Vikipediya

Kartini

Raden Adjeng Kartini ( 21 Aprel 1879 ) asl ismi Raden Ayu Kartini [lower-alpha 1] Yava va Indoneziya Milliy Qahramoni . [1] Kartini Indoneziya ayollarni qo‘llab-quvvatlash sifatida tanilgan. U ayollar huquqlari va ta'limini himoya qiluvchi indoneziyalik taniqli faol. Uning tug‘ilgan sanasi dr Radjiman Vedyodiningrat bilan bir kunda, 1879 yil 21 aprelda tug‘ilgan.

Kartini
Tavalludi 21-aprel 1879-yil
Jepara, Hindia Belanda
Vafoti 17-sentyabr 1904-yil(1904-09-17)
(25 yoshda)
Rembang, Hindia Belanda
Fuqaroligi Dutch East Indies
Turmush oʻrtogʻi K.R.M. Adipati Ario Singgih Djojoadhiningrat
Bolalari Soesalit Djojoadhiningrat
Otasi Raden Mas Adipati Ario Sosroningrat
Onasi Mas Ayu Ngasirah
Imzosi

U Gollandiyaning Sharqiy Hindistonida (hozirgi Indoneziya ) yava aristokratik oilasida tug‘ilgan. Golland tilidagi boshlang‘ich maktabda o‘qiganidan so‘ng, qo‘shimcha ma'lumot olishni xohladi, ammo o‘sha paytda yavalik ayollarga oliy ma'lumot olish taqiqlangan edi. U turli mansabdor va nufuzli shaxslar, jumladan , Gollandiyaning axloqiy siyosatini amalga oshirish vazifasi yuklangan JH Abendanon bilan uchrashdi.

Uning o‘limidan keyin singlisi xotin-qizlarni o‘qitishni targ'ib qilishni davom ettirdi. [2] Kartinining maktublari Gollandiya jurnalida chop etildi va oxir-oqibat, 1911 yilda yaxlit kitob shakliga aylandi: Zulmatdan keyin yorug'lik, Qishloqdagi ayollar hayoti va Yava malikasining maktublari shular jumlasidandir. Hozirgi kunda uning tug‘ilgan kuni Indoneziyada uning sharafiga Kartini kuni sifatida tan olingan va xalq orasida ushbu kun keng nishonlanadi va bir nechta maktablar uning nomi bilan atalgan va Indoneziyada qizlarning ta'limini moliyalashtirish uchun uning nomi bilan jamg‘arma tashkil etilgan. U tasavvufga qiziqqan va ko‘pxotinlilikka qarshi chiqqan.

Biografiyasi tahrir

 
Kartinining otasi, R.M.A.A Sosroningrat.

Raden Adjeng Kartini priyayi yoki yava aristokratik tabaqasidan chiqqan. U Kartini tug‘ilgandan ko‘p o‘tmay Jepara hududi regenti etib tayinlangan gubernator Raden Mas Adipati Ario Sosroningratning qizi. Kartini birinchi rafiqasining qizi. Uning onasi Nyai Hoji Siti Aminaning qizi MA Ngasirah va Jepara, Telukavur shahrida din o'qituvchisi Kyai Hoji Madirono. Otasi tomonidan Kartinining nasl-nasabini Xamengkubuwana VI da kuzatish mumkin. Regent Sosroningratning nasl-nasabini hatto Majapahit qirolligi saroyida ham kuzatish mumkin. 18-asrda shahzoda Dangirin Surabaya regenti bo‘lganligi sababli, Sosroningratning ajdodlari Pangreh Prajada ko‘plab muhim lavozimlarni egallagan. [3]

Kartinining otasi dastlab Mayongda mintaqaviy rahbar yordamchisi bo'lgan . O'sha paytdagi mustamlakachilik qoidalari regentdan zodagonning xotini bilan oila qurishni talab qilgandi. M.A Ngasirah oliy aristokrat bo‘lmagani uchun [4] uning otasi Madura qirolining bevosita avlodi bo‘lgan Raden Adjeng Vuerjanga (Moerjam) qayta turmushga chiqdi. [3] Nikohdan keyin Kartinining otasi R.A Voerjanning asl otasi R.A.A Tjitrowikromo o'rniga Jepara shahrida regent etib tayinlandi.

Kartini 11 ta tug‘ishgan va o‘gay opa-singilning 5-farzandi. Tug‘ishgan farzandlar ichida esa Kartini to‘ng‘ich qiz. Uning bobosi shahzoda Ario Tjondronegoro IV 25 yoshida regent etib tayinlangan va 19-asr oʻrtalarida farzandlariga gʻarb taʼlimini bergan birinchi regentlardan biri sifatida tan olingan. [3] Kartinining akasi Sosrokartono tillar bo‘yicha mutaxassis edi. 12 yoshga to'lgunga qadar Kartiniga Europeesche Lagere maktabida (ELS) o'qishga ruxsat berildi. Bu yerda Kartini golland tilini o‘rgangan. Biroq, 12 yoshdan keyin u uyda qolishga majbur bo‘ldi, chunki uy qamog‘iga mahkum qilingandi.

 
Kartini maktubi - Roza Abendanon (parcha)

Kartini golland tilida gapira olganligi sababli, u uyda mustaqil ta'lim olaboshladi va Gollandiyadagi yozishma do‘stlariga xat yoza boshdi. Ulardan biri Roza Abendanon bo‘lib, uni juda qo‘llab-quvvatlaydi. Yevropa kitoblari, gazeta va jurnallaridan Kartini Yevropa ayollari tafakkurining taraqqiyoti bilan qiziqdi. Uning mahalliy ayollarni ilgari surish istagi paydo bo‘ldi, chunki u mahalliy ayollarning ijtimoiy mavqei past ekanligini ko‘rdi.

Kartini Pieter Brooshooft ga tegishli Semarang De Locomotief gazetasini tez tez mutolaa qilardi. Shuningdek, u leestrommel (kitob do‘konlari obunalarga tarqatadigan jurnallar to‘plami) kuzatdi. Ular orasida juda mashxur madaniy va ilmiy jurnallar, shuningdek, Gollandiyalik ayollar jurnali De Hollandsche Lelie ham o‘rin olgandi. Keyin Kartini maktublarini bir necha marotaba nashriyotga yubordi va ular De Hollandsche Lelie'da chop etildi. Uning maktublaridan ko‘rinib turibdiki, Kartini eslatmalarni yozish paytida hamma narsani diqqat bilan o‘qigan. Uning maqsadidagi harakat nafaqat ayollarning ozodligi, balki umumiy ijtimoiy muammolardan iborat. Kartini ayollarning erkinlik, avtonomiya va huquqiy tenglik uchun kurashini kengroq harakatning bir qismi sifatida ko‘rdi. Kartini 20 yoshga to‘lmasdan oldin o‘qigan kitoblari orasida Maks Havelaar va Multatulining "Sevgi maktublari " nomi bor edi, u 1901 yilning noyabrida u bu kitoblarni ikki marta o‘qigan. Bundan tashqari, Kartini Lui Koperus va Van Edenning De Stille Kraacht (G‘ayritabiiy kuchlar ) asarini, o‘rtamiyona Augusta de Vittni, Goekoop de-Jong Van Bek xonimning feministik asarlarini va Jon Van Bekga qarshi romanini ham o‘qidi. Urush, Berta Von Suttner, Die Waffen Nieder ( Qurollarni qo'ying ). Hammasi golland tilida edi.

Kartini ota-onasini talabiga binoan Rembang regenti KRM Adipati Ario Singgih Djojo Adhiningratga [5] turmushga chiqishga rozi bo'ldi, uning allaqachon uchta xotini bor edi. Kartini 1903 yil 12 noyabrda turmushga chiqdi. Uning turmush o‘rtog‘i Kartinining xohishini qo‘lladi va Kartiniga erkinlik yaratib berdi va Rembang tumani ofis majmuasi darvozasining sharqida yoki hozirda Pramuka binosi sifatida foydalaniladigan binoda ayollar maktabini tashkil etishida yaqindan yordam berdi.

 
Kartini maktabi ( Kartini maktabi), 1918 yil.

Uning yakka-yu yagona farzandi bo‘lib, u Soesalit Djojoadhiningrat 1904 yil 13 sentyabrda tug‘ilgan. Bir necha kunlardan keyin,, 1904 yil 17 sentyabrda Kartini 25 yoshida vafot etdi. Kartini Rembang, Bulu tumani, Bulu qishlog'ida dafn etilgan.

Kartinining qat'iyatliligi va jasoratliligi sababli 1912 yilda Semarangda Kartini jamg'armasi tomonidan Ayollar maktabi Surabaya, Yogyakarta, Malang, Madiun, Cirebon va boshqa hududlarda tashkil etilgan. Maktab " Kartini maktabi " deb nomlangan. Kartini jamg‘armasi axloqiy siyosatning taniqli vakili Van Deventerlar oilasi tomonidan tashkil etilgan va qo‘llab quvvatlangan.

Garchi u millat va vatan taraqqiyoti uchun ko‘p ish qilishga ulgurmagan bo‘lsa ham, Kartini o‘zining tarixiy maktublari orqali o‘z davridan tashqariga chiqqan ijtimoiy islohotlar g‘oyalarini ilgari surdi va xotin qizlarni jamiyatda o‘z o‘rnini egallashi uchun yaqindan yordam bergan. . Uning yuksak intilishlari va harakati janob EC Abendanon, MCE Ovink-Soer xonim, Zeehandelaar, professor GK Anton va Tuan HH von Kol va HG de Booij-Boissevain kabi xorijdagi gollandiyalik tanishlari va do‘stlariga yozgan maktublarida ifodalangan. Kartinining maktublari Niderlandiyada 1911 yilda janob JH Abendanon tomonidan Door Duisternis tot Licht nomi ostida nashr etilgan. Undan tashqari, yangi adabiy shoir Armijn Pane tomonidan 1922 yilda Indonez tiliga "Zulmat ortidagi yorug‘lik" nomi bilan tarjima qilinib, chop etilgan. [6]

Xatlari tahrir

Kartini vafot etganidan so‘ng, Jak Abendanon RA Kartini Yevropadagi do‘stlariga yuborgan xatlarni yig'ib, to‘pladi. Abendanon o‘sha paytda Gollandiyaning Ost-Hindiston madaniyat, din va hunarmandchilik vaziri bo‘lgan. Kitob Duisternis tot Licht eshigi deb nomlanadi, bu so‘zma-so'z "zulmatdan yorug'likka" degan ma'noni anglatadi. Kartinining ushbu maktublar to‘plami 1911 yilda nashr etilgan. Ushbu kitob besh marta bosilgan va oxirgi nashrda Kartini maktublariga qo‘shimcha maktub qo‘shilgan.

1922 yilda Balai Pustaka nashriyoti uni malay tilida Habis Dark Rising Terang: Boeah Mind sarlavhasi bilan nashr etdi, bu Empat Brothers tomonidan tarjima qilingan. Keyin 1938 yilda "Zulmatdan yorug'likka" yangi shoir yozuvchi Armijn Panning tarjima shakli nashr etildi. Armijn Kartinining yozishmalari davomida fikrlash tarzidagi o‘zgarishlarni ko‘rsatish uchun kitobni beshta muhokama bo‘limiga ajratadi va kitob yanada aniq va tushunarli shaklga ega bo‘ladi. Shu bois,bu tarjima shakli o‘n bir marta chop etilgan. Kartinining ingliz tilidagi maktublari ham Agnes L. Simmers tomonidan tarjima qilingan. Bundan tashqari, Kartinining maktublari yava va sundan tillariga ham tarjima qilingan.

Kartinining maktublarining nashr etilishi Gollandiya jamoatchiligining e'tiborini tortdi va Kartinining fikrlari Gollandiya jamoatchiligining Javadagi mahalliy ayollarga bo‘lgan nuqtai nazarini o‘zgartira boshladi. Kartinining maktublaridagi fikrlari Indoneziya milliy uyg'onish arboblari, jumladan, " Bizning Kartini onamiz " qo‘shig'i muallifi WR Soepratman uchun ham ilhom manbai bo‘ldi va u qo‘shiqda ayollarning mustaqillik uchun kurashida Kartinining ulkan hissasi mavjudligini yoritdi.

Fikrlari tahrir

 
1952-yilda Kartini tasviri tushirilgan IDR 5 banknotasi.

Kartinining maktublarida o‘sha davrdagi ijtimoiy sharoitlar, ayniqsa, mahalliy ayollarning ahvoli haqida fikrlari yozilgan. Uning maktublarining aksariyatida shikoyatlar va da'volar mavjud, ayniqsa Java madaniyati ayollar taraqqiyotiga to‘sqinlik qilihi bayon qilinadi. U xotin-qizlarning bilim olish va o‘qish erkinligiga ega bo‘lishini xohlaydi. Kartini o‘zining g‘oyalari va intilishlarini shunday yozgan: Zelf -ontwikkeling va Zelf-onderricht, Zelf-vertrouwen va Zelf-werkzaamheid, shuningdek, Solidaritit . Bularning barchasi Religieusiteit, Wijsheid en Schoonheid (ya'ni, ilohiylik, donolik va go'zallik) asosida nasiolizm (insonparvarlik) va humanitarizm (vatanga muhabbat) bilan bog‘liq.

Kartinining maktublarida uning tashqi yordamga umidlari ham tasvirlangan. Estelle "Stella" Zeehandelaarga kirish so'zida Kartini Yevropa yoshlari kabi teng huquqli bo‘lish istagini bildirdi. U yavalik ayollarning odat cheklovlari, ya’ni maktabda bemalol o‘qiy olmasliklari, tanho bo‘lishlari, o‘zlari tanimagan yigitga turmushga chiqishlari, majburan turmush qurushga rozi bo‘lishlari sababli azoblanishini tasvirlaydi.

Kartinining maktublarida Javadagi ayollar erkinlikka intilganda qanday to‘siqlarga duch kelishi kerakligi haqida ko‘p narsalarni ochib beradi. Qizlarini 12 yoshga to‘lgan bo‘lishiga qaramasdan hali ham ba'zi otalar tahsil olishiga ruhsat bermaganligi tasvirlangan. Kartini otasini juda yaxshi ko‘rar edi, lekin ma'lum bo‘lishicha, otasiga bo‘lgan bu muhabbat ham uning orzularini amalga oshirishda katta to‘siq bo‘lgan. Maktubdagi ota ham Kartiniga juda muhabbat izhor qilgan. U Kartiniga Niderlandiyada o‘qishni davom ettirish yoki Betavidagi tibbiyot maktabiga kirishga ruxsat bermagan bo‘lsa ham, nihoyat, Betavida o‘qituvchi bo‘lish uchun o‘qishga ruxsat bergani aytiladi.

Kartinining o‘qishni, ayniqsa Yevropada davom ettirish istagi haqiqatdan ham uning maktublarida ifodalangan. Bir qancha qalam do‘stlari Kartinining Yevropada o‘qish istagi xohishini qo‘llab-quvvatlab, uni amalga oshirishga harakat qilishdi. Kartini nihoyat amalga oshgan istagini bekor qilganda, qalam do‘stlari uni Yevropada o‘qishini juda xohlagani sababli xafa bo‘lgan. Niderlandiyada o‘qish niyati va rejasi nihoyat Abendanon Kartini va uning singlisi Rukmini uchun eng yaxshisi ekanligini maslahat berganidan keyin Betaviyda faoliyatini davom ettirdi.

1903 yilning o‘rtalarida, taxminan 24 yoshga to‘lganida, Betaviyda o‘qituvchi bo‘lish uchun o‘qishni davom ettirish niyati yo‘qoldi. Abendanon xonimga yo‘llagan maktubida Kartini boshqa niyati yo‘qligini, chunki u turmushga chiqmoqchi ekanligini aytdi. " . . . Qisqa va lo‘nda qilib aytganda, men bu imkoniyatdan boshqa foydalanmoqchi emasman, chunki men turmushga chiqmoqchiman. . . " Garchi o‘sha paytda Gollandiya o‘quv bo'limi Kartini va Rukmini uchun Betawida o‘qish uchun eshikni ochgan edi.

Uning to‘yi oldidan Kartinining Yava urf-odatlariga bo‘lgan o‘zgarishlar yuz berdi. U ko'proq bag'rikeng bo'lib qoldi. U o‘sha paytda mahalliy ayollar uchun maktab ochish istagini ro‘yobga chiqarishda nikoh o‘zining afzalliklarini keltiradi deb o'yladi. Kartini o‘z maktublarida eri nafaqat Jepara o‘ymakorligi va mahalliy ayollar uchun maktablarni rivojlantirish istagini qo‘llab-quvvatlaganini, balki Kartini kitob yozishi mumkinligini ham ta'kidlagan.

Kitobi tahrir

  • Yomg'irdan keyin quyosh chiqadi

thumb|259x259px| Kitob muqovasining Armijn Pane versiyasi.

1922 yilda To'rt opa-singgil tomonidan Door Duisternis Tot Licht Malay tilida "Zulmatdan keyin ko'tarilgan nur" nomi ostida taqdim etildi; Boeah Mind . Ushbu kitob Balay Pustaka tomonidan nashr etilgan. "Yangi shoir "ning kashshof shoirlaridan biri Armijn Pane Kartinining " Zulmatdan keyin yorug'lik "ga maktublarini tarjimonlardan biri sifatida qayd etilgan. U to'rt opa-singgil nomi bilan ham tanilgan.
1938 yilda " Zulmatdan keyin yorug'lik " kitobi Door Duisternis Tot Licht tomonidan tarjima qilingan kitoblardan boshqa formatda qayta nashr etildi. Armijn Panening ushbu kitob tarjimasi o'n bir marta bosilgan. Bundan tashqari, Kartinining maktublari yava va sundan tillariga ham tarjima qilingan. Armijn Pane Kartinining maktublarini avvalgi kitoblardan farqli formatda taqdim etadi. U maktublar to'plamini beshta muhokama bo'limiga ajratdi. U bu bo'linishni Kartinining yozishmalar paytidagi munosabati va fikrlaridagi bosqichlarni yoki o'zgarishlarni ko'rsatish uchun qilgan. Kitobning yangi versiyasida Armijn Pane Kartinining xatlari sonini ham qisqartirdi. "Zulmatdan keyin yorug'lik keladi" kitobida atigi 87 ta Kartini fikrlari mavjud. Door Duisternis Tot Licht ma'lumotnomasidagi barcha fikrlarni nashr etmaslikning sababi shundaki, bir nechta fikrlarda o'xshashliklar mavjud. Yana bir sabab, hikoya chizig'ini romantikaga o'xshatib qo'yishdir. Armijn Panening fikricha, Kartinining maktublarini ayollar hayotining romantikasi sifatida o‘qish mumkin. Bu, shuningdek, u maktublarni beshta munozara bo'limiga bo'lganligining izohlaridan biridir.
  • Kartinining maktublari, Millat haqida va Millat uchun mulohazalar
Kartinining maktublarini Sulastin Sutrisno ham tarjima qilgan. Dastlab Sulastin 1972 yilda adabiyot bo'yicha o'qishni davom ettirganida, Niderlandiyaning Leiden universitetida Door Duisternis Tot Lichtni tarjima qilgan. Leydendagi nazoratchilardan biri Sulastindan Kartinining xatlar to'plami kitobini tarjima qilishni so'radi. Ma'ruzachining maqsadi Sulastin golland tilini mukammal o'zlashtirish edi. Keyin, 1979 yilda, Sulastin Sutrisnoning Door Duisternis Tot Licht tarjimasining to'liq versiyasini o'z ichiga olgan kitob nashr etildi.
Sulastin Sutrisnoning maktublar to'plami kitobi Kartinining maktublari, millat haqida va millat uchun mulohazalari nomi ostida nashr etilgan. Sulastinning so'zlariga ko'ra, golland tiliga ko'ra tarjimaning sarlavhasi: "Kartinining maktublari, Yava xalqi haqida va uchun mulohazalari" bo'lishi kerak edi. Sulastinning ta'kidlashicha, u yava tilida yozilgan bo'lsa ham, Kartini haqiqatan ham butun Indoneziya xalqining taraqqiyotini xohlaydi.
Aslida, Sulastin kitobining tarjimasi Tot Lichtning Door Duisternis kitobida Kartini maktublarini to'liq taqdim etishni xohlaydi. Sulastin Sutrisnoning tarjimasi Kartini maktublari, Millat haqida va Millat uchun kitoblarida nashr etilganidan tashqari, Kartinining " RM Abendanon-Mandri va uning maktublari" kitobida ham qo‘llaniladi.
  • Kartinining maktublari, indoneziyalik feminist 1900-1904
Kartini maktublarining tarjimalarini o‘z ichiga olgan yana bir kitob - Kartinidan maktublar, Indoneziyalik feminist 1900-1904 . Tarjimon Joost Kote. U nafaqat Abendanonning Door Duisternis Tot Licht versiyasidagi harflarni tarjima qilgan, balki Joost Coté, Kartinining Abendanon-Mandri xonimga yozgan barcha asl maktublarini tarjima qilgan.
" Kartini, Indoneziyalik feminist 1900-1904 " kitobida Roza Manuela Abendanon-Mandri xonim va uning turmush o'rtog'i JH Abendanonga 108 ta Kartini maktubi mavjud. Bunga quyidagilar kiradi: Rukmini, Kardinah, Kartina va Soematri tomonidan yozilgan 46 ta xat.

Ommaviy axborot vositalarida tahrir

  • RA Kartini filmi (1982)
  • Kartiniga sevgi maktubi (2016) — tarixiy fantastik film. Kartini rolini Raniya Putri Sari o'ynaydi.
  • Kartini filmi (2017) — Kartinini Dian Sastrovardoyo ijro etgan.

Fotogalereya tahrir

 
 Vikiomborda Kartini
haqida turkum mavjud

 

  •  
    RA Kartinining imzolangan portreti.
  •  
    Kichkina RA Kartinining ota-onasi va ukalari bilan studiya portreti. ( 1890-yillar fotosurati ).
  •  
    Kartini va uning opa-singillari tomonidan imzolangan kabinet fotosurati. Chap va o'ng: Kartini, Kardinah, Roekmini.

Eslatmalar tahrir

  1. ↑ Raden Ayu adalah gelar untuk wanita bangsawan yang menikah dengan pria bangsawan dari keturunan generasi kedua hingga ke delapan dari seorang raja Jawa yang pernah memerintah, sedang penggunaan gelar R.A. (Raden Ajeng) hanya berlaku ketika belum menikah.

Manbalar tahrir

  1. ↑ Latifah, Lanny. „Diperingati Setiap 21 April, Ini Biografi Singkat RA Kartini dan Sejarah Ditetapkannya Hari Kartini“. Tribunnews.com (2021-yil 20-aprel). Qaraldi: 2021-yil 26-may.
  2. ↑ Indonesia 1800–1950 Beck
  3. ↑ 3,0 3,1 3,2 On feminism and nationalism: Kartini's letters to Stella Zeehandelaar 1899-1903. Monash University Press, 2005 — 2 bet. ISBN 1876924357. 
  4. ↑ Interview with Kathryn Robinson: Secularization of Family Law in Indonesia, Harvard Asia Quarterly, diakses 21 April 2010
  5. ↑ Safwan, Mardanas. R.A. Kartini: riwayat hidup dan perjuangannya (id). Mutiara Sumber Widya, 2001. ISBN 978-979-9331-17-5. 
  6. ↑ Adam, Mohammad. „Arti Kartini di Masa Kini“. Medcom.id (2015-yil 21-aprel). Qaraldi: 2020-yil 10-may.

Havolalar tahrir 

"https://uz.wikipedia.org/w/index.php?title=Kartini&oldid=4104640" dan olindi