Lugovo marilari
Lugovo Marilar (Shimoliy-sharqiy Marilar; lugovo-Mari tilida Oliyk Mari) — marilarning eng katta etnolingvistik guruhi.
Aholisi
tahrirUlarning soni qariyb 400 ming kishini tashkil etadi, asosan Mariy El (294,3 ming kishi) va Kirov viloyatida (taxminan 20 ming kishi) yashaydilar.
Sharqiy Marilar bilan birgalikda ular „Lugovo-Sharqiy Marilar“ umumlashgan etnik guruhini tashkil qiladi[1]. Yagona lugovo Mari tili saqlanib qolgan. 2002-yildagi Butunrossiya aholini roʻyxatga olish maʼlumotlariga koʻra, Rossiyadagi 604,298 marilardan 56,119 kishi (shu jumladan, Mariy Elda 52,696) (yoki ularning 9 foizi) oʻzlarini Lugovo (Lugovo-sharqiy) Marilar deb bilishgan, ulardan „Lugovolik Marilar“ (oliyk Mariy) — 52 410 kishi, aslida „Lugovo-sharqiy Marilar“ sifatida — 3333 kishi, „Sharqiy Marilar“ (Sharqiy (Ural) Marilar) sifatida — 255 kishini tashkil qiladi[1][2]. Va bu oʻzlarini xalqning yagona nomi — „Marilar“ deb atovchi mustahkam anʼana (sodiqlik) deganidir.
Baʼzi maʼlumotlarga koʻra, Lugovo (Lugovo-sharqiy) Marilarining soni 700 000 dan ortiq boʻlgan Marilardan 580 000 kishini tashkil qiladi (ularning 80% dan ortigʻi).
Etnonimi
tahrirLugovo Cheremis etnonimi rus tilidan olingan. Qadimgi rus anʼanalariga koʻra, Volganing pastki chap qirgʻogʻi aholisi Lugovo odamlari deb atalgan[3].
Tarixi
tahrirEtnografik guruhning shakllanishi IX—XVI asrlarda Marilarning ixcham aholi punkti zonasida, asosan Bolshaya Kokshaga va Vyatka daryolari oraliqlarida sodir boʻlgan. Uning asosini Vetlujsko-Vyatka daryosi oraligʻida joylashgan va oʻzlarini daryolar nomi bilan tanishtirgan hududiy birlashmalar tashkil qilgan. Asrlar davomida birgalikda yashash jarayonida Udmurt va Komi, shuningdek, tatarlar, chuvashlar va ruslar bilan yaqin aloqalar taʼsirida togʻ Marilaridan ajralib turadigan umumiy til, iqtisodiy faoliyat, tirikchilik, turmush tarzi, psixologik tuzilish, mentalitet xususiyatlari rivojlangan.
Marilar Volga va Vyatka irmoqlari boʻylab janubi-gʻarbdan shimoli-sharqqa tomon Vetlujsko-Vyatka daryo oraliqlariga joylashar ekan, mahalliy etno-hududiy guruhlarning shakllanishi sodir boʻldi. XIV-XV asrlarda Oltin Oʻrda va Qozon xonligi maʼmuriyati Lugovo Marilar oʻrtasida oʻzining siyosiy va iqtisodiy taʼsirini kengaytirishga intilib, ular oʻrtasida oʻrnatilgan iqtisodiy aloqalar, madaniy va maishiy xususiyatlardan kelib chiqib, ularni 3 ta maʼmuriy-soliq hududiy tuzilmalariga (daruga) kiritdi: Galisiya, Alat va Arsk. Ularning har biri yuzlab volostlarga boʻlingan boʻlib, ularning hududiy mikroguruhlari mavjud boʻlgan.
Yana qarang
tahrir- Lugovo Marilarning samoviy xotinlari — 2012-yilgi rus filmi, Lugovo Marilarning hayoti, urf-odatlari, marosimlari va anʼanalarini koʻrsatadi; faqatgina Mari tilida suratga olingan.
Manbalar
tahrir- ↑ 1,0 1,1 „Всероссийская перепись населения 2002 года. Перечень встретившихся в переписных листах вариантов самоопределения населения по вопросу «ваша национальная принадлежность».“ (deadlink). 2017-yil 16-yanvarda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2011-yil 15-iyul. (Wayback Machine saytida 2017-01-16 sanasida arxivlangan)
- ↑ „Всероссийская перепись населения 2002 года“. 2008-yil 2-fevralda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2011-yil 15-iyul. (WebCite saytida 2011-08-21 sanasida arxivlangan)
- ↑ Joshuaproject. Mari, Low of Russia / Луговые (лугово-восточные) марийцы (ingl.)
Adabiyotlar
tahrir- Марийцы луговые // Энциклопедия Республики Марий Эл / Отв. ред. Н. И. Сараева. — Йошкар-Ола, 2009. — С. 522—523. — 872 с. — 3505 экз. — ISBN 978-5-94950-049-1.