Kompyuter dasturini oʻrnatish
Bu maqola oʻzbek tilining imlo qoidalariga muvofiq yozilmagan. Qarang: VP:ORFO. |
Kompyuter dasturini oʻrnatish (yoki sozlash) (shu jumladan qurilma drayverlari va plaginlari) dasturni bajarishga tayyor qilish uchun qilinadigan harakatdir. Oʻrnatish deganda uni kompyuterda foydalanishga yaroqli qilish maqsadida dasturiy taʼminot yoki apparatning maxsus konfiguratsiyasi tushuniladi. Uni oʻrnatish uchun dasturiy taʼminotning (dasturning) yumshoq yoki raqamli nusxasi kerak boʻladi. Dasturiy taʼminot (dastur) qismini oʻrnatishning turli jarayonlari mavjud. Jarayon har bir dastur va har bir kompyuter uchun farq qilganligi sababli, dasturlar (jumladan, operatsion tizimlar) koʻpincha oʻrnatish uchun zarur boʻlgan barcha ishlarni bajarish uchun mas’ul boʻlgan maxsus dastur bilan birga keladi (pastga qarang). Oʻrnatish kattaroq dasturiy taʼminotni joylashtirish jarayonining bir qismi boʻlishi mumkin. tahrir
Oʻrnatish odatda kodni (dasturni) oʻrnatish fayllaridan mahalliy kompyuterdagi yangi fayllarga koʻchirish/generatsiya qilish, operatsion tizim tomonidan osonroq kirish uchun zarur kataloglarni yaratish, muhit oʻzgaruvchilarini roʻyxatga olish, oʻrnatishni olib tashlash uchun alohida dasturni taqdim etish va hokazolarni oʻz ichiga oladi. Kod odatda bir nechta joylarda nusxalangan/yaratilganligi sababli, oʻchirish odatda dastur papkasini oʻchirishdan koʻproq narsani oʻz ichiga oladi. Masalan, toʻliq oʻchirish uchun roʻyxatga olish kitobi fayllari va boshqa tizim kodlarini oʻzgartirish yoki oʻchirish kerak boʻlishi mumkin. tahrir
Umumiy koʻrinish tahrir
Baʼzi kompyuter dasturlari ularni oddiygina kompyuterda saqlangan papkaga nusxalash va ularni ishga tushirish mumkin. Boshqa dasturlar darhol bajarish uchun yaroqsiz shaklda taqdim etiladi va shuning uchun oʻrnatish jarayoni talab qilinadi. Oʻrnatilgandan soʻng, dastur har bir bajarilishidan oldin qayta oʻrnatishga hojat qoldirmasdan, qayta-qayta bajarilishi mumkin. tahrir
Dasturiy taʼminotni oʻrnatish paytida amalga oshiriladigan umumiy operatsiyalar quyidagilarni oʻz ichiga oladi: tahrir
Kerakli tizim talablari bajarilishiga ishonch hosil qiling tahrir
Dasturiy taʼminotning mavjud versiyalarini tekshirish tahrir
Dastur fayllari va papkalarini yaratish yoki yangilash tahrir
Konfiguratsiya fayllari, Windows roʻyxatga olish kitobi yozuvlari yoki muhit oʻzgaruvchilari kabi konfiguratsiya maʼlumotlarini qoʻshish tahrir
Dasturiy taʼminotni foydalanuvchi uchun ochiq qilish, masalan, havolalar, yorliqlar yoki xatchoʻplar yaratish tahrir
Daemons (Unixga oʻxshash OSlar uchun) yoki Windows xizmatlari kabi avtomatik ravishda ishlaydigan komponentlarni sozlash tahrir
Mahsulotni faollashtirishni amalga oshirish tahrir
Dasturiy taʼminot versiyalarini yangilash tahrir
Ushbu operatsiyalar baʼzi toʻlovlarni talab qilishi yoki bepul boʻlishi mumkin. Toʻlov mavjud boʻlgan holda bu dasturiy taʼminotni oʻrnatish narxi, foydalanuvchi litsenziyasi, foydalanuvchidan mavjud kupon yoki aktivlashtirish kodlarini hisobga olishi kerak boʻladi. tahrir
Baʼzi oʻrnatuvchilar foydalanuvchilarni reklama dasturlari, asboblar paneli, sinov dasturlari yoki sherik kompaniyalarning dasturiy taʼminoti kabi keraksiz dasturlarni oʻrnatish[1] kabi foydalanuvchi istamagan amallarni bajarishga urinishlari mumkin. Bunga yoʻl qoʻymaslik uchun aniq oʻrnatish soʻralayotgan narsaga qoʻshimcha ehtiyotkorlik kerak. Keyin qoʻshimcha dasturiy taʼminotni oʻrnatishni shunchaki oʻtkazib yuborish yoki belgini olib tashlash mumkin (bu foydalanuvchidan oʻrnatish jarayonining „moslashtirilgan“, „batafsil“ yoki „ekspert“ versiyasidan foydalanishni talab qilishi mumkin).[1] Such malicious conduct is not necessarily a decision by the software developers or their company but can also be an issue of external installers such as the Download.com installer by CNET.[2] Bunday zararli xatti-harakatlar dasturiy taʼminot ishlab chiquvchilari yoki ularning kompaniyasining qarori boʻlishi shart emas, balki CNET ning Download.com oʻrnatuvchisi kabi tashqi oʻrnatuvchilar muammosi ham boʻlishi mumkin.[3] tahrir
Diqqat qilish lozim tahrir
Yuqorida aytib oʻtilganidek, baʼzi kompyuter dasturlari oʻrnatishni talab qilmaydi. Bu bir vaqtlar DOS, Mac OS, Atari TOS va AmigaOS da ishlaydigan koʻplab dasturlar uchun odatiy hol edi. Hisoblash muhiti murakkablashgani va qattiq disklar floppi disketalarning oʻrnini egallaganligi sababli, aniq oʻrnatish zarurati paydo boʻldi. Masalan, Commodore kompaniyasi Amiga uchun oʻrnatuvchini chiqargani ham yuqoridagi kabi zarurat natijasidir. tahrir
tahrir
Turlari tahrir
Oʻrnatishda ishtirok etdi tahrir
Windows tizimlarida bu oʻrnatishning eng keng tarqalgan shakli. Oʻrnatish jarayoni odatda oxirgi foydalanuvchi litsenziya shartnomasini (EULA) qabul qilish yoki rad etish, oʻrnatish joyi kabi afzalliklarni koʻrsatish, parollarni taqdim etish yoki mahsulotni faollashtirishda yordam berish kabi tanlov qilish uchun unga tashrif buyurgan foydalanuvchini talab qiladi. Grafik muhitlarda ketma-ketlik (wizard)ga asoslangan interfeysni taklif qiluvchi oʻrnatuvchilar keng tarqalgan. Ishtirok etgan oʻrnatuvchilar foydalanuvchilardan xatolarni kamaytirishga yordam berishlarini soʻrashlari mumkin. Misol uchun, agar kompyuter dasturi oʻrnatilayotgan disk toʻla boʻlsa, oʻrnatuvchi foydalanuvchidan boshqa maqsadli yoʻlni belgilashni yoki diskdagi yetarli joyni boʻshatishni soʻrashi mumkin. Keng tarqalgan notoʻgʻri tushuncha arxivdan chiqarish boʻlib, u oʻrnatish harakati hisoblanmaydi, chunki u EULAni qabul qilish yoki rad etish kabi foydalanuvchi tanlovlarini oʻz ichiga olmaydi. tahrir
Koʻrinmas oʻrnatish tahrir
Jarayon davomida xabarlar yoki oynalarni koʻrsatmaydigan oʻrnatish. „Koʻrinmas oʻrnatish“ „nazoratsiz oʻrnatish“ bilan bir xil emas (pastga qarang): Barcha koʻrinmas oʻrnatishlar qarovsizga kiradi, lekin barcha qarovsiz oʻrnatishlar koʻrinmas boʻlmaydi. Koʻrinmas oʻrnatishning sababi qulaylik yoki hiyla-nayrang boʻlishi mumkin. Zararli dasturiy taʼminot va viruslar oʻzi haqiqiy, lekin xakerlik dasturini yuklab olish deb hisoblagan biznesda ishlayotgan shaxs havolani bosganida koʻrinmas tarzda oʻrnatilishi mumkin.[4][5] Oddiy foydalanuvchilar uchun koʻrinmas oʻrnatish unchalik koʻp foyda keltirmaydi, lekin minglab foydalanuvchilar ishlaydigan yirik tashkilotlarda ilovalarni joylashtirish odatiy vazifaga aylanadi va shuning uchun dastur fonda foydalanuvchi ishiga taʼsir qilmasdan oʻrnatilishi uchun koʻrinmas oʻrnatish amalga oshiriladi. tahrir
Qarovsiz oʻrnatish tahrir
Oʻrnatish jarayoni davomida foydalanuvchi ishtirokisiz yoki umuman foydalanuvchi boʻlmagan holda amalga oshiriladi. Ushbu yondashuvdan foydalanishning sabablaridan biri koʻp sonli tizimlarni oʻrnatishni avtomatlashtirishdir. Qarovsiz oʻrnatish foydalanuvchidan hech narsa berishni talab qilmaydi yoki oʻrnatish boshlanishidan oldin barcha kerakli maʼlumotlarni olgan boʻladi. Bunday kiritish buyruq qatori kalitlari yoki javob fayli(barcha kerakli parametrlarni oʻz ichiga olgan fayl) shaklida boʻlishi mumkin. Windows XP va koʻpgina Linux distributivlari javob fayli bilan oʻrnatilishi mumkin boʻlgan operatsion tizimlarga misoldir. Qarovsiz oʻrnatishda xatolarni yumshatishga yordam beradigan foydalanuvchi yoʻq deb taxmin qilinadi. Misol uchun, agar oʻrnatish vositasi notoʻgʻri boʻlsa, oʻrnatuvchi oʻrnatishni muvaffaqiyatsiz tugatishi kerak, chunki xatoni tuzatadigan yoki vositani almashtiradigan foydalanuvchi yoʻq. Qarovsiz oʻrnatuvchilar keyinchalik koʻrib chiqish uchun kompyuter jurnalida xatolarni yozib olishlari mumkin. tahrir
Boshsiz oʻrnatish tahrir
Oʻrnatish ulangan kompyuter monitoridan foydalanmasdan amalga oshiriladi. Boshsiz oʻrnatishning ishtirok etgan shakllarida boshqa mashina maqsadli mashinaga ulanadi (masalan, mahalliy tarmoq orqali) va ekran boshqa mashinaga ulanadi. Boshsiz oʻrnatish uchun maqsadli kompyuter joylashgan joyda foydalanuvchi kerak emasligi sababli, qarovsiz boshsiz oʻrnatuvchilar dasturni bir vaqtning oʻzida bir nechta mashinalarga oʻrnatish uchun ishlatilishi mumkin. tahrir
Rejalashtirilgan yoki avtomatlashtirilgan oʻrnatish tahrir
Oʻrnatish jarayoni oldindan belgilangan vaqtda yoki oldindan belgilangan shart sodir boʻlganda, foydalanuvchining buyrugʻi bilan boshlanadigan oʻrnatish jarayonidan farqli oʻlaroq. Masalan, foydalanilayotgan kompyuter dasturining keyingi versiyasini oʻrnatishga tayyor boʻlgan tizim maʼmuri ushbu dastur ishlamayotgan paytda oʻrnatishni rejalashtirishi mumkin. Operatsion tizim foydalanuvchi ulaydigan qurilma uchun qurilma drayverini avtomatik ravishda oʻrnatishi mumkin. (Zararli dastur ham avtomatik tarzda oʻrnatilishi mumkin. Misol uchun, foydalanuvchi virusli qurilmani kompyuteriga ulaganida mashhur Conficker oʻrnatilgan. tahrir
Toza oʻrnatish tahrir
Toza oʻrnatish — bu oʻrnatilgan kompyuter dasturining eski versiyalari yoki oldingi oʻrnatishdan qolgan qoldiqlar kabi hech qanday xalaqit beruvchi elementlar yoʻq boʻlganda amalga oshiriladigan oʻrnatish. Xususan, operatsion tizimni toza oʻrnatish — bu oʻrnatishdan oldin maqsadli disk boʻlimi oʻchiriladi. Interferentsiya qiluvchi elementlar yoʻqligi sababli, toza oʻrnatish muvaffaqiyatsiz boʻlishi mumkin boʻlgan yoki sezilarli darajada uzoq davom etishi mumkin boʻlgan joyda muvaffaqiyatli boʻlishi mumkin. tahrir
Tarmoq orqali oʻrnatish tahrir
Tarmoq orqali oʻrnatish yoki qisqa qilib netinstall (Inglizcha Network installation atamasinign qisqartma shakli) — bu umumiy tarmoq resursidan dasturni oʻrnatish boʻlib, u tarmoq orqali boshqa paketlarni yuklab olishni davom ettirishdan oldin minimal tizimni oʻrnatish orqali amalga oshirilishi mumkin. Bu shunchaki asl media nusxasi boʻlishi mumkin, ammo institutsional mijozlar uchun sayt litsenziyalarini taklif qiluvchi dasturiy taʼminot nashriyoti tarmoq orqali oʻrnatish uchun moʻljallangan versiyani taqdim etishi mumkin. tahrir
Oʻrnatuvchi tahrir
Oʻrnatish dasturi yoki oʻrnatuvchi — bu ilovalar, drayverlar yoki boshqa dasturlar kabi fayllarni kompyuterga oʻrnatadigan kompyuter dasturi. Baʼzi oʻrnatuvchilar oʻz tarkibidagi maʼlum dasturiy taʼminotni oʻrnatsa, boshqa oʻrnatuvchilar umumiy maqsadli boʻlib, oʻrnatiladigan dasturiy taʼminot paketining mazmunini oʻqish orqali maʼlum ketma-ketlikdagi buyruqlarni bajarish orqali dasturni oʻrnatadi. tahrir
Ular „mustaqil oʻrnatuvchi“ (yoki „oflayn oʻrnatuvchi“) va „veb oʻrnatuvchi“ (yoki „onlayn oʻrnatuvchi“) sifatida mavjud boʻlib, birinchisi barcha oʻrnatish fayllarini oʻz ichiga olganligi sababli oflayn oʻrnatish imkonini beradi, ikkinchisi esa kerakli fayllarni yuklab olishi kerak. oʻrnatish vaqtida internetdan oʻrnatish uchun. tahrir
Paketlarni boshqarish tizimi va oʻrnatuvchi oʻrtasidagi farqlar: tahrir
Bootstrapper tahrir
Kompyuter dasturini oʻrnatish jarayonida baʼzan oʻrnatuvchi yoki paket menejerining oʻzini yangilash kerak boʻladi. Buni amalga oshirish uchun bootstrapping deb ataladigan texnikadan foydalaniladi. Buning umumiy namunasi oʻrnatuvchini yangilaydigan va yangilanishdan keyin haqiqiy oʻrnatishni boshlaydigan kichik bajariladigan fayllardan foydalanishdir. Ushbu kichik bajariladigan fayl bootstrapper deb ataladi. Baʼzan bootstrapper yuklash jarayonida dasturiy taʼminot uchun boshqa shartlarni ham oʻrnatadi. tahrir
Umumiy turlari tahrir
Kross platforma oʻrnatuvchilari Windows, macOS va Linuxda ishlaydigan oʻrnatuvchilarni ishlab chiqaradi. Bunga misol Flexera Software tomonidan InstallAnywhere. tahrir
Windows NT oilasi oʻrnatish API’sini va Windows Installer deb nomlangan tegishli xizmatni oʻz ichiga oladi. Microsoft bepul mavjud Windows SDK da Windows Installer yordamida oʻrnatuvchilarni yaratish uchun zarur boʻlgan minimal darajadagi vositalarni taqdim etadi, buning oʻrniga ishlab chiquvchilarga va uchinchi tomonlarga maxsus oʻrnatuvchilarni yaratishda undan foydalanishga ruxsat berish uchun APIga eʼtibor qaratadi. Uchinchi tomon vositalari jarayonni tezlashtirish uchun ushbu API yordamida oʻrnatuvchilarni yaratishni qoʻllab-quvvatlashi mumkin. Masalan, InstallShield (Flexera Software) va WiX (Outercurve Foundation). Windows Installer-ga tayanmaydigan oʻrnatishni yaratish vositalariga Wise Installation Studio (Wise Solutions, Inc.) kiradi.), oʻrnatuvchi VISE (MindVision Software), Visual Installer (SamLogic), NSIS, Clickteam, InnoSetup va InstallSimple. tahrir
===== macOS oʻz ichiga Installer, mahalliy paketlar menejeri hisoblanadi. macOS shuningdek, dasturiy taʼminotni yangilash uchun alohida dasturni oʻz ichiga oladi, Software Update, lekin faqat Apple va tizim dasturlarini qoʻllab-quvvatlaydi. 10.6.6 dan boshlab dockga kiritilgan Mac App Store iOS qurilmalari uchun muvaffaqiyatli App Store bilan koʻplab atributlarni baham koʻradi, masalan, shunga oʻxshash ilovalarni tasdiqlash jarayoni, xaridlar uchun Apple ID-dan foydalanish, avtomatik oʻrnatish va yangilash. Bu macOS uchun Apple tomonidan afzal qilingan yetkazib berish usuli boʻlsa-da, ref>„macOS - What is macOS“. Apple. Qaraldi: 5-aprel 2018-yil. </ref> avval sotib olingan litsenziyalarni yuklab olish yoki avtomatik yangilash uchun Mac App Store doʻkoniga oʻtkazib boʻlmaydi. MacOS uchun tijorat ilovalari oʻrnatuvchi VISE (MindVision Software) yoki InstallerMaker (StuffIt) ning Mac versiyasi kabi uchinchi tomon oʻrnatuvchisidan ham foydalanishi mumkin. =====
Tizim oʻrnatuvchi tahrir
Tizim oʻrnatuvchisi — operatsion tizimni qurilmaga oʻrnatish va oʻrnatish uchun ishlatiladigan dastur. Linuxda tizim oʻrnatuvchilarga misollar Ubuntu uchun Ubiquity va Wubi, CentOS va Fedora uchun Anaconda, Linuxning Debian-ga asoslangan versiyalari uchun Debian -Installer va SUSE -ga asoslangan loyihalar uchun YaST. Yana bir misol Haiku operatsion tizimida mavjud boʻlib, u jonli CD yoki jonli USB dan yuklangandan soʻng oʻzini qurilmaga oʻrnatish uchun Haiku Installer deb nomlangan yordam dasturidan foydalanadi. tahrir
Manbalar tahrir
- ↑ 1,0 1,1 Hoffman, Chris „How to Avoid Installing Junk Programs When Downloading Free Software“. HowToGeek (27-iyul 2013-yil). Qaraldi: 6-oktabr 2015-yil.
- ↑ Mathews, Lee „Download.com wraps downloads in bloatware, lies about motivations“. ExtremeTech (22-avgust 2011-yil). Qaraldi: 6-oktabr 2015-yil.
- ↑ Mathews, Lee „Download.com wraps downloads in bloatware, lies about motivations“. ExtremeTech (22-avgust 2011-yil). Qaraldi: 6-oktabr 2015-yil.
- ↑ „What is a Silent Installation?“ (en-US). Webopedia (2021-yil 20-dekabr). Qaraldi: 2022-yil 5-may.
- ↑ „Silent Install Definition“. techterms.com. Qaraldi: 2022-yil 5-may.