Hoji Murod
Hojimurod (ruscha: Хаджи-Мурат, avar XӀажи Мурад; 1818-yil 23-aprel, 1852-yil-5-may) 1811-1864-yillarda Dogʻiston va Checheniston xalqlarining Rossiya imperiyasi tarkibiga qoʻshilishiga qarshi qarshilik koʻrsatgan avar rahbari edi.
| Hoji Murod | |
|---|---|
 | |
| Tavalludi |
1818 Xunzox, Dogʻiston |
| Vafoti |
1852-yil 5-may (33-34 yosh) Qax, Ozarbayjon |
Hayoti tahrir
Yoshligi tahrir
Hojimurod Kavkazda yashagan avar sarkardasi edi. U Xunzax xoni Pakkou-Bekxening oʻgʻli Umarning oʻgay ukasi edi. Lev Tolstoy hikoya qilgan afsonaga koʻra, Murodning onasi Patimat dastlab Umarga hoʻl enaga boʻlish uchun bolasidan voz kechishga majbur boʻlgan. Uning rad etishi oʻlimga hukm qilinishiga olib keldi. Koʻkragiga pichoq sanchilgan boʻlsa ham u tirik qoldi va nihoyat oʻz oʻgʻlini sutdan ajratishga muvaffaq boʻldi.
Rossiya bilan ittifoq tahrir
Hojimurod 1834-yil juma namozida Gʻazmat-bekning oʻldirilishida, Gamzatning Xunzax xoni va uning oʻgʻillarini oʻldirgani uchun qasos olishda ishtirok etgan. Murodning ukasi Usmon Gʻamzat bek muridlari bilan boʻlgan jangda halok boʻldi.
Hojimurod Kavkazdagi muridizm tahdidiga qarshi turish uchun bir muddat ruslarni qoʻllab-quvvatladi. Uning raqibi Axmetxon ruslarning Murodga boʻlgan ishonchiga putur yetkazishga kirishdi. Toki ular uni hibsga olish haqida buyruq bermagunicha, Axmetxon fitna qilishji kerak edi. Hojimurod tor togʻli dovonning chetidan oʻzini tashlab, qochishga urindi. Ruslar uni oʻlimga hukm qilishdi. Biroq, qor uning yiqilishini toʻxtatib qoldi va u qish davomida yashirinib yotdi. Ruslarning yomon e'tiqodi tufayli u oʻz taqdirini Imom Shomil bilan bogʻlashga qaror qildi va unga noiblik unvoni berildi. Koʻp qabilalar ruslardan yuz oʻgirib, Hojimurodga ergashdilar.
Shomil davrida ekspluatatsiya va xizmat tahrir
Uning jasoratlari va qizil libosi tufayli ruslar unga "qizil iblis" laqabini berishdi. Temirxon-Shoʻrodagi rus shtab-kvartirasiga samarasiz bosqin uyushtirganidan soʻng, u kasalxonadagi barcha ruslarni soʻyib, shashlik qilib kesib, yeb qoʻygani haqida mish-mish tarqaldi. Garchi yolgʻon boʻlsa-da, bu mish-mish ruslar orasida katta vahima qoʻzgʻadi va Hojimurodning obroʻsiga putur yetkazdi.
Rossiyaga qochib ketish tahrir
1851-yilda Shomil oʻzining oʻgʻli Xozi Muhammadni vorisi deb e'lon qilganida, u bilan Imom Shomil oʻrtasida nizo kelib chiqdi. Yashirin majlisda Shomil va uning noiblari Hojimurodni oʻldirishga qaror qilishdi. Noma'lum noib uni ogohlantirdi va u oʻz vaqtida qochishga muvaffaq boʻldi. Biroq uning oilasi asirlikda qoldi. Hojimurod ruslarga taslim boʻldi, ruslar esa unga ishonmadilar. U bir necha bor Shomilga hujum qilish va oilasini qutqarish uchun odamlar va qurollar berishni soʻradi. Ammo qat'iy javob ola olmadi. Unga kazaklar hamrohligida Tbilisidan kichik musulmon shahri Nukxaga (hozirgi Shaki, Ozarbayjon) koʻchib oʻtishga ruxsat berildi. Hojimurod 1852-yil 24-aprelda (Eski kalendar) ertalabki sayrlaridan birida qochishni rejalashtirgan. Kazak soqchilari pistirmaga tushirib, oʻldirildi. Ammo polkovnik Karganov boshchiligidagi shahar garnizoni Hojimurodni kuzatib borishdi. Ruslar safiga koʻplab qabila aʼzolari, jumladan, Axmatxonning oʻgʻli ham qoʻshildi va keyingi jangda Hojimurod halok boʻldi. Axmatxonning yosh oʻgʻli uning boshini kesib, Tbilisiga yubordi. U yerda uni moʻmiyolab, imperatorga yuborishdi. Tolstoy Murodning oʻlimini Belarjik[1] yaqiniga deb keltiradi (ehtimol, Shakidan Qaxgacha boʻlgan yoʻl boʻyida joylashgan Birinchi Bilajik shahrini nazarda tutsa kerak), lekin ramziy qabr belgisi Shaki-Zaqotala yoʻlining 76-km yaqinida joylashgan.[2]
Hojimurodning kesilgan boshi Peterburgdagi Kunstkameraga saqlash uchun yuborildi. 2017-yilda uning avlodlari va Dogʻiston faollari uning bosh suyagini Sankt-Peterburgdan olib, zamonaviy Ozarbayjonning Qax tumanida dafn etilgan deb hisoblangan joydagi jasadi bilan birlashtirishni soʻrashgan. Rossiya hukumati soʻrovni koʻrib chiqish uchun idoralararo komissiya tuzdi.[3]
Badiiy adabiyotda tahrir
Lev Tolstoyning vafotidan keyin nashr etilgan “Hojimurod” (1912) romani[4] Murodning Rossiya imperiyasi bilan kurashi haqidagi qisman uydirma[5] hikoyadir. Uning obrazi avar yozuvchisi Rasul Hamzatovning "Mening Dogʻistonim" romanida ham uchraydi.
Agi Murod il diavolo bianco (1959) – oʻzbekcha “Oq jangchi” – italyan filmida Murodning Rossiya imperiyasi bilan kurashi tasvirlangan. Murod rolini sobiq “Mr Universe”[6] bodibilder Stiv Rivs ijro etgan.[7]
Manbalar tahrir
- ↑ Off the road to the right were the houses and minaret of the village of Belardzhik Tolstoy's Hadji Murat, chapter 25
- ↑ Elliott, Mark. "Azerbaijan with excursions to Georgia", 4th, 2010 — 229 bet.
- ↑ Lomsadze, Giorgi. „To Bury, or Not to Bury? Russia Undecided about Legendary Hadji Murad's Skull“ (en). Eurasianet (31-yanvar 2018-yil). Qaraldi: 7-mart 2018-yil.
- ↑ Tolstoy biography
- ↑ claims that Tolstoy was witness to many of the events leading to Hadji Murad’s death, set down this story with painstaking accuracy
- ↑ WRMEA, The Sabres of Paradise reviewed by Mowahid H. Shah
- ↑ IMDB