Vikipediya

Jagat Gosain

Manavati Bai, shuningdek, Manvati Bai (1573-yil 13-may — 1619-yil 8-aprel) nomi bilan mashhur boʻlgan Jagat Gosain (Dunyo farishtasi), toʻrtinchi Boburiylar imperatori Jahongirning ikkinchi xotini va va uning vorisi Shoh Jahonning onasi boʻlgan[1][2][3][4][5][6][7].

Jagat Gosain

Jagat Gosainning badiiy portreti
Shaxsiy maʼlumotlari
Tavalludi
Shri Manavati Baiji Lall Sahiba

1573-yil 13-may
Jodhpur yoki Phalodi, Boburiylar imperiyasi
Vafoti 1604-yil 29-avgust
Agra (oldingi Akbarobod), Boburiylar imperiyasi
Turmush oʻrtogʻi Jahongir 1586-yil 21-yanvar
Bolalari
  • Begim Sulton
  • Shohjahon
  • Luzzat-un-Niso Begim
  • Shahryor Mirzo
Onasi Rani Rajavat Kachawahi Manrang Devi
Otasi Raja Udai Singh
Dini hinduizm
Dafn etilgan joyi Dehra bogʻi, Arjun Nagar, Agra
Unvoni Bilqis makoni

U shuningdek, Mani Bay[8][9], Manmati[10][11], Jodxa Bay (Jodhpur malikasi)[12][13], Toj Bibi[14]" (Saroy xonimi) va vafotidan keyin Bilqis Makoni (Pok xonadon ayoli)[15][16] deb ham atalgan. Uni Manrike notoʻgʻri Balmati deb atagan[17][18]. Uni yevropalik tarixchilar notogʻri yondashgan „Jodha Bay“ yaʼni Maryam-uz-Zamoniy bilan adashtirmaslik kerak[19].

U Marvarning (hozirgi Jodxpur) Rajputlar oilasida tugʻilgan. Otasi Raja Udai Singh (xalq orasida Mota Raja nomi bilan tanilgan), onasi esa Rani Rajavat Kachawahi Manrang Devi boʻlgan[20][21][22].

Oilasi tahrir

1573-yil 13-mayda Manavati Bay xalq orasida Jodha Bay (Jodxpur malikasi) nomi bilan mashhur edi[23][22][24][25]. Uning otasi Rajputlarning Rathore urugʻiga mansub va mashhur Mota Raja (qattiqqoʻl hukmdor) nomi bilan tanilgan[13][26][27]. Uning onasi Rajavat Kachvahi Manrang Devi[28] otasining katta xotini[29] va Narvarlik Raja Asqaranning qizi (1599-yilda vafot etgan)[30] boʻlgan.

Uning otasi tomonidan bobosi Maldeo Rathore ismli taniqli kishi boʻlgan[31]. Bobosi hukmronligi ostida Marvar kuchli Rajput qirolliga aylandi, u xorijiy dushmanlarga qarshilik koʻrsatdi va bosqinchilarni shimoliy hududlarga haydab chiqardi. Maldeo Rathore 1555-yilda Humoyun Shimoliy Hindiston ustidan nazoratni qayta tiklaganidan soʻng Sur imperiyasi yoki Bobur imperiyasi bilan ittifoq tuzishdan bosh tortdi. Bu siyosatni uning oʻgʻli va vorisi Chandrasen Rathore ham davom ettirdi[32].

1562-yilda Maldeo Rathore vafotidan soʻng, vorislik uchun birodarlik urushi boshlandi va Chandrasen poytaxt Jodxpurda oʻzini hukmdor deb eʼlon qilib, toj kiydi. Ammo uning hukmronligi qisqa umr koʻrdi, chunki imperator Akbar qoʻshini oʻsha yili Mertani va 1563-yilda poytaxt Jodxpurni egallab oldi[33].

1581-yil yanvarda Rao Chandrasen vafotidan soʻng Marvar bevosita Boburiylar boshqaruviga oʻtkazildi. 1583-yil avgustda Akbar Marvar taxtiga Uday Singxni oʻtkazdi. U oʻzidan oldingi hukmdorlardan farqli oʻlaroq, Boburiylarga boʻysundi va keyinchalik ularning xizmatiga qoʻshildi[33].

Jahongirning uylanishi tahrir

 
XVII asr Jagat Gosain portreti

Muni Lalning soʻzlariga koʻra, yosh Jagat Gosain shahzoda Salimning onasi va haramning boshqa yuqori martabali xonimlari bilan marosimda qatnashayotganida podsho xonimlariga tanishtirilgan. Aytishlaricha, Salim unga darhol turmush qurishni taklif qilgan. Akbar dastlab rozilik berishni istamadi, lekin faqat Hamida Bonu shafoatiga rozi boʻldi[34]. U 1586-yil 11-yanvarda 16 yoshli shahzoda Salimga (keyinchalik „Jahongir“ nomi bilan atalgan) turmushga chiqdi[35]. Nikoh boʻyicha kelishuv yetmish besh lakhda belgilandi[34]. Akbarning oʻzi ham haram ayollari hamrohligida nikoh toʻyi boʻlgan Rajaning uyiga bordi[36][37]. Nikoh marosimi hindlarning otash marosimlarini oʻz ichiga olgan dabdabali marosim boʻlib, ruhoniyning sanskrit oyatlarini kuylashi, shuningdek, Qozi va bir qator harbiy va fuqarolik arboblari ishtirokidagi musulmonlarning fazilatlariga[38] asoslanib boʻlib oʻtdi.

Murardning[39] soʻzlariga koʻra, uning amakivachchasi Rana Kalyan Das Rathore bu nikohdan xafa boʻlgan va Mota Rajadan gʻazablangan.

Mota Raja keyinchalik Kalyan Das Akbarga uning oʻldirish xususida qasdlashganini xabar berdi. Kalyan Das Marvardan Sivanaga qochib ketdi. Uday Singx ikki oʻgʻli Bhopat va Jaisinghni Sivanaga yubordi. Ammo dushman joylashgan qalʻa va raqib ular uchun juda kuchlilik qildi va ular orqaga qochishga majbur boʻlishdi. Ushbu kurashda magʻlubiyatga uchragan Mota Raja Akbardan imperator saroyini tark etishga ruxsat oladi. Marvarga qaytgandan soʻng, u Sivanaga qarshi kuchlarni boshqargan. Kalyan Das magʻlubiyatga uchraganini tushunib, xotinlariga Jauharni kuylashni buyurdi va oʻzi odamlarini muqarrar oʻlim xavf solib turgan jangga olib kirdi. Ushbu gʻalabadan keyin Sivana Mota Rajaga topshirildi[40].

Qobiliyati va bilimi tufayli qizga „Jagat Gosain“ unvoni berilgan[41]. Bu nikoh Marvar xonadoni uchun foydali boʻldi. Agar Jahongir va Shohjahon keyinchalik yana nikoh rishtalari bilan bogʻlanmaganida, Marvarning Boburiylar bilan ittifoqi diniy taranglik tufayli buzilib ketgan boʻlar edi. Ushbu nikohdan soʻng, Uday Singx va Jodxa Bayning aka-uka va jiyanlari podsholik neʼmatlariga sazovor boʻlishdi[42].

Nikoh siyosiy boʻlsa-da, Jagat nafaqat oʻzining goʻzalligi, jozibasi va yumshoq ovozi, balki zukkoligi, jasorati bilan ham tanilgan edi — bularning barchasi nikohning dastlabki yillarida Salimga juda yoqdi[43][31]. U yaxshi qoʻshiqchi boʻlgan va musiqani yaxshi bilgan deb qaraladi. Turmush qurgandan soʻng, u musiqiy bilimini oshirish uchun mutaxassis musiqachilar guruhida tahsil olgan[44][45].

1590-yilda u oʻzining birinchi farzandi — Begim Sulton ismli qizini dunyoga keltirdi va u bir yoshida vafot etdi[46]. 1592-yil 5-yanvarda Salimning uchinchi oʻgʻlini dunyoga keltirdi, unga bobosi podsho Akbar „Xurram“ („quvonchli“) deb ism qoʻygan. Boʻlajak imperator kelajakda Shohjahon nomi bilan mamlakatni boshqargan[23].

Jagatning oʻgʻli Xurram oʻsha paytdagi munajjimlik belgilariga koʻra xayrli hisoblangan Salim saroyidan koʻra Akbarning oʻz saroyida tarbiyalashni talab qilgan va shuning uchun Akbarning saroyida qolgan. U Akbarning haramida yashovchi birinchi xotini Ruqiya sultonning qaramogʻiga olingan va u Xurramni mehr bilan tarbiyalagani aytiladi. Xurram ham Ruqiya Sultonni juda hurmat qilgan.

1605-yilda Akbar vafot etganidan soʻng, yosh shahzoda otasining xonadoniga qaytishga ruxsat oldi va shu tariqa oʻzi dunyoga keltirgan va sevgan onasining nazoratiga qaytdi. Mani Bay sadoqatli ayol boʻlib, saroy yilnomalarida uni Hazrati deb nom berishgani saqlanib qolgan[47][48][49]. Oradan biroz yillar oʻtib Jagat 1597-yilda uchinchi (va oxirgi) farzandini, goʻdakligida vafot etgan qizi Luzzat-un-Nisoni dunyoga keltirdi[46].

Findlyning soʻzlariga koʻra, Jagat Gosain haramda ancha erta erining mehrini yoʻqotganga oʻxshaydi[50], S.S.Guptaning soʻzlariga koʻra, u imperator haramiga raqibi Nurjahon kelguniga qadar Jahongirning sevimli xotini boʻlgan[51]. Jahongir Nurjahonga 1611-yilda uylangan va ular turmush qurganlaridan boshlab to vafotigacha Nurjahon shubhasiz uning sevimli xotini boʻlgan[52]. Nurjahon bilan turmush qurishdan oldin ham Jahongirning yana bir ayoli boʻlgan. U Podishoh Begim deb nom qozongan Solihabonu Begim boʻlib, Salim bilan turmush qurganlaridan to 1620-yilda vafotigacha sevimli ayol oʻrnini egallab kelgan, shundan soʻng bu sharafli unvon Nurjahonga berilgan[23].

Agra qal’asidagi Jahongiri Mahal Jahongir tomonidan tanlangan Jagat Gosainning qarorgohi boʻlgan[53][54]. Toʻrtburchak hududning gʻarbiy tomoni, hind xudosining rasmlari tasvirlangan choʻzinchoq boʻshliqlar bilan oʻralgan. Shuningdek, u Jagat uchun ibodatxona vazifasini ham bajargan[55].

 
Sikandardagi Kanch Mahal

Sikandrada joylashgan Kanch Mahal, baʼzan Jod Bay Mahal deb ataladi, Jahongir tomonidan Jagat Gosain uchun qurilgan[56]. Shuningdek, Agradagi „Toj Ganj“ deb nomlangan hudud uning sharafiga nomlangan[57].

Aytishlaricha, Jagat Gosain butunlay billur bilakuzuklar yasaydigan Sohagpura nomli qishloqqa asos solgan[58].

Vafoti tahrir

1619-yilda, Fatehpur Sekrida boʻlganida, Jagat Gosain kasal boʻlib qoldi va u qabul qilgan muolajalalar hech qanday taʼsir koʻrsatmadi[49]. Nihoyat, u 1619-yil 9-aprelda Akbarobodda (hozirgi Agra) vafot etdi[59].

Muni Lalning soʻzlariga koʻra, Shoh Jahon onasining oʻlimidan shu qadar qaygʻuga botganki, u „Yigirma bir kun davomida u hech qanday ommaviy koʻngilocharga bormagan va shohona taomlarsiz oddiy vegetarian ovqatlar bilan kun kechirgan“. Arjumand Bonu esa sadaqa ishlarini shaxsan nazorat qilgan. Uch haftalik motam davrida kambagʻallarga har kuni ertalab Qur’oni karim tilovat qilib, „eriga hayot va oʻlimning mazmuni haqida koʻp gapirib berdi va undan qaygʻurmaslikni iltimos qilgan“[60].

Jahongir oʻlimidan soʻng barcha rasmiy hujjatlarda uni Bilqis Makani („Sof makon xonimi“)[61] deb atashni buyurdi[62]. Uning oʻlimi, Maryam-uz-Zamoniyning yoshi oʻtib qolishi bilan birga, Boburiylar saroyida Rajput taʼsirining pasayishiga olib keldi[1].

U oʻz xohishiga koʻra Nur Manzil (hozirgi Arjun Nagar, Agra) yaqinidagi Dehra Bogʻda dafn etilgan[49]. Uning qabri har tomondan 78 futlik toʻrtburchak bino boʻlib, baland gumbaz, darvozalar, minoralar va kanton hududida joylashgan bogʻdan iborat edi. Bogʻning katta gumbazli yer osti xonasi boʻlib, unga toʻrtta egilgan yoʻlak tushadi. Eng quyida marmar kenotaf borligi taxmin qilinadi. Uning qabri ikkita platformada, biri ikkinchisidan balandda turardi. Birinchi platforma qabrdan 38 futga, ikkinchisi esa birinchisidan 44 futga choʻzilgan. Sharqiy tomonda 670 fut narida katta darvoza va gʻarbiy tomonda 657 fut masofada masjid bor edi. Qabr va darvoza, qabr va masjid oʻrtasida 42 fut kvadratning har ikki tomonida bittadan ikkita baland platforma joylashgan[63]. Bularning barchasi 1832-yilda inglizlarga zarur boʻlgan joy va materiallarni saqlash uchun, tosh va gʻishtlar porox bilan portlatilgan[64].

 
Jodxa Bayning Chhatri

1921-yilda Arxeologiya nazorati idorasida tayyorlangan dizayndan foydalanib, uning qabri joyini belgilovchi chhatri qurilgan. Chhatri aynan asl kript xonasi joylashgan joyda qurilgan. Chhatri qurilishi Burdvanning Maxarajadxiraja tomonidan moliyalashtirilgan va taxminan 200 rupiy (1921-yilda) xarajat qilgan. Chhatri „Chhatri imperator Jodxabay maqbarasi joylashgan joy“ yoki oddiygina „ Jodxabay Ki Chhatri“ nomi bilan mashhur[65][66].

Farzandlari tahrir

Jahongir bilan Jagatning uchta farzandi borligi tasdiqlangan:

1. Begim Sulton (1590-yil 9-oktabr, Lahor, Boburiylar imperiyasi — 1591-yil, sentabr, Boburiylar imperiyasi)

2. Muhammad Xurram (1592-yil 5-yanvar, Lahor, Boburiylar imperiyasi — 1666-yil 22-yanvar, Agra qalʼasi, Agra, Boburiylar imperiyasi, Agra, Toj Mahalda dafn etilgan)

3. Luzzat-un-Niso (1597-yil 23-sentabr, Kashmir, Boburiylar imperiyasi — tax. 1603, Ollohobod, Boburiylar imperiyasi)

Jagat Gosain boshqa farzand koʻrgan boʻlishi ham mumkin.

4. Shahryor Mirzo (1605-yil 16-yanvar, Agra, Boburiylar imperiyasi — 1628-yil 23-yanvar, Lahor, Boburiylar imperiyasi Lahorda dafn etilgan)

Yana qarang tahrir

1. Jagat Gosain Indu Sundaresanning mukofotga sazovor boʻlgan "Yigirmanchi xotin" tarixiy romani (2002)[67] hamda uning davomi "Atirgullar bayrami" (2003) ning bosh qahramonidir[68].

2. Nayani Dixit EPIC kanalining „Siyaasat“ tarixiy dramasida Jagat Gosainni tasvirlagan. (Yigirmanchi xotini asosida)

3. Jagat Gosain — Tanushri Poddar tomonidan yozilgan „Nur Jahonning qizi“ (2005) romanidagi qahramoni[69].

4. Jagat Gosain — „Nurjahon: Jyoti Jafaning tarixiy romani“ romanidagi bosh qahramon[70].

5. Jagat Gosain — Nina Konsuelo Eptonning „Sevimli imperator Mumtoz Mahal: tarixiy roman“ romanidagi qahramon[71].

6. Jagat Gosain Jod Bay nomi bilan — Aleks Ruterfordning " Dunyo hukmdori " romani[72] (2011) hamda uning " Moʻgʻul imperiyasi „ serialining davomi “Buzuq taxt"[73] (2012) qahramoni.

7. Jagat Gosain Jodi Bay nomi bilan — Timeri Murari tomonidan yozilgan „Taj, Hindiston Mugʻallari haqida hikoya“ romanidagi qahramon[74].

8. Jagat Gosain Doordarshanning 2001-yilgi „Nurjahon“ teleserialining qahramoni boʻlgan.

Shajarasi tahrir

 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
8. Ganga, Marvar rojasi
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
4. Maldeo, Marvar rojasi
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
9. Padma Bay[75]
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
2. Udai Singh, Marvar rojasi
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
10. Jaito Sajavat[76]
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
5. Svarup Devi
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
1. Jagat Gosain
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
12. Bhim Singh, Amber rojasi[77]
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
6. Askaran, Marvar rojasi
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
3. Manrang Devi
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

Manbalar tahrir

  1. ↑ 1,0 1,1 Trimizi, S. A. I.. Mughal Documents. Manohar, 1989 — 31 bet. 
  2. ↑ Sarkar, Jadunath. Mughal Administration. M. C. Sarkar, 1952 — 156–57 bet. 
  3. ↑ Manuel, Paul Christopher. Religion and Politics in a Global Society Comparative Perspectives from the Portuguese-Speaking World.. Lanham: Lexington Books, 2012 — 68 bet. ISBN 9780739176818. 
  4. ↑ Eraly, Abraham. Emperors of the Peacock Throne, The Saga of the Great Mughals. Penguin Books India, 2007 — 299 bet. ISBN 978-0141001432. 
  5. ↑ Shyamaldas, Kaviraj (1888). „The Mother of Jahangir“. Journal of the Asiatic Society of Bengal. 57-jild, № 1.2. Asiatic Society (Kolkata, India). 71-bet.
  6. ↑ Bakshi, Shiri Ram. The Saints of India: Mira Bai Vol. 16, 2002 — 59 bet. 
  7. ↑ Trevis, Fredrick. The Other Side of the Lantern: An Account of a Commonplace Tour Round the World — 60 bet. 
  8. ↑ Congress, Indian History. Proceedings, 1963 — 135 bet. 
  9. ↑ Hooja, Rima. A history of Rajasthan — 163 bet. 
  10. ↑ Welch, Stuart Cary. The Emperors' Album: Images of Mughal India — 137 bet. 
  11. ↑ Awan, Muhammad Tariq. History of India and Pakistan: pt. 1. Great Mughals, 1994 — 378 bet. 
  12. ↑ Findly, p. 396
  13. ↑ 13,0 13,1 The Jahangirnama: memoirs of Jahangir, Emperor of India. New York [u.a.]: Oxford Univ. Press, 1999 — 13 bet. ISBN 9780195127188. 
  14. ↑ Sen Gupta, Subhadra. MAHAL: Power and Pageantry in the Mughal Harem. „She is called Jagat Gosain, Jodha Bai, Manmati, Taj Bibi, and after her death, Jahangir gave her the posthumous title of Bilqis Makani, the Lady of the Pure Abode“ 
  15. ↑ Sharma, Sudha. The Status of Muslim Women in Medieval India (en). SAGE Publications India, 2016 — 144 bet. ISBN 9789351505679. 
  16. ↑ Lal, K.S.. The Mughal harem. New Delhi: Aditya Prakashan, 1988 — 149 bet. ISBN 9788185179032. 
  17. ↑ European Travel Accounts During the Reigns of Shahjahan and Aurangzeb, 1994 — 38 bet. 
  18. ↑ Manrique, Sebastian. Travels of Fray Sebāstien Manrique, 1629-1643 — 299 bet. 
  19. ↑ Jhala, Angma Dey. Royal Patronage, Power and Aesthetics in Princely India. Pickering & Chatto Limited, 2011 — 119 bet. 
  20. ↑ Shujauddin, Mohammad. The Life and Times of Noor Jahan (en). Lahore: Caravan Book House, 1967 — 50 bet. 
  21. ↑ Balabanlilar, Lisa. Imperial Identity in the Mughal Empire: Memory and Dynastic Politics in Early Modern South and Central Asia (en). I.B.Tauris, 2015 — 10 bet. ISBN 9780857732460. 
  22. ↑ 22,0 22,1 The Mertiyo Rathors of Merta, Rajasthan ; Volume II — 46 bet. 
  23. ↑ 23,0 23,1 23,2 Findly, p. 125
  24. ↑ The Jahangirnama: Memoirs of Jahangir, Emperor of India. Freer Gallery of Art, Arthur M. Sackler Gallery, 2019 — xiii bet. 
  25. ↑ Tillotson, Giles. Taj Mahal. Cambridge, Mass.: Harvard University Press, 2008 — 28 bet. ISBN 9780674063655. 
  26. ↑ Chandra, Satish. Medieval India : from Sultanat to the Mughals, Revised, New Delhi: Har-Anand Publications, 2005 — 116 bet. ISBN 9788124110669. 
  27. ↑ Mehta, Jaswant Lal. Advanced Study in the History of Medieval India. Sterling Publishers Pvt. Ltd, 1986 — 418 bet. ISBN 9788120710153. 
  28. ↑ Soma Mukherjee, Royal Mughal Ladies and Their Contributions (2001), p. 128
  29. ↑ Bhargava, Visheshwar Sarup. Marwar And The Mughal Emperors (1526-1748) — 58 bet. 
  30. ↑ Richard Saran and Norman P. Ziegler, The Mertiyo Rathors of Merto, Rajasthan (2001), p. 45
  31. ↑ 31,0 31,1 Lal, K.S.. The Mughal harem. New Delhi: Aditya Prakashan, 1988 — 27 bet. ISBN 9788185179032. 
  32. ↑ Bose, Melia Belli. Royal Umbrellas of Stone: Memory, Politics, and Public Identity in Rajput Funerary Art. BRILL, 2015 — 150 bet. ISBN 978-9-00430-056-9. 
  33. ↑ 33,0 33,1 Sarkar 1994, s. 41
  34. ↑ 34,0 34,1 Lal, Muni. Jahangir, 1983 — 24 bet. 
  35. ↑ Dimensions of Indian Womanhood, Volume 3, 1993 — 338 bet. 
  36. ↑ Jahangir, Emperor Of Hindustan. The Jahangirnama: memoirs of Jahangir, Emperor of India. Washington, D. C.: Freer Gallery of Art, Arthur M. Sackler Gallery, Smithsonian Institution; New York: Oxford University Press, 1999 — 6 bet. ISBN 9780195127188. „In 994 [1586], at an auspicious hour. His Majesty [Jahangir] was affianced to the daughter of Raja Udai Singh, whose nobility, status, army, and power were superior to all the rajas of India. His Majesty Arsh-Ashyani [Akbar] went with the ladies of the harem to the raja's house for the marriage and celebration. Raja Udai Singh was the son of Raja Mai Deo, who was one of the major rajas of puissance, and whose army numbered eighty thousand horsemen.“ 
  37. ↑ Bhargava, Visheshwar Sarup. Marwar And The Mughal Emperors (1526-1748), 1966 — 59 bet. 
  38. ↑ Nicoll, Fergus. Shah-Jahan: The Rise and Fall of the Mughal Emperor. Penguin Random House Private India Limited, 3-aprel 2018-yil. „His wedding to Manmati Jodh-Bhai had been a characteristically lavish ceremony, featuring both Hindu fire ceremonies, with priests chanting Sanskrit verses, and the full Muslim proprieties, in the presence of the Qadi, the senior Islamic jurist, and an array of military and civilian dignitaries.“ 
  39. ↑ Kaviraj Murardanji ki Khyat ka Tarjuma — 605 bet. 
  40. ↑ The Mertiyo Rathors of Merta, Rajasthan Vol II — 278–279 bet. 
  41. ↑ Lal Shrivastava, Ashirbadi. Society, and culture in 16th century India, 1973 — 293 bet. „Her original name was Man Mati and on account of her ability and learning she was given the title of Jagat Gosain“ 
  42. ↑ Bhargava, Vishweshwar Sarup. Marwar And The Mughal Emperors (1526-1748), 1966 — 59 bet. 
  43. ↑ Findly, p. 124
  44. ↑ Singh, S. B.. Life and Times of Maulana Abul Kalam Azad — 372 bet. 
  45. ↑ Azhar, Mirza Ali. King Wajid Ali Shah of Awadh, Volume 2 — 67 bet. 
  46. ↑ 46,0 46,1 Moosvi, Shireen. People, taxation, and trade in Mughal India. Oxford: Oxford University Press, 2008 — 114 bet. ISBN 9780195693157. 
  47. ↑ Perston, Diana. A Teardrop on the Cheek of Time: The Story of the Taj Mahal. „Although removed from his mother at birth, Shah Jahan had become devoted to her.“ 
  48. ↑ Faruqui, Munis D.. Princes of the Mughal Empire, 1504–1719. Cambridge University Press, 27-avgust 2012-yil — 71 bet. ISBN 978-1-107-02217-1. 
  49. ↑ 49,0 49,1 49,2 Kamboh, Muhammad Saleh. Amal I Salih. „During her stay at Fatehpur, the mother of Shah Jahan, Hazrat Bilqis Makani, a resident of Agra became ill. The treatment did not work. Finally, on 4th Jamadi-ul-Awal, she passed away and according to her will, she was buried at Dehra Bagh, near Noor Manzil.“ 
  50. ↑ Findly, p. 49
  51. ↑ Gupta, Subhadra Sen. MAHAL: Power and Pageantry in the Mughal Harem. Hachette, UK. „She was the favorite queen of Jahangir till the arrival of Nur Jahan, and there was an open rivalry between the two queens, which led to many gossipy stories about their encounter.“ 
  52. ↑ Findly, p. 126
  53. ↑ Preservation of National Monuments:... Report of the Curator of Ancient Monuments in India for the Year..., Issue 1. India: Government Central Branch Press, 1882 — vi bet. 
  54. ↑ Gazetteer Of Agra, 1905 — 216 bet. 
  55. ↑ Havell, E. B.. A Handbook to Agra and the Taj Sikandra, Fatehpur-Sikri and the Neighbourhood — 29 bet. 
  56. ↑ F.J. McBride, Sikandra 1840-1940 (Sikandra, 1940), p.13.
  57. ↑ Hooja, Rima. A History of Rajasthan. Rajasthan, India: Rupa & Company, 2006 — 536 bet. 
  58. ↑ Rawat, Dr. Sugandh. THE WOMEN OF MUGHAL HAREM. Evincepub Publishing, 2020 — 182 bet. 
  59. ↑ The Shah Jahan Nama of 'Inayat Khan. Oxford University Press, 1990 — xl bet. „In the fourteenth year of Jahangir's reign, corresponding to 1028 (18-aprel 1619-yil), when His Majesty had attained the age of twenty - eight years, the Bilqis of the age, His Majesty's noble mother, died at Akbarabad.“ 
  60. ↑ Lal, Muni. Shah Jahan. Vikas Publishing House, 1986 — 52 bet. 
  61. ↑ Findly, p. 94
  62. ↑ Findly, p. 162
  63. ↑ Beglar, J. D. (1871–1872). „Delhi“. Archeological Survey of India. IV-jild. 121–122-bet.
  64. ↑ Nath, R.. Histographical Study of Indo-Muslim Study: Medieval Architecture of India and Pakistan. Historical Research Documentation Programme, 1989 — 10 bet. ISBN 978-8-185-10510-9. 
  65. ↑ Annual Report. Office of Archeological Survey of India, 1922 — 2 bet. 
  66. ↑ Annual Progress Report of the Superintendent, Muhammadan and British Monuments, Northern Circle. Archeological Survey of India, Northern Circle, 1921 — 11 bet. 
  67. ↑ Sundaresan, Indu. Twentieth wife : a novel, Paperback, New York: Washington Square Press, 2002 — 11 bet. ISBN 9780743428187. 
  68. ↑ Sundaresan, Indu. The Feast of Roses: A Novel (en). Simon and Schuster, 2003. ISBN 9780743481960. 
  69. ↑ Podder, Tanushree. Nur Jahan's Daughter. New Delhi: Rupa & Co., 2005. ISBN 9788129107220. 
  70. ↑ Jafa, Jyoti. Nurjahan: A historical novel. India: Writer's Workshop, 1978. 
  71. ↑ Epton, Nina Consuelo. Beloved Empress Mumtaz Mahal: A Historical Novel. Roli Books, 1996. 
  72. ↑ Rutherford, Alex. Ruler of the World. Hachette UK, 2011. ISBN 978-0-755-34758-2. 
  73. ↑ Rutherford, Alex. The Tainted Throne. Hachette UK, 2012. ISBN 978-0-755-34761-2. 
  74. ↑ Murari, Timeri. Taj, a Story of Mughal India. Penguin, 2004. 
  75. ↑ Shyam Singh Ratnawat, Krishna Gopal Sharma, History and culture of Rajasthan: from earliest times upto 1956 A.D. (1999), p.162
  76. ↑ The Merto Rathors Of Merta, Rajasthan; Volume II (1966), p.29
  77. ↑ Sarkar 1994, s. 28 
"https://uz.wikipedia.org/w/index.php?title=Jagat_Gosain&oldid=4022411" dan olindi