Kosova-Turkiya munosabatlari

Kosovo-Turkiya munosabatlari qisman tan olingan Kosovo Respublikasi va Turkiya oʻrtasidagi ikki tomonlama diplomatik munosabatlardir hisoblanadi.

Tarixi

Kosovo Respublikasi Bosh vaziri Hoshim Tachi va Turkiya Bosh vaziri Rajab Toyyib Erdoʻgʻon Prizrenda, 2010-yil.

1990-yillarda Bosniya va Kosovoda qurolli mojarolar boshlandi, Turkiya hukumati ham bu jarayonga aralashdi. 1990-yillarda Turkiya Kosovo albanlariga cheklangan yordam koʻrsatdi , Milliy razvedka tashkiloti Kosovo ozodlik armiyasi jangchilarini Izmirdagi harbiy bazada oʻqidilar. Boshqa tomondan, Turkiya hukumati Kosovo urushining separatistik maqsadidan xavotirda edi, chunki bu mamlakat ichidagi kurdlar bilan bogʻliq vaziyatga salbiy taʼsir koʻrsatishi mumkin va Kosovodagi turklar serblarga qarshi kurashda albanlar bilan birlashmagan edi. 1990-yillarda Turkiya aholisi oʻz mamlakatlaridagi alban mafiyasining faoliyati tufayli albanlarga nisbatan salbiy nuqtai nazarga ega boʻlgan koʻpchilik Yevropa mamlakatlari aholisidan farqli oʻlaroq, kosovo albanlariga xayrixoh edilar.

Turk aholisi Kosovodagi voqealardan xavotirda edi va Bolqon yarim oroli bilan tarixiy, madaniy, diniy va boshqa aloqalar tufayli oʻzini oʻzi eʼlon qilgan Kosovo Respublikasi hukumatining serblarga qarshi va NATOga qarshi pozitsiyasini qoʻllab-quvvatladi. NATO aʼzosi sifatida Turkiya oʻn sakkiz turk jangchisi ishtirok etgan Yugoslaviyani bombardimon qilishni qattiq qoʻllab-quvvatladi. Urush tugaganidan keyin Turkiya 1000 nafar turk askari ishtirok etgan Yevropada Xavfsizlik Hamkorlik Tashkiloti missiyalari orqali Kosovoga barqarorlik va xavfsizlikka erishish uchun yordam berdi.

2008-yil 17-fevralda Kosovo Respublikasining Serbiyadan mustaqilligini bir tomonlama eʼlon qilish boʻlib oʻtdi. 2008-yil 18-fevralda Turkiya Kosovo Respublikasi mustaqilligini tan oldi. Turkiyaning Adolat va taraqqiyot partiyasi Usmonlilar imperiyasiga aloqador davlatlar bilan munosabatlarni rivojlantirishni qoʻllab-quvvatlagani uchun Kosovo Respublikasi mustaqilligini zudlik bilan tan olish masalasini ilgari surdi. Kosovo Respublikasining Turkiya bilan davlat munosabatlari doʻstona, chunki Turkiyaning alban aholisi Bolqon yarim orolida va aksincha albanlar bilan yaqin aloqada boʻlib turadi, shuningdek, Turkiya hukumatining yaqin ijtimoiy-siyosiy munosabatlarni oʻrnatishga qaratilgan siyosati buning asosiy sababi hisoblanadi. Kosovo Respublikasi bilan madaniy, iqtisodiy va harbiy aloqalar yanada ravnaq topa boshladi. Turkiya Kosovo Respublikasining Bolqondagi geosiyosiy manfaatlarini qoʻllab-quvvatlaydi. 2011-yilda Gallup instituti Kosovo Respublikasi aholisi oʻrtasida soʻrov oʻtkazdi, uning natijalariga koʻra, kosovoliklarning 85 foizi Turkiyani doʻst mamlakat deb bilishi maʼlum boʻldi.

Turkiya albanlar va Gʻarbning anʼanaviy ittifoqchisi sifatida koʻriladi, shuningdek, Kosovo Respublikasi mustaqilligini qoʻllab-quvvatlagani buning asosiy sababidir. Kosovo albanlarining aksariyati faqat Kosovo Respublikasi pasportiga ega va Turkiya ular vizasiz tashrif buyurishi mumkin boʻlgan kam sonli davlatlardan biridir. Turkiya Kosovo va Serbiya oʻrtasidagi tinchlik muzokaralarini rasman qoʻllab-quvvatlaydi, shuningdek, Kosovo Respublikasining NATO va Yevropa Ittifoqiga qoʻshilishi uchun siyosiy yordam beradi. 2013-yil oktabr oyida Turkiya Bosh vaziri Rajab Toyyib Erdoʻgʻon Kosovo Respublikasiga rasmiy davlat tashrifi chogʻida turklar va kosovarlarni umumiy tarix, madaniyat, sivilizatsiya birlashtirib turishini, bu ikki xalq birodar ekanini taʼkidlagan edi. Soʻngra Turkiya Kosovo, Kosovo esa Turkiya ekanligini qoʻshimcha qildi. Turkiya bosh vazirining bunday izohlari esa Serbiyaning gʻazabga sabab boʻlgan edi.

Iqtisodiy va madaniy aloqalar

Turkiyadagi alban diasporasi Turkiyaning Kosovo Respublikasi mustaqilligini tan olishini qatʼiyan qoʻllab-quvvatladi. Baʼzi maʼlumotlarga koʻra, kosovo albanlari toʻgʻridan-toʻgʻri Kosovo Respublikasiga qaraganda Turkiyada koʻproq yashaydi. Turkiya Adolat va taraqqiyot partiyasi mamlakatda koʻplab alban millatiga mansub odamlar istiqomat qilishini tan oladi va bu ichki va tashqi siyosatga maʼlum darajada taʼsir koʻrsatadi. Kosovolik Mehmet Akif Ersoyning (Turkiya madhiyasi muallifi) va boshqa koʻplab alban asli turklarning tugʻilgan joyidir. Kosovo Respublikasida 20 000 turklar yashaydi va turk tili bu davlatning rasmiy mintaqaviy tillaridan biri sanaladi.

Turkiya Kosovo Respublikasi uchun muhim savdo sherigi boʻlib, mamlakatlar oʻrtasidagi tovar ayirboshlash ijobiy dinamika va barqaror oʻsishni tashkil etmoqda. Turkiya Kosovo Respublikasida avtomobil yoʻllari va aeroportlar qurilishiga sarmoya kiritmoqda, 2010-yillar boshida 500 million AQSh dollari miqdoridagi shartnomalar imzolangan. Turkiya Kosovo Respublikasi iqtisodiga sarmoya kiritgan eng yirik investitsion davlatlar uchligidan birini tashkil etadi.

Turkiyaning Kosovo Respublikasi siyosatiga taʼsiri

2010-yillarda Turkiya hukumati Kosovo Respublikasidan ushbu davlatning Usmonlilar davri haqidagi maktab darsliklari mazmunini oʻzgartirishni soʻradi, uning fikricha, haqoratomuz materiallar maktab darsliklarida kiritilganligidir. Turkiyaning ushbu soʻrovini koʻrib chiqqandan soʻng, Kosovo Respublikasi hukumati maktab darsliklari mazmuniga neytral atamalarni kiritish orqali oʻzgartirish kiritishga qaror qabul qildi.

2018-yilning fevral oyida Kosovo Respublikasi politsiyasi "Ozod Kurdiston " mitingini taqiqlagan edi. Kosovo Respublikasi rasmiylarining pozitsiyasiga koʻra, miting tashkilotchilari miting oʻtkazishga ruxsat bermagan, shuningdek, bunday hodisa oldindan aytib boʻlmaydigan oqibatlarga olib kelishi mumkin. Turkiya hukumati Kosovo Respublikasining bu harakatini yuqori baholadi va bu mitingni oʻtkazish mamlakatlar oʻrtasidagi munosabatlarga salbiy taʼsir koʻrsatishi mumkinligini qoʻshimcha qilib oʻtdi.

Adabiyotlar

• Ağir, Bülent Sarper; Arman, Murat Necip „Turkish foreign policy towards the Western Balkans in the Post War Era: Political and Security Dimensions“,. Turkey's Foreign Policy and Security Perspectives in the 21st Century. Andoza:Нп3, 2016 — 143—166 bet. ISBN 9781627345866. 
• Balcer, Adam „Turkey as a Stakeholder and Contributor to Regional Security in the Western Balkans“,. Debating security in Turkey: Challenges and changes in the twenty-first century. Lanham: Lexington Books, 2012 — 64—83 bet. ISBN 9780739148716. 
• {{{заглавие}}}.
• Bobić, Marinko „Congruous or Conflicting? Great Power Configurations in the Balkans“,. Great Powers and Geopolitics: International Affairs in a Rebalancing World. Cham: Andoza:Нп3, 2015 — 87—112 bet. ISBN 9783319162898. 
• Bošković, Marija Mitrović; Reljić, Dušan; Vračić, Alida „Elsewhere in the neighbourhood: Reaching out to the Western Balkans“,. Turkey’s Public Diplomacy. Palgrave Macmillan, 2016 — 99—120 bet. ISBN 9781137466983. 
• Daskalovski, Židas „Claims to Kosovo: Nationalism and Self-determination“,. Understanding the war in Kosovo. London: Psychology Press, 2003 — 13—30 bet. ISBN 9780714653914. 
• Dannreuther, Roland „Perceptions in the Middle East“,. Kosovo: Perceptions of War and Its Aftermath. London: Andoza:Нп3, 2001 — 206—218 bet. ISBN 9780826456694. 
• Deliso, Christopher. The Coming Balkan Caliphate: The Threat of Radical Islam to Europe and the West. Westport: Greenwood Publishing Group, 2007. ISBN 9780275995256. 
• {{{заглавие}}}.
• Emmert, Thomas; Ingrao, Charles. Conflict in Southeastern Europe at the End of the Twentieth Century: A "Scholars' Initiative" Assesses Some of the Controversies. New York: Routledge, 2013. ISBN 9781317970163. 
• Eralp, Doga Ulas „Introduction: A systemic study of Turkish Mediation“,. Turkey as a Mediator: Stories of Success and Failure. Lanham: Lexington Books, 2016 — xiii—xix bet. ISBN 9780739193648. 
• {{{заглавие}}}.
• Gingeras, Ryan. Sorrowful Shores: Violence, Ethnicity, and the End of the Ottoman Empire 1912-1923. Oxford: Oxford University Press, 2009. ISBN 9780199561520. 
• Hale, William. Turkish foreign policy, 1774-2000. London: Frank Cass, 2002. ISBN 9780714650715. 
• Jazexhi, Olsi „Albania“,. Yearbook of Muslims in Europe: Volume 4. Leiden: Brill, 2012 — 1—16 bet. ISBN 9789004225213. 
• Judah, Tim. Kosovo: What everyone needs to know. Oxford: Oxford University Press, 2008. ISBN 9780199704040. 
• {{{заглавие}}}.
• {{{заглавие}}}.
• {{{заглавие}}}.
• {{{заглавие}}}.
• Saunders, Robert A.. Ethnopolitics in Cyberspace: The Internet, Minority Nationalism, and the Web of Identity. Lanham: Lexington Books, 2011. ISBN 9780739141946. 
• {{{заглавие}}}.
• Soler i Lecha, Eduard „Turkey's potential (and controversial) contribution to the Global 'Actorness' of the EU“,. Contentious issues of security and the future of Turkey. Andoza:Нп3, 2013 — 33—50 bet. ISBN 9781409498070. 
• Vickers, Miranda. The Albanians: A modern history. London: IB Tauris, 2011. ISBN 9780857736550. 
• {{{заглавие}}}. ( at sablon.sdu.edu.tr 20150927134953 sanasida arxivlangan)