Kongo Xalq Respublikasi
Kongo Xalq Respublikasi (fransuzcha: République populaire du Congo) ― 1970-yilda Kongo Respublikasida e'lon qilingan sotsialistik davlati. Kongo Mehnat partiyasi (fr. Parti congolais du travail, PCT) boshchiligida 1991-yilgacha davom etdi, u 1990-yillarning boshlarida Afrikani qamrab olgan islohotlar toʻlqini sharoitida mamlakat nomi oʻzgartirildi va KMP hukumati tugatildi.
Kongo Xalq Respublikasi fr. République populaire du Congo
| |
|---|---|
|
Shior: «Travail, Démocratie, Paix» «Mehnat, Demokratiya, Tinchlik» | |
| Madhiya: | |
 | |
| Poytaxt | Brazzavil |
| Rasmiy til(lar) | Fransuzcha |
| Hukumat | Sotsialistik Respublika |
| Marian Nguabi | |
• Tashkil Topgan |
1970-yil 3-yanvardan |
• Tugatilgan |
1992-yil 31-avgustgacha |
| Maydon | |
• Butun |
342 000 km2 |
| Aholi | |
• 1988-yilgi roʻyxat |
2 153 685 kishi |
| Pul birligi | Afrika franki |
Tarixi tahrir
Kongo Xalq Respublikasi Brazzavilda hukumatni agʻdargan soʻlchilar tomonidan uyushtirilgan muvaffaqiyatli davlat toʻntarishidan soʻng eʼlon qilindi. Marian Ngua davlatni boshqargan va toʻntarishdan ikki yil oʻtib sotsializm qura boshlagan. Milliy Majlis tugatilgandan soʻng Nguabi Kongo Mehnat partiyasini (KMP) tuzdi, u 1991-yilgacha yagona partiya boʻlib qoldi. Nguabining oʻzi 1977-yilda oʻldirildi.
Nguabi oʻldirilganidan keyin va 1979-yil fevraligacha mamlakatda hokimiyatni partiyaning Harbiy qoʻmitasi amalga oshirdi.1979-yil mart oyida KMPning navbatdan tashqari III syezdi boʻlib oʻtdi, unda Partiya Markaziy Qoʻmitasining yangi tarkibi va partiyaning yangi tarkibi saylandi. Polkovnik D. Sassu-Ngesso KMP Markaziy Qo‘mitasi raisi va mamlakat Prezidenti etib saylandi. 1979-yil yozida referendumda yangi konstitutsiya tasdiqlandi, parlament va mahalliy hokimiyatlar saylandi.
Afrikaning sotsialistik yoʻnalishdagi boshqa davlatlari singari, Kongo Xalq Respublikasi ham Sovet Ittifoqi bilan yaqin aloqada edi. Biroq, KXR Fransiya bilan yaqin munosabatlarni saqlab qoldi.
1991-yil oʻrtalarida Milliy suveren konferentsiya mamlakatning yangi yoʻnalishini tasdiqladi, KMP rejimida qoʻllanilgan nom, bayroq va madhiyani oʻzgartirdi. Suveren milliy konferensiya bir partiyaviy tizimni bekor qildi va Andre Milongoni oʻtish davri hukumati bosh vaziri etib tayinladi, unga ijroiya vakolatlari berildi.
Demografiyasi tahrir
Mamlakat aholisi 1988-yilda 2 153 685 kishi edi. Kongoga 15 xil etnik guruhlar bor edi. Shuningdek, KXRda 8500 ga yaqin yevropaliklar yashagan, ularning aksariyati fransuzlar edi. Fransuz tili rasmiy til edi, lekin Kikongo va Lingala ham rasmiy tillar sifatida kiritilgan edi. Aholining ko'p qismi Brazzavil kabi shaharlarda toʻplangan. Savodxonlik 80% edi, lekin chaqaloqlar o'limi yuqori edi.
Iqtisodiyoti tahrir
KXR mustamlaka davridan beri rivojlanmagan iqtisodiyotni meros qilib oldi, bu yerda hali ham fransuz kompaniyalari hukmronlik qilar edi. Hukumat iqtisodiyotda davlat va aralash tarmoqlarni mustahkamlash, xususiy kompaniyalar faoliyati ustidan davlat nazoratini kuchaytirishga katta e’tibor qaratdi.
Davlat daromadlarining eng katta manbai neft boʻlib, uning konlari 1957-yilda topilgan. Qimmatbaho tropik yogʻoch, asosan okume, limba va akaju eksporti foydali edi. 1969-yildan 1979-yilgacha kaliy tuzi zahiralarini oʻzlashtirish ishlari va yuqori sifatli temir rudasi zahiralari topildi.
Aholining koʻp qismi oʻz isteʼmoli uchun yetishtirish va ichki bozorda kassava va banan (asosiy oziq-ovqat ekinlari) sotish bilan shugʻullangan. Shuningdek, yams va oz miqdorda boshqa ekinlar ham. Eksport ekinlari (shakarqamish, palma moyi, kofe va kakao daraxtlari, tamaki va yeryongʻoq) asosan yevropaliklarga qarashli plantatsiyalarda yetishtirildi. Chorvachilik chorva uchun halokatli boʻlgan yuqumli kasalliklar tashuvchisi boʻlgan setse pashshasining keng tarqalishi tufayli cheklangan edi.
Mamlakatda birinchi darajali daryo va dengiz portlari mavjud edi.
Sanoatning asosiy tarmoqlari oʻrmon va yogʻochsozlik, oziq-ovqat va togʻ-kon sanoatidir.
KXR sogʻliqni saqlash va xalq taʼlimi sohasida katta muvaffaqiyatlarga erishdi. Ishsizlik va narxlarning oshishi hukumatni jiddiy tashvishga soldi. Aholi jon boshiga milliy daromad - yiliga 300 dollar edi.
Siyosiy tuzilishi tahrir
Davlat rahbari 5 yil muddatga saylanadigan prezident edi. Qonun chiqaruvchi hokimiyat ikki palatali parlamentga boʻlingan edi (Milliy Majlis - 5 yil muddatga saylangan 125 deputat va Senat - 60 senator - 6 yil muddatga).
Kongo Mehnat partiyasi (KMP) mamlakatdagi yagona va hukmron partiya edi. Partiya dasturi va nizomida KMP oʻz faoliyatida marksistik-lenincha taʼlimotga asoslanishi taʼkidlangan.
Adabiyot tahrir
- Елисеев В. И.. По джунглям Конго: (Записки геолога), 2-е изд., перераб. и доп 9000 экз, Человек и окружающая среда, М.: Наука, 1992. ISBN 5-02-002222-5.