Leyla Saz

Leyla Saz (1850-1936) – Usmonli, keyinroq turk bastakor, shoir va yozuvchi.

Leyla Saz
Tavalludi	1850 Usmoniylar imperiyasi
Vafoti	6.12.1936 Istanbul, Turkiya
Fuqaroligi	Turkiya
Kasbi	Bastakor, shoir va yozuvchi
Turmush oʻrtogʻi	Giritli Sırrı Pasha
Bolalari	Vedat Tek (oʻgʻli)

Biografiya

1850-yilda tugʻilgan, u (koʻpincha Hekim Ismoil Posho (Ismoil Posho tabib) deb ataladi) Hekim Ismail Poshoning qizi edi. Leyla Saz bolaligining koʻp qismini Dolmabahche saroyida imperator haramida oʻtkazdi. 1876-yildan boshlab, u bir italyan pianinochidan turk musiqasini oʻrgandi. Oʻshanda Saz 7 yoshda edi. Shuningdek, fransuz tilidan, keyinroq esa qadimgi yunon tilidan va ilohiyotdan saboq olgan. Kritlik yozuvchi va siyosatchi Elisavet Contaxaki unga yunon tilini oʻrgatgan .

U asli Kritdan boʻlgan Usmonlilarning yuqori martabali boshqaruvchisi, keyinchalik bosh vazir va oʻziga xos shoir]] Giritli Sirri Poshoga turmushga chiqdi. Turmush oʻrtogʻi bilan birgalikda u Anadolu va Bolqon boʻylab sayohat qildi. 1873-yilda Vedat ismli oʻgʻil tugʻdi. Oʻgʻli Vedat meʼmor boʻldi. 1895-yilda erining vafotidan keyin Saz Istanbulga joylashdi va Usmonli saroyi bilan yaqin aloqada boʻldi.

1895-yildan boshlab turk va Yevropa maktablarida oʻzini sheʼriyat va musiqaga bagʻishladi. U pianino saboqlarini olib, oʻz saroyidagi san'at va ilm ahlini xursand qildi.

Saz sheʼrlari ilk bor 1887-yilda „Muruvvet“ ayollar jurnalida chop etilgan. U shuningdek, „Xanimlara Maxsus Gazete“ (Ayollar gazetasi)ning yozuvchi shtabi boʻlgan. Uning uyi, shuningdek, rassomlar, yozuvchilar va musiqachilar intellektual masalalarni muhokama qiladigan va musiqa ijro etadigan adabiy bazmxona edi.

U 200 ga yaqin vokal va cholgʻu asarlarini, shu jumladan ellikdan ortiq qoʻshiqlarni ijro etgan, ularning matnlari zamonaviy romantik shoirlar tomonidan yozilgan. Uning qoʻshiqlari texnikasi kuchli, hissiy va Usmonli klassik musiqasi anʼanalariga chambarchas bogʻliqdir.

Leyla Xonim nasrda ham yozgan va „Sultonlarning imperator harami: Leyla (Saz) Hanimefendining xotiralari“ nomli xotiralarini nashr etgan boʻlib, unda ingliz tiliga tarjima qilingan Usmonli saroyining ichki hayoti va hikoyalari aniq tafsilotlar bilan tushuntirilgan. Asl xotiralar va boshqa koʻplab asarlari haqida yozilgan asari Usmonlilar qarorgohida sodir boʻlgan yongʻinda yonib ketgan. Uning 52 ta asari bugungi kungacha yetib kelgan. Bu asarlar orasida Hicaz ohangidagi „Sevgi gulim, tojim“ qoʻshigʻi bor. U mumtoz asarlar bilan bir qatorda respublikaning ilk yillarida juda mashhur boʻlgan „Yaslı Gittim Şen Geldim“ madhiyasining ham bastakoridir.

Leyla Saz 1934-yilda Turkiyada Familiyalar toʻgʻrisidagi qonun doirasida „Saz“ (turk cholgʻu asboblari oilasi) familiyasini qabul qilgan. U turk mumtoz musiqasi anʼanalarida bastakor boʻlishdan tashqari, umrining oxirlarida yozgan xotiralari orqali 19-asr oxirida Usmonlilar haramida gi tarixchilar qtoridan joy olgan.

U 1936-yil 6 dekabrda vafot etdi va Istanbuldagi Edirnekapi shahidlar qabristoniga dafn qilindi.

Gʻarbiy kompozitsiya

Saz turkiy uslubdagi musiqadan tashqari, haramda gʻarb anʼanalari musiqasiga ham duch kelgan. Baʼzi sultonlar oʻzi hukmronlik qilayotgan saroyda gʻarb musiqasi ijro etilishini xohlay boshladilar. Jumladan, Sulton Mahmud II yevropalik sozandalarni saroyga taklif qilib, musiqa ijro etishini va oʻz saroydagi ijodkorlarga dars berishini soʻragan. Shunday shaxslardan biri opera bastakorining ukasi Juzeppe Donizetti edi. Sazning gʻarb klassik musiqasi ustozi Nikogos ogʻa boʻlgan.

Snoskalar

• Xanum, Leyla (1928 yil 15 yanvar). "Kritdagi bolalik sarguzashtlari". Yashash davri. 334 (4322) - 163 orqali.
• Serpil Çakir, Osmanlı Kadın Hareketi, Istanbul 2011, ss. 66-67.
• "Leyla Saz". ww.istanbulkadinmuzesi.orgi.