Iyerussalim sindromi

Iyerussalim sindromi (Quddus sindromi deb ham nomlanadi) — bu diniy mavzudagi obsesif gʻoyalar, aldanishlar yoki Quddus shahriga tashrif buyurish natijasida yuzaga keladigan boshqa psixoz kabi tajribalar mavjudligini oʻz ichiga olgan ruhiy hodisalar jamlanmasidir. Bu bitta din yoki konfessiyaga xos emas, balki turli millatga mansub yahudiylar, nasroniylar va musulmonlarga taʼsir qilgan. Ruhiy kasalliklarning diagnostika va statistik qoʻllanmasida yoki kasalliklarning xalqaro tasnifida tan olingan holat sifatida roʻyxatga olinmagan.

Quddus sindromi garchi eng keng tarqalgan boʻlmasa-da, boshqa sindromlar orasida eng mashhuri hisoblanadi. Ilgari muvozanatli boʻlib koʻrinadigan va psixopatologiyaning har qanday belgilarini namoyish etmagan odam Quddusga kelganidan keyin psixotik boʻlib qoladigan hodisadir. Psikoz kuchli diniy mavzu bilan tavsiflanadi va odatda bir necha haftadan soʻng yoki hududdan olib chiqilgandan keyin toʻliq tuzalib ketadi. Quddus sindromining diniy yoʻnalishi uni Florensdagi Stendal sindromi yoki Parijdagi Parij sindromi kabi boshqa hodisalardan ajratib turadi.

British Journal of Psychiatry jurnalida 2000-yilgi maqolada Bar-El va boshqa olimlar ilgari psixiatrik tarixga ega boʻlmagan turistlarda paydo boʻladigan oʻziga xos sindromni aniqlagan va uni tavsiflab berdilar. Biroq, bu daʼvo M.Kalian va E. Witztum tomonidan eʼtirozlarga sabab boʻldi. Kalian va Wiztum tasvirlangan xatti-harakatlarni namoyish etgan sayyohlarning deyarli barchasi Quddusga kelishidan oldin ruhiy kasal boʻlganini taʼkidladilar. Bundan tashqari, Bar-El va uning hamkasblari tomonidan Quddusga kelganidan keyin oʻz-oʻzidan psixozni koʻrsatgan sayyohlar sonining oz qisminigina oʻrganiliganligini isbotladilar. Sayyohlarning shaharga kelishidan oldin yaxshi holatda boʻlgani haqida hech qanday dalillar keltirmagan edi.

Tarixi

Quddusning koʻrinishi

Iyerussalim sindromi ilgari isteriya shakli sifatida qabul qilingan va „ fièvre Jérusalemienne“ deb nomlangan^[1]. Birinchi marta klinik jihatdan 1930-yillarda Isroilda zamonaviy psixiatriya tadqiqotlarining asoschilaridan biri boʻlgan Qudduslik psixiatr Heinz Herman tomonidan tasvirlangan. Bu xatti-harakatlar Quddusga tashrif buyurishdan kelib chiqadimi yoki yoʻqmi, muhokama qilinagan, chunki Makka va Rim kabi diniy va tarixiy ahamiyatga ega boʻlgan boshqa joylarda ham shunga oʻxshash xatti-harakatlar qayd etilgan (qarang: Stendal sindromi). Maʼlumki, sindrom holatlari oʻrta asrlarda allaqachon kuzatilgan, chunki u Felix Fabri yoʻnalishida va Margery Kempening tarjimai holida tasvirlangan.

Bar-El va boshqa olimlar, 2000-yilga yaqinlashganda, oddiy tashrif buyuruvchilarning asosiy qismi Quddusda boʻlishlari va ming yillikning diniy ahamiyati kombinatsiyasi ularga taʼsir qilishi mumkin, bu esa Quddus sindromi bilan kasalxonaga yotqizilganlar sonining keskin oʻsishiga olib keladi deya fikr bildirganlar. 2000-yilda Quddusga jami sayyohlikning oʻsishi bilan kasalxonaga yotqizilgan sayyohlar soni biroz oshganiga qaramay, Quddus sindromining qoʻrqinchli epidemiyasi hech qachon amalga oshmagan.

Turlari

Klassik Iyerussalim sindromi, Quddusga tashrif buyurish, joʻnab ketgandan keyin yoki ketish oldidan tezda yoʻq boʻlib ketadigan kuchli diniy psixozni qoʻzgʻatadigan holat hisoblanadi, bu sindrom tibbiy adabiyotlarda turli munozaralar mavzusiga aylangan. Muhokamalarning aksariyati Quddus sindromining ushbu taʼrifi psixozning oʻziga xos shaklimi yoki shunchaki Isroildagi tibbiyot organlari tomonidan qabul qilinmagan ilgari mavjud boʻlgan psixotik kasallikning qayta ifodasimi degan savolasnosida qilinadi..

Bunga javoban Bar-El va boshqa olimlar Quddusga tashrif hamda gʻayrioddiy yoki psixoz bilan bogʻliq fikrlash jarayonlari oʻrtasidagi turli xil oʻzaro taʼsirlarni aks ettirish uchun sindromni uchta asosiy turga ajratdi. Biroq, Kalian va Witztum Bar-El va boshqalar taqdim etilgan batafsil tipologiya va prognozni oqlash uchun hech qanday dalil keltira olmadi va asl turlari sindromning turli jihatlari bilan bogʻliq boʻlmagan boʻlishi mumkin.

I turi

Avvaldan psixotik kasallik bilan ogʻrigan Iyerussalim sindromi. Bu Quddusga tashrif buyurishdan oldin allaqachon psixotik kasallik tashxisi qoʻyilgan shaxslarga tegishli. Bu turdagi shaxslar, odatda, ular kelganda yoki qolish vaqtida bajarilishi kerak deb hisoblaydigan maqsad yoki missiya bilan bogʻliq diniy gʻoyalar taʼsiri tufayli shaharga borishgan. Masalan, taʼsirlangan kishi oʻzini muhim tarixiy diniy shaxs deb bilishi yoki muhim diniy gʻoyalar yoki tushunchalar taʼsiriga tushishi mumkin (masalan, Masihning kelishi yoki Masihning ikkinchi kelishiga sabab boʻlishi kabilar).

II tur

Iyerussalim sindromi oʻziga xos gʻoyalar bilan murakkablashadi. Bu ruhiy kasallik shaklida boʻlishi shart emas va oddiygina shaxs sifatida yoki oʻziga xos maʼnaviy eʼtiqodga ega boʻlgan kichik diniy guruhning bir qismi sifatida shakllanishi mumkin. Quddusning ahamiyatiga nisbatan madaniy anomal obsessiyaga uchragan boʻlishi ham mumkin.

III tur

Quddus sindromi oldingi ruhiy kasalliklar bilan qoʻshilmagan diskret shakl sifatida. Bu eng mashhur turni tasvirlaydi, yaʼni ilgari aqliy muvozanatli odam Quddusga kelganidan keyin psixotik boʻlib qoladi. Bu missioner shaxsga ergashadigan, zaharlanish va dori-darmonlar orqali psixoz alomatlarini keltirib chiqaradigan paranoid eʼtiqodni oʻz ichiga olishi mumkin^[2].

Bar-El va boshqa olimlar 13 yil davomida 42 ta bunday holatlar haqida xabar bergan, ammo hech qanday holatda ular bu holat vaqtinchalik ekanligini tasdiqlay olmadilar.

Tarqalishi

Quddusdagi Kfar Shaul ruhiy salomatlik markaziga 13 yil davomida (1980-1993) qabul qilinganlar haqida maʼlum qilinishicha, Quddusga oid jiddiy ruhiy muammolari boʻlgan 1200 nafar sayyoh ushbu klinikaga yuborilgan. Ulardan 470 nafari shifoxonaga yotqizilgan. Har yili oʻrtacha 100 ta bunday sayyohni koʻrishgan, ulardan 40 tasi kasalxonaga yotqizishni talab qiladi. Har yili Quddusga uch yarim millionga yaqin sayyoh tashrif buyuradi. Kalian va Witztumning taʼkidlashicha, shaharga tashrif buyurgan sayyohlar umumiy sonining ulushi sifatida bu boshqa shaharlardan unchalik farq qilmaydi.

Ommaviy madaniyatda

"X-Files" (3-mavsum, 11-qism „Vahiylar“) (1995-yil chiqarilgan) jinoyatchi Quddusga tashrifidan keyin „Iyerussalim sindromi“ bilan kasallanadi. U AQShga qaytib keldi va stigma belgilari boʻlgan bolalarni oʻldirishda davom ettirdi.
Simpsonlar epizodida „Eng buyuk hikoya“da Gomer oilasi Springfilddan sayyohlik guruhi bilan Isroilga tashrif buyurganida Iyerussalim sindromiga duchor boʻladilar. Kasallik va uning taʼsiri epizod syujetining markaziy elementiga aylanadi. Oxir-oqibat, sayohatchilar guruhining qolgan aʼzolari Iyerussalim sindromiga duchor boʻlishadi, ularning har biri oʻzini Masih deb eʼlon qiladi^[3].
2014-yilgi ABC seriyali „Qora quti“ning „Quddus“ epizodida (1-mavsum, 5-qism) Isroilga safari paytida toʻsatdan va majburiy ravishda dindor boʻlganidan keyin Iyerussalim sindromi tashxisi qoʻyilgan qahramon tasvirlangan^[4].
2015-yilgi JeruZalem filmida Quddus sindromiga chalingan deb gumon qilingan qahramon tasvirlangan^[5].
„Quddus“, Neil Gaimanning 2015-yilgi " Trigger Warning " toʻplamidagi oʻn ikkinchi hikoya boʻlib, taʼtilda sindrom bilan kasallangan britaniyalik ayol haqida suratga olingan. Ayol Xudo u bilan gaplashayotganiga ishonadi va oxir-oqibat Quddusga qaytish uchun uyidan qochib ketadi^[6].
Metropoliten sanʼat muzeyining 2016-yilgi shahar tarixining oldingi davri haqidagi koʻrgazmasi katalogi sharhlariga koʻra, kirishning birinchi xatboshisi uchun Iyerussalim sindromi „tashkiliy metafora“ sifatida ishlatilgan.

Yana qarang

Manbalar

↑ Elon, Amos.Jerusalem, City of Mirrors. Little, Brown, 1989, p. 147. ISBN 978-0-316-23388-0
↑ Fastovsky, Natasha; Teitelbaum, Alexander; Zislin, Josef; Katz, Gregory; Durst, Rimona (August 2000). "The Jerusalem Syndrome". Psychiatric Services 51 (8): 1052–a–1052. doi:10.1176/appi.ps.51.8.1052-a. PMID 10913469. https://archive.org/details/sim_psychiatric-services_2000-08_51_8/page/1052.
↑ Saner, Emine. „What is Jerusalem syndrome?“. The Guardian (2018-yil 16-yanvar). 2018-yil 21-mayda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2018-yil 21-may.
↑ „Jerusalem“. IMDb. 2021-yil 6-noyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2018-yil 28-oktyabr.
↑ „Jeruzalem“. IMDb. 2019-yil 16-oktyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2019-yil 9-noyabr.
↑ O'Hehir, Andrew. „Neil Gaiman's 'Trigger Warning'“. New York Times (2015-yil 8-mart). 2020-yil 29-avgustda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2020-yil 21-may.

Qoʻshimcha oʻqish

Kalian, M.; Katinari, S.; Heresko-Levi, U.; Witztum, E. „Muqaddas makonda maʼnaviy ochlik — Quddus sindromining bir shakli“, Ruhiy salomatlik, din va madaniyat 11 (2): 161-172, 2008.
Kalian, M.; Witztum, E. „Muqaddas makonga duch kelish: Quddusdagi sayyohlarni psixiatrik kasalxonaga yotqizish“. In: Kedar, ZB; Werblowsky, RJ, Eds.: Muqaddas makon: Maʼbad, shahar, er . Makmillan va Isroil fanlar va gumanitar fanlar akademiyasi, 1998 yil.
Kalian, M.; Witztum. E. „XIV asrdan 2 ming yillik oxirigacha boʻlgan toʻrtta gʻayrioddiy ayolning ziyorati va tarjimai holida aks etgan Quddus sindromi“. Ruhiy salomatlik, din va madaniyat 5, 2002 yil.
Van der Xeyven, A. „Muqaddas ahmoq hali ham gapiradi. Quddus sindromi diniy submadaniyat sifatida“. In: Mayer, T.; Murad, SA, Ed.: Quddus. Gʻoya va haqiqat . Routledge, 2008, bet. 103-122.
Vitstum, E.; Kalian, M. „Qutilish uchun qidiruv: Quddus missiyasidagi haqiqat va fantaziya“. In: Hare, PA; va Kressel, GM, Eds.: Isroil markaz bosqichi sifatida . Bergin va Garvi, 2001 yil.
Witztum E., Kalian M., „Quddusda maʼnaviyat bilan toʻlib-toshgan“ „Harakatdagi his-tuygʻular“ — Turizm, Taʼsir va Transformatsiya. Devid Pikard va Mayk Robinson tomonidan tahrirlangan. Ashgeyt, Buyuk Britaniya. 2012 yil.
Kalian M., Witztum E., „Muqaddas makonda yomon xulq-atvor bilan ziyoratchilarni boshqarish: Quddus sindromini oʻrganish“ Lappkari M., Griffin K., Eds. „Muqaddas shaharlarga ziyorat va turizm, mafkuraviy va boshqaruv istiqbollari“ CABI International, 2016, 100-113.
Brayan F., Allison F., „Men va xotinim Maryam Magdalalik“, Er-xotin Quddus sindromi bilan yashash, Portlend nashriyoti 2021, 93-98.
Justin M, „Quddus orzusi“ Oʻtmishga sayohat, Coast Publishing Group 2021, 109-115

Havolalar

Project X jurnalidan olingan maqola
Ravits, Jessika. " Gomer Simpson Quddusdagi yagona „Masih“ emas ". CNN . 2010 yil 29 mart.

[1] Elon, Amos.Jerusalem, City of Mirrors. Little, Brown, 1989, p. 147. ISBN 978-0-316-23388-0

[2] Fastovsky, Natasha; Teitelbaum, Alexander; Zislin, Josef; Katz, Gregory; Durst, Rimona (August 2000). "The Jerusalem Syndrome". Psychiatric Services 51 (8): 1052–a–1052. doi:10.1176/appi.ps.51.8.1052-a. PMID 10913469. https://archive.org/details/sim_psychiatric-services_2000-08_51_8/page/1052.

[3] Saner, Emine. „What is Jerusalem syndrome?“. The Guardian (2018-yil 16-yanvar). 2018-yil 21-mayda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2018-yil 21-may.

[4] „Jerusalem“. IMDb. 2021-yil 6-noyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2018-yil 28-oktyabr.

[5] „Jeruzalem“. IMDb. 2019-yil 16-oktyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2019-yil 9-noyabr.

[6] O'Hehir, Andrew. „Neil Gaiman's 'Trigger Warning'“. New York Times (2015-yil 8-mart). 2020-yil 29-avgustda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2020-yil 21-may.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]