Stendal sindromi
Stendal sindromi, giperkulturemiya yoki Florensiya sindromi — bu sanʼatning insonga taʼsiri natijasida tez yurak urishi, bosh aylanishi, yurak urishining tartibsizlanishi va hatto gallyutsinatsiyalarga olib kelishi mumkin boʻlgan psixosomatik kasallik hisoblanadi. Ayniqsa, sanʼat asari nihoyatda gʻoʻzal boʻlganda yoki koʻplab asarlar yaratilganda yuzaga kelishi mumkin. Qolaversa, bu atama boshqa sharoitlarda moʻl-koʻl goʻzallikni koʻrishga munosabatni aks ettirishi mumkin. Masalan, tabiatdagi landshaftlarni aytish mumkin[1].
Kasallik nomining kelib chiqishi
tahrirKasallik XIX asrda yashagan mashhur fransuz yozuvchisi Stendal (Anri Mari Beyl) vafotidan keyin shunday nom oldi. Yozuvchi 1817-yilda Florensiyaga sayohat qilib, gʻaroyib hodisaga duch keladi. U buni „Neapol va Florensiya: Milandan Rekkoga sayohat“ kitobida eslatib oʻtadi. Nikolla Makiavelli, Michelangelo va Galileo Galilei dafn etilgan Santa Croce cherkoviga tashrif buyuradi va birinchi marta Kotto freskalarini koʻradi va hissiyotlar asiriga aylanadi. U shunday deb yozgan edi:
Men Florensiyada boʻlish, qabrlarini koʻrgan buyuk insonlar oldidan qandaydir hayajonda edim. Ulug'vor go'zallik tafakkuriga singib ketgan... Men samoviy hislarga duch keladigan darajaga yetdim... Hamma narsa mening qalbimga juda yorqin gapirdi. Oh, agar unutsam edi. Mening yurak urishim bor edi, Berlinda ular "asab" deb atashadi. Hayot mendan so'ndi. Yiqilishdan qoʻrqib yurdim[2].
Garchi psixologlar Stendal sindromining mavjud yoki mavjud emasligini uzoq vaqtdan beri muhokama qilishgan boʻlsa-da, baʼzi odamlarga koʻrinadigan taʼsirlar tibbiy yordam talab qiladigan darajada jiddiydir[3]. Florensiyadagi Santa Mariya Nuova kasalxonasi xodimlari Dovud haykali, Uffizi galereyasi sanʼat asarlari va Tuscan shahrining boshqa tarixiy boyliklarini tomosha qilgandan keyin boshi aylanib, yoʻnalishini yoʻqotishdan azob chekayotgan sayyohlarga oʻrganib qolgan[4].
Florensiya sanʼati bilan shugʻullanayotganda hushidan ketish holatlari haqida koʻplab maʼlumotlar mavjud boʻlsa-da, bu sindrom XIX asrning boshlarida paydo boʻlgan, faqat 1979-yilda italiyalik psixiatr Graziella Magerini tomonidan tasvirlangan va Florensiyada sayyohlar orasida yuzdan ortiq shunga oʻxshash holatlar kuzatilgan. Stendal sindromini oʻziga xos psixiatrik kasallik sifatida aniqlash uchun ilmiy dalillar mavjud emas; ammo sanʼat taʼsirida hissiy reaksiyalarda ishtirok etadigan ayrim miya sohalari faollashgani haqida dalillar mavjud. Sindrom ruhiy kasalliklar diagnostikasi va statistik qoʻllanmasida tan olingan holat sifatida qayd etilmagan[5].
Stendal sindromi bilan bogʻliq soʻnggi hodisalardan biri 2018-yilda sodir boʻlgan boʻlib, Florensiyadagi Uffizi galereyasiga tashrif buyuruvchi Sandro Botticelli „Veneraning tugʻilishi“ asariga qoyil qolganida yurak xurujiga uchragan.
Manbalar
tahrir- ↑ Nicholson, Timothy Richard Joseph; Pariante, Carmine; McLoughlin, Declan (2009). „Stendhal syndrome: A case of cultural overload“. BMJ Case Reports. 2009-jild. bcr0620080317-bet. doi:10.1136/bcr.06.2008.0317. PMC 3027955. PMID 21686859.
- ↑ Interfaces of Performance. Ashgate Publishing, Ltd., 2009 — 196-bet. ISBN 9781409486145.
- ↑ Clyde Haberman.. „Florence's Art Makes Some Go to Pieces“. The New York Times (15-may 1989-yil). Qaraldi: 1-oktabr 2019-yil.
- ↑ Innocenti, Claudia; Fioravanti, Giulia; Spiti, Raffaello; Faravelli, Carlo (1-mart 2014-yil). „La sindrome di Stendhal fra psicoanalisi e neuroscienze“ [The Stendhal syndrome between psychoanalysis and neuroscience]. Rivista di Psichiatria (italyan). 49-jild, № 2. 61–66-bet. doi:10.1708/1461.16139. ISSN 2038-2502. PMID 24770571.
{{cite magazine}}: CS1 maint: date format () - ↑ Jones, Jonathan. „Stendhal syndrome: can art really be so beautiful it makes you ill?“. The Guardian (18-dekabr 2018-yil). Qaraldi: 27-noyabr 2019-yil.