Gagauziya Respublikasi
Gagauziya Respublikasi (gagauzcha: Gagauz Respublikası) — sobiq Moldaviya SSR hududining bir qismida 1990-yildan — 1994-yilgacha (qonuniy ravishda), aslida 1995-yilgacha mavjud boʻlgan oʻzini oʻzi eʼlon qilgan davlatdir (ammo hech bir davlat tan olmagan). 1994-yil dekabr - 1995-yil iyul oylarida Moldova Respublikasiga tinch yoʻl bilan reintegratsiya qilingan. Hozir - Gagauziya avtonom hududiy birligi hisoblanadi.
Gagauziya Respublikasi gag.Gagauziya Respublikasi
| |
|---|---|
 | |
| Poytaxt | Komrat |
| Eng katta shahar | Komrat, Chimishiliya, Chadir-Linda, Vulkaneshtiy |
| Rasmiy til(lar) | Gagauz, rus, moldovan |
| Hukumat | Respublika |
| Stepan Topal | |
| Mixail Kendigelyan | |
• Tashkil topishi |
1990-yil 19-aprel |
• Tugatilishi |
1994-yil 23-dekabr |
| Maydon | |
• Butun |
1848 km2 |
| Pul birligi | Moldova Leyi |
Tarixi tahrir
Gagauziyaliklar muammolari boʻyicha birinchi munozara klublari 1980-yillarning oxirida paydo boʻlgan.
1989-yil 21-mayda gagauz xalqi vakillarining birinchi qurultoyi boʻlib oʻtdi. „Gagauz xalqi“ umumgagauz ijtimoiy harakati shu qurultoyda vujudga keldi.
1989-yil 12-noyabrda Gagauz xalqi vakillarining navbatdan tashqari syezdi boʻlib oʻtdi, unda Gagauz Avtonom Sovet Sotsialistik Respublikasi Moldaviya SSR tarkibida deb eʼlon qilindi. Ammo ertasi kuni Moldaviya SSR Oliy Kengashi Prezidiumi Favqulodda Kongress qarorlarini Konstitutsiyaga zid deb topib, ularni bekor qildi.
Respublikaning tashkil topishi tahrir
1990-yil 19-avgustda Moldaviya SSR janubidagi xalq deputatlarining birinchi qurultoyi boʻlib oʻtdi, unda „Gagauz xalqining Moldova Respublikasidan erkinligi va mustaqilligi toʻgʻrisidagi deklaratsiya“ qabul qilindi. Deklaratsiyada Gagauziya Respublikasini SSSR tarkibiga kiritildi. 21-avgustda Moldaviya SSR Oliy Kengashi Prezidiumining navbatdan tashqari yigʻilishida respublika deb e’lon qilish toʻgʻrisidagi qaror noqonuniy, deputatlar qurultoyini oʻtkazish esa konstitutsiyaga zid deb topildi.
„Separatizmni bostirish“ maqsadida moldovalik koʻngillilar otryadi politsiya otryadlari hamrohligida Gagauziyaga yoʻl oldi. Ushbu tadbirlar „Gagauziyaga yurish“ deb nomlandi. Gagauziya fuqarolar urushi arafasida edi, ammo Sovet Armiyasi va SSSR Ichki ishlar vazirligining ichki qoʻshinlari boʻlinmalarining kelishi qon toʻkilishini oldini oldi.
Respublikaning mavjudligi tahrir
Shundan soʻng toʻrt yil davomida Gagauz Respublikasi tan olinmagan davlat sifatida mavjud edi. Davlat hokimiyatining asosiy organlari tuzildi va faoliyat yuritdi (Prezident, Oliy Kengash, vazirlik va idoralar, armiya (1990-1995 yillarda „Budjak“ maxsus kuchlar bataloni)).
Gagauziya, 1990-yilda bir vaqtning oʻzida tashkil topgan Dnestrboʻyidan farqli oʻlaroq, oʻz milliy valyutasini muommalaga kiritmadi.
1994-yil dekabr oyida Gagauziya Respublikasi va Moldova oʻrtasida erishilgan kelishuvlar asosida 1995-yilning yoziga qadar amalga oshirilgan muxtoriyat huquqlari boʻyicha Gagauziyaning tinch integratsiyalashuvi toʻgʻrisidagi hujjat imzolandi. Shu paytdan boshlab Gagauziya Respublikasi Gagauziya avtonom birligi - Gagauz Yeriga aylantirildi.
Qurolli kuchlari tahrir
Gagauzlar mojarosi rivojlanib borayotganligi va Kishinyovdagi gagauzlar va markaziy hukumat oʻrtasidagi keskinlik yuqoriligicha qolayotgani sababli, gagauzlar oʻzini himoya qilish uchun harbiylashtirilgan tuzilmalarni yaratishni boshladilar. Ulardan eng mashhuri Budjak batalyoni (gagauzcha: Bucak Batalyonu; rumincha: Batalionul Bugeac), gagauz millatchisi va siyosatchisi Ivan Burguchu boshchiligidagi edi.