni sudga tortilishigacha borib yetadi.
Ijtimoiy tarmoqqa aʼzo boʻlish Harvard talabalari uchun avvaliga cheklangan boʻlib, cheklov olingandan soʻng undan universitetning yarmidan koʻp talabalari roʻyxatdan oʻtishadi. Tez orada saytning faoliyat yuritishida Zukerbergga yordam uchun, moliyaviy direktor — Eduardo Saverin, dasturchi — Dastin Moskovits, badiiy rassom — Endryu Mak-Kolum va Kris Hyuzlar qoʻshiladi. Avvaliga thefacebookdan faqat Harvard universiteti talabalarigina foydalana olishardi holos. 2004-yilning mart oyidan boshlab Thefacebook Stenford, Yelya va Kolumbiya universitetlarigacha, keyinchalik Ligi Plyusha, Boston, Nyu-York universitetlarida va Massachustet texnologiya institutida, shuningdek AQSH va Kanadaning koʻpgina oliygohlarida ommalashib ketdi. Saytdan AQSHning har qanday. edu elektron manzil domeni boʻlgan taʼlim muassasasi foydalanish huquqini qoʻlga kiritdi.
2004-yilning iyun oyida Facebook Palo-Alto (Kaliforniya)ga koʻchib oʻtadi. Bu yerlarga kelishdan oldin, Zukerberg va Saverin Manxettandagi Xitoy restoranlaridan birida Shon Parker bilan tanishib qolishadi. Bir necha haftadan soʻng esa ular Shon Parker bilan Palo-Altoda uchrashib qolishadi. 2004-yilning oʻrtalarida Facebook kompaniya sifatida roʻyxatdan oʻtadi va Parker uning birinchi prezidenti lavozimini egallaydi. Oʻsha oyning oʻzida „PayPal“ tizimi asoschisi Piter Til saytga investitsiya kiritadi. Aynan Shon facebook uchun Piter Til va Rid Hoffman kabi investorlarni jalb qilgan. Parkerning investitsiya kiritishdan koʻzlagan maqsadi, Mark uchun direktorlar kengashidagi joriy 5 ta joyni 3 taga kamaytirish boʻlgan. Piter Tilning aytishicha Shon, kompaniyadagi u koʻrgan birinchi potensial inson ekan. „Mark, Shondan zarracha shubhalangan paytlarda, Shon bu shubhalarni darhol bartaraf qilar edi“ deydi Piter Til. Piter Facebookni 2005-yilda tark etadi. Biroq, Zukerber bilan muntazam koʻrishib turadi. 2005-yilda kompaniya oʻzining nomidagi „The“ artiklini olib tashlab, facebook.com domenini 200 000 AQSH dollariga sotib oladi. 2006-yilning sentyabr oyidan esa sayt har qanday 13 yoshdan oshgan va elektron manzili boʻlgan foydalanuvchilar uchun saytda roʻyxatdan oʻtishga ruxsat berdi. 2007-yilning 26-sentyabr kuni Microsoft Facebook kompaniyasini 15 milliard AQSH dollariga baholab, 1,6 foiz aksiyasini 240 million AQSH dollariga qoʻlga kiritdi. Bu bilan Microsoft Facebook orqali xalqaro eʼlonlarni chop etish huquqini qoʻlga kiritdi. Bir yil oʻtib oktyabr oyida Facebook Dublinda oʻzining xalqaro shtab kvartirasini ochganligini eʼlon qildi. 2009-yiling sentyabr oyida saytning sof daromadi eʼlon qilindi. 2010-yilning noyabr oyida esa SecondMarket Inc maʼlumotlariga asoslanib, kompaniya 41 milliard AQSH dollariga baholandi. Bu Facebook AQSHdagi eng yirik internet-kompaniyalari orasida, Google va Amazondan soʻng uchinchi oʻrinni egallaydi degani. 2011-yilning 2-yanvarida The New York Times gazetasi maʼlumotlariga koʻra Facebook 50 milliard AQSH dollariga baholandi.
Ayni damda (2012-yil 4-oktyabr) Facebook foydalanuvchilari 1 milliardan oshib ketgan boʻlib, ular bu saytga kirib roʻyxatdan oʻtgan va unda hech boʻlmaganda bir oyda bir marta yoki muntazam „Like“ tugmalarini bosuvchilardir. 2012-yil mart oyida kuzatilgan natijalarga koʻra saytda bir sutkada 526 million foydalanuvchi muntazam va faol harakat qilgan. Facebookning mobil versiyasidan esa bir oy davomida 500 millionga yaqin inson foydalanadi. Shuningdek, sayt foydalanuvchilari kuniga 3,2 milliard marta „like“ tugmachasini bosishadi, oʻz izohlarini qoldirishadi va 300 million donaga yaqin rasmlar nashr qilishadi. Saytda, ayni vaqtda 125 milliard „doʻstlik munosabatlari“ qayd etilgan. Bu koʻrsatkich 2011-yil 31-dekabrga qadar 100 milliardni tashkil qilar edi. Kompaniyaning 2012-yilning I-kvartalidagi daromadi 1 milliard 58 million AQSH dollarini tashkil qildi, bu summa avvalgi kvartalga qaraganda 6,5 foizga kamroqdir. Bundan kelib chiqadi, har bir Facebook foydalanuvchisi kompaniya uchun har kvartalda 1 AQSH dollaridan koʻproq pul ishlab berib, foyda keltirgan. Saytga joylashtirilgan reklamadan tushgan foyda kompaniyaga 872 million AQSH dollarini, ayrim manbalarda esa kamroq, 186 million AQSH dollarini olib kelgan. Facebookga eng koʻp tashrif 2011-yilning oktyabr oyida qayd etilgan — 750 million foydalanuvchi. Sahifalar esa 1 trillion marta koʻrilgan. 2021-yilning may oyida 500 mlndan ortiq Facebook foydalanuvchisining shaxsiy maʼlumotlari va telefon raqamlari internetda tarqaldi[3]. Facebook 530 milliondan ortiq foydalanuvchilari maʼlumotlarining tarqalishiga uning tizimlariga uyushtirilgan xakerlik hujumi emas, balki ommaviy maʼlumotlarni internetdan skrin qilinishi sabab boʻlganini maʼlum qildi[4].
Manbalar
tahrir- ↑ „Facebook яна бир янги функцияни ишга туширди“. Bugun.uz. 2021-yil 13-avgustda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2021-yil 3-aprel.
- ↑ „Facebook янги дастурни синовдан ўтказишни бошлади“. Bugun.uz. 2021-yil 20-avgustda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2021-yil 8-aprel.
- ↑ „Facebookʼнинг 500 млн дан ортиқ фойдаланувчиси ҳақидаги маълумотлар интернетда тарқалиб кетди“. Bugun.uz. 2021-yil 13-avgustda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2021-yil 4-aprel.
- ↑ „Facebook фойдаланувчиларининг маълумотлари қандай тарқалиб кетганини тушунтирди“. Bugun.uz. 2021-yil 19-avgustda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2021-yil 7-aprel.
Havolalar
tahrir- Facebookning yaratilishi[sayt ishlamaydi]