Lepsi

Lepsi (qozoqcha: Лепсі, 2010-yilgacha — Lepsinsk) — Qozogʻiston Respublikasining Almati viloyati, Alakoʻl tumanidagi qishloq (oldin shahar boʻlgan). Lepsinskiy qishloq okrugining maʼmuriy markazi. KATO kodi — 193467100.

Lepsi qozoqcha: Лепсі
qishloq
45°31′43.003″N 80°36′59.911″E
Mamlakat	Qozogʻiston
Asos solingan	1846
Avvalgi nomlari	Verxne-Lepsinskaya, Lepsinsk
Qachondan beri qishloq	1936
Aholisi  (2009)	1 151
Vaqt mintaqasi	UTC+6:00
Telefon kodi	+772859
Pochta indeks(lar)i	040230
Avtomobil kodi	05 (oldin B, V)
Lepsi

Aholisi

1999-yilda qishloq aholisi 1391 kishini (689 erkak va 702 ayol) tashkil qilgan. 2009-yilgi aholini roʻyxatga olish maʼlumotlariga koʻra, qishloqda 1151 kishi (570 erkak va 581 ayol) yashagan.

Geografiyasi

Lepsinskiy hududi dengiz sathidan 1000 m balandlikda, Jungʻariya olatov tizmasining shimoliy yon bagʻirlari boʻylab Lepsi daryosining yuqori oqimi yaqinidagi baland togʻli hududda joylashgan. Atrofi goʻzal va foydalanilmagan yerlari koʻp boʻlib, togʻlar, oʻrmonlar, koʻllar va toza daryolar hududni egallaydi. Janubda 40 km hudud Xitoy bilan chegaradosh. 2010-yilda Lepsinsk hududida Jongar-Olatau milliy bogʻi ochilgan.

Lepsinsk

Iqlimi

Lepsinsk joylashganligi sababli shamollar juda zaif, kechasi togʻlardan vodiyga sovuq havo massalarining tortishish kuchi bilan oqib chiqadi, bu yerda ancha salqin va nam iqlim hosil qiladi. Oʻrtacha uzoq muddatli havo harorati +2,4 °C, mutlaq minimal −49 °C (1951) va mutlaq maksimal +39 °C (1983). Yiliga oʻrtacha 700 mm ga yaqin yogʻin tushadi, sovuq davrda 260 mm, issiq davrda esa 440 mm.

Gidrografiyasi

Lepsinskaya oʻlkasining butun hududi togʻli zonada joylashgan boʻlib, Jungriya Olatauning boshqa togʻli hududlari singari, keng daryolar va buloqlar bilan oʻralgan. Qishloq yaqinida Lepsi daryosi, shuningdek, qishloqdan 15 km uzoqlikda, dengiz sathidan 1635 m balandlikda Yoshilkoʻl koʻli bor.

Lepsi qishlogʻi yaqinidagi Antonovskaya GESi.

Xoʻjalik ishi

Viloyatda ekoturizmni rivojlantirish uchun katta imkoniyatlar mavjud. Aholining asosiy qismi chorvachilik va dehqonchilik bilan shugʻullanadi. Turli xil shirali oʻsimliklarining mavjudligi asalning yuqori sifatli navlarini olish uchun yaxshi sharoit yaratadi. Asalarichilik ham mahalliy aholi orasida keng tarqalgan kasb hisoblanadi. Mahalliy asalchilik Qozogʻistonda eng yaxshi faoliyatlardan biri hisoblanadi.

Tarixi

Aynan shu yerda, aniqrogʻi Bulenxonning yozgi yaylovi boʻlgan Oy-jaylau vodiysida 1846-yil 4-iyunda Katta Juzning Rossiyaga qoʻshilishi toʻgʻrisida shartnoma imzolangan. Buning uchun qozoq xonlari bilan muzokara olib borish maqsadida Omskdan general Vishnevskiy keladi. XVIII asr oxirida Jungriya poytaxtini qoʻlga kiritgan xitoyliklar Jungʻor xonligiga tegishli boʻlgan barcha yerlarga, shu jumladan, hozirgi Sharqiy Qozogʻiston va Semirechye hududlariga ham oʻzlari egalik qilishlari kerak, deb hisoblashgan. Oʻsha paytda xitoyliklar oʻz hududlarini tez sur’atlar bilan kengaytirayotgan edilar. Xitoyga kirgandan keyin asirga olingan xalqlar bilan sodir boʻlgan voqea deyarli butunlay qirgʻin qilingan jungʻorlar va qonli urushlar natijasida boʻysunishga majbur boʻlgan qoshgʻarlarning taqdiri bilan bir xil edi. Biroq, Rossiya va Katta Juz oʻrtasidagi kelishuv Xitoy imperiyasining rejalarini chetlab oʻtdi. Rossiya bilan shartnoma imzolash qadimgi tosh tepalik hududida boʻlib oʻtgan, sababi bu joy ikki xalq uchun ham ramziy boʻlgan. Chunki tepalikka dafn etilgan skif knyazi ham qozoqlarning, ham ruslarning ajdodi boʻlishi mumkinligiga ular ishonishgan. Vodiyda 150 kazak qoladi va keyinchalik Lepsinsk nomini olgan Verxnelepsinskaya qishlogʻiga asos solinadi. Bu yerda Xitoy bilan chegarani qoʻriqlagan piketlardan biri Jungriya darvozalarini qulflab qoʻyganligiga ishoniladi. Inqilobgacha bu yerda 40 ga yaqin tegirmon, shuningdek, tadbirkor Pugasovga tegishli yirik gʻisht va spirt ishlab chiqaruvchi zavodlar boʻlgan. Bir asrdan koʻproq vaqt oldin ishlab chiqarilgan gʻishtlar mustahkam va sifatli boʻlib, hali ham oʻz kuchini saqlab kelmoqda. Ular maxsus texnologiya asosida tayyorlangan, loy uzoq vaqt davomida namlangan va keyin maxsus olovda toblangan.

Asosiy voqealar va faktlar

• 1846-yil aprel — ofitser Bozachinin qoʻmondonligida Chubar-Ogʻoch piketi tuzilgan.
• 1846-yil iyul — Rossiya va Katta Juz oʻrtasida shartnoma imzolangan. Qishloqlarni qoʻriqlash uchun yuzta kazak qoldirilgan. Qishloqda savdoni savdogar Maslennikov tashkil qilgan.
• 1855-yil — Verxne-Lepsinskaya qishlogʻi Sibir kazak armiyasining ellik nafar kazak jamoasi tomonidan tashkil etilgan.
• 1858-yil — Tobolsk viloyatidan 300 ta dehqon oilasi Verxne-Lepsinskaya qishlogʻiga koʻchirilgan.
• 1862—1864 yillar — krepostnoylik tugatilgandan soʻng, Rossiyaning markaziy viloyatlaridan dehqonlarning ommaviy koʻchirilishi boshlangan.
• 1867-yil — aholi punkti Lepsinskaya qishlogʻi deb atala boshlangan.
• 1880-yil — qishloqning bir qismi Lepsinskiy tumanining markazi boʻlgan shahar maqomini oladi. (1918-yilgacha Lepsinsk shahri va Lepsinskaya qishlogʻi Bulenka daryosi bilan ajralib turadigan alohida-alohida punkt boʻlgan.)
• 1898-yil — Pugasovning spirtli ichimliklar zavodi ishga tushirilgan. Tataristondan muhojirlar kelgan.
• 1906—1916-yillar — Stolypin agrar islohoti natijasida Lepsinskiy tumaniga Ukrainadan kelgan muhojirlar joylashtirila boshlangan. 17 ta yangi aholi punkti barpo etilgan, Sarkand —Lepsinsk—Baxti aloqa liniyasi qurilgan.
• 1913-yil — Lepsinsk gerbi tasdiqlangan. Qishloqda 6249 nafar, shaharda 8764 nafar aholi istiqomat qilgan. Shaharda 2 ta Pugasovskiy pivo zavodi, 2 ta yogʻ zavodi, 2 ta koʻn zavodi, 2 ta gʻisht zavodi, 22 ta suv tegirmoni, 14 ta taverna va mum zavodi bor edi. Bundan tashqari 2 cherkov, 3 masjid, paroxial boshlangʻich va tatar maktablari boʻlgan. Shaharning savdo maydoni 10 gektar yerni egallagan. Juma kunlari yaqin atrofdagi qishloqlar aholisi yarmarkaga to‘planishardi. Ushbu yil mahalliy asalarichilar boʻlgan Romanovlar sulolasining 300 yilligini nishonlash uchun Sankt-Peterburgga bir barrel asal jo‘natishadi.
• 1916-yil — okrugda dehqonlar qoʻzgʻoloni boʻlgan. Tinishpaevning qoʻzgʻolon sabablari haqida general-gubernator Kuropatkinga yozgan maktubi hozirga qadar saqlanadi.
• 1917-yil iyul — front askarlari Fedor Cherkashin va Zaxar Degtyarevning Sovet hokimiyatini oʻrnatishga birinchi urinishi.
• 1918-yil mart — Sovet hokimiyatining oʻrnatilishi. Voevodin Xalq Komissarlari Sovetining birinchi raisi etib saylanadi.
• 1918—1920 — Fuqarolar urushi . Ataman Annenkovning bosh qarorgohi Lepsinskda joylashgan edi.
• 1920-yil — Toshkentdan okrug shahar komitetining yangi kotibi Sulimov yuboriladi.
• 1928-yil yanvar — Lepsinskiy tumani tugatilgan.
• 1929-yil — distillash zavodi yana ishlay boshlaydi, uning direktori Moskalenko boʻlgan.
• 1930-yil — Lepsinsk Lepsinskiy tumanining markaziga aylanadi (1935-yilda tugatilgan).
• 1931—1933-yillar — kollektivlashtirish natijasida jamoa xoʻjaliklari tuzildi: „Lepsinsk“, „Shimoliy Semirechenskaya yulduzi“, „Sharqiy shafaq“, „Yana yoʻl“, „Flame“, Kalinin nomidagi, „International“ 16-partiya qurultoyi. Pedagogika maktabi ochildi.
• 1936-yil — shahar qishloqqa aylantirildi. Maʼmuriyat Andreevkaga oʻtkazilgan. Shahar bog‘ida chegarachilar haykali ochiladi. Masjidda ibodat qilish taqiqlangan. Cherkov qoʻngʻiroqlari uloqtiriladi, davlat banki tugatiladi, uylarning bir qismi demontaj qilinadi va boshqa aholi punktlariga koʻchiriladi.
• 1941—1945 — Ulugʻ Vatan urushi yillarida Lepsinsk aholisi front orti mehnatiga safarbar qilingan. Sarimsoqti daryosining yuqori oqimida rangli metallarni (volfram) qazib olish koni ochilgan.
• 1951-yil — oʻrta maktabning birinchi nashri. Spirtli ichimliklar zavodi nihoyat ishlamay qoladi.
• 1953-yil — pedagogika bilim yurti Panfilov shahriga koʻchiriladi. Kutubxona texnikumi ochilgan.
• 1957-yil — „Lepsinskiy“ sovxozi tashkil etilgan, uning direktori Derkach boʻlgan.
• 1959-yil — qishloqda 5 ta telefon va 150 ta radio punktlari mavjud edi.
• 1961-yil — Lepsinskiy plodomexlesxozi tashkil etiladi, uning birinchi direktori Maslov edi.
• 1962-yil — suv quvuri yotqizilgan.
• 1965-yil — bozor oʻrnida yangi maktab quriladi. Mehribonlik uyi Sarkand shahriga koʻchiriladi.
• 1967-yil — Kutubxona kolleji Kaskelenga koʻchiriladi. Sovet hokimiyati uchun halok boʻlganlarga obelisk oʻrnatiladi.
• 1969-yil — 100 raqamga ega telefon stansiyasi qurildi. Qishloqda 1100 ta radio punktlari mavjud edi.
• 1972-yil — cherkov bogʻida Dam olish maskani ochiladi.
• 1976-yil — televizion dasturlarni qabul qila boshlaydi.
• 1981-yil — 1176 oʻrinli maktab quriladi.
• 1982-yil — Lepsinskiy qishloq kengashi hududida 173 nafar Ulugʻ Vatan urushi qatnashchisi yashagan.
• 1988-yil — Madaniyat uyi qurilishi boshlangan.
• 1989-yil — Butunittifoq aholini roʻyxatga olish natijalariga koʻra qishloqda 1948 kishi istiqomat qilgan.
• 1991-yil — oʻrta maktabda birinchi qozoq sinfi ochiladi. Birinchi koʻchmanchilar Moʻgʻulistondan kelishgan. „Lepsinskiy“ sovxozi tarqatib yuborilib, kichik korxonalar uyushmasi tashkil etiladi.
• 1996-yil — Lepsinsk 150 yoshda boʻlgan. Qishloqda 1527 nafar aholi istiqomat qilgan.
• 1997—1998-yillar — Lepsinskaya maktabi gimnaziyaga aylantiriladi.
• 2006-yil — Lepsinsk 160 yoshda boʻlgan. Lepsin tumanida 1693 kishi istiqomat qilgan.
• 2010-yil — Lepsinskiy tumani hududida Jongar-Olatau milliy bogʻi ochilgan.

Mahalliy aholi orasidan chiqqan taniqli shaxslar

• Pogorelskiy, Ivan Vasilyevich (1910—2001) — sovet va rus tarixchisi.
• Podkolzin, Yevgeniy Nikolaevich (1936—2003) — general-polkovnik, Rossiya Havo-desant kuchlari qoʻmondoni (1991—1996)

Havolalar

• Vyatkin MP Qozogʻiston tarixi boʻyicha insholar. — M.; L., 1941-yil.
• Galuzo P. G. 1867—1914-yillarda Janubiy Qozogʻistonda agrar munosabatlar — Olma-Ota, 1965 yil.
• 1897-yilda Rossiya imperiyasi aholisini birinchi umumiy roʻyxatga olish
• KUMUSH RIMDAGI ZUMURD
• Lepsinsk / / Brokxaus va Efronning entsiklopedik lugʻati : 86 tonnada (82 tonna va 4 ta qoʻshimcha). — Sankt-Peterburg., 1890-1907.

Manbalar

Turkum:Qozogʻiston aholi punktlari

{{Kz-geo-stub}}