Maksim Gorkiy

Aleksey Maksimovich Peshkov — 1936-yil 18-iyun, xalq orasida Maksim Gorkiy nomi bilan mashhur, rus yozuvchisi va sotsialistik siyosiy mutafakkir va tarafdori edi. U besh marta adabiyot boʻyicha Nobel mukofotiga nomzod boʻlgan. Muallif sifatida muvaffaqiyatga erishgunga qadar u Rossiya imperiyasi boʻylab sayohat qildi, ish joylarini tez-tez oʻzgartirdi, keyinchalik uning yozishiga taʼsir qiladigan tajribalar.

Gorkiyning eng mashhur asarlari 1890-yillarda yozilgan hikoyalari „Chelkash“, "Old Izergil „, „Yigirma olti erkak va qiz“, “Filistlar" (1901), "Quyi chuqurliklar" (1902) va "Quyosh bolalari" (1905) pyesalari, „Boʻronli gulchambar qoʻshigʻi“ sheʼri (1901), uning „My Childhood, In the World, My Universities“ avtobiografik trilogiyasi (1913—1923); va „Ona“ (1906) romani. Gorkiyning oʻzi bu asarlarning baʼzilarini muvaffaqiyatsiz deb baholagan va tez-tez tanqid qilishgan, Gorkiyning oʻzi onani trilogiyasini eng katta muvaffaqiyatsizliklaridan biri deb hisoblagan. Biroq, inqilobdan keyingi yaratgan unchalik mashhur boʻlmagan baʼzi asarlari, masalan, "The Artamonov Business" (1925) va "Klim Samgin hayoti" (1925—1936) romanlari haqida iliqroq mulohazalar boʻldi; ikkinchisi, Gorkiyning durdona asari hisoblanib, baʼzida tanqidchilar tomonidan modernistik asar sifatida baholanadi. Gorkiyning inqilobdan oldingi asarlaridan „antipsixologizmi“ bilan mashhur farqli oʻlaroq, soʻnggi asarlari rus inqilobining noaniq tasviri va „inson psixologiyasiga gʻayrioddiy qiziqish“ bilan ajralib turadi. U rus yozuvchilari Lev Tolstoy va Anton Chexov bilan aloqada boʻlgan, ikkalasini ham Gorkiy oʻz jumlalarida eslatib oʻtgan.

Gorkiy vujudga kelayotgan marksistik kommunistik, keyinroq bolsheviklar harakatida faol ishtirok etdi. U oshkora „Tsarist“ rejimiga qarshi chiqdi va bir muncha vaqt oʻzini Vladimir Lenin va Aleksandr Bogdanovning Rossiya Sotsial-demokratik Mehnat partiyasining bolsheviklari bilan yaqindan bogʻladi. Umrining muhim qismida u Rossiyadan, keyinroq Sovet Ittifoqidan (SSSR) surgun qilingan. 1932-yilda u Jozef Stalinning shaxsiy taklifiga binoan SSSRga qaytib keldi va 1936-yil iyun oyida vafotigacha u yerda yashadi. Qaytganidan keyin u rasman „sotsialistik realizm asoschisi“ deb eʼlon qilindi. Rasmiy obroʻsiga qaramay, Gorkiyning Sovet tuzumi bilan munosabatlari ancha qiyin edi. Zamonaviy olimlar uning Xudo qurish mafkurasini rasmiy marksizm-leninizmdan farqli deb bilishadi va uning ishi „Sotsialistik realist“ yorligʻi ostida juda mos keladi. Gorkiy ijodi siyosiy tarjimai holi tufayli hanuz munozarali obroʻga ega, garchi soʻnggi yillarda uning asarlari Yevropa sahnalariga qaytib, qayta nashr etilmoqda.

Hayoti

Uning shaxsiy kutubxonasidagi „Ex Libris Maksim Gorkiy“ kitobchasida zanjirsiz Prometey kitob sahifalaridan koʻtarilib, koʻp dumli qamchini ezib, qora qargʻalarni urib yuborayotgani tasvirlangan. Orqa fonda avliyo Basil’s Cathedrai tasvirlangan

28-Mart Aleksey Maksimovich Peshkov tugʻilgan yil, Nijniy Novgorodda Gorkiy oʻn bir yoshida etim qoldi. U buvisini qoʻlida tarbiyalangan va 1880-yili oʻn ikki yoshida uydan qochib ketgan. 1887-yil dekabr oyida oʻz joniga qasd qilishga urinishdan soʻng, u besh yil davomida Rossiya imperiyasi boʻylab piyoda sayohat qildi, ish joyini oʻzgartirdi va keyinchalik oʻz sayohatlaridagi taassurotlarni toʻplab yozishni boshladi.

Viloyat gazetalarida jurnalist sifatida islaganva va oʻz taxallusi bilan yozgan, taxallusi esa Iygudiil Xlamida. U 1892-yilda Tiflisda „Kavkaz“ gazetasida birinchi qissasi „Makar Chudra“ nashr etilganda „Gorkiy“ soʻzma-soʻz „achchiq“ taxallusidan foydalanishni boshlagan va u yerda bir necha hafta ishlagan.Ishlar asosan Kavkaz temir yoʻl ustaxonalari uchun. Bu ism uning Rossiyadagi hayotga boʻlgan gʻazabini va achchiq haqiqatni gapirishga qatʼiyligini aks ettirdi. 1898-yilda Gorkiyning birinchi kitobi „Ocherki i rasskazi“ shov-shuvli muvaffaqiyatga erishdi va uning yozuvchi sifatidagi faoliyati boshlandi. Gorkiy adabiyotga dunyoni oʻzgartira oladigan axloqiy va siyosiy harakat sifatida emas, balki estetik amaliyot sifatida qaragan, garchi u uslub va shakl ustida koʻp ishlagan boʻlsa ham tinimsiz yozgan. U jamiyatning eng quyi qatlamlari va chekkalaridagi odamlarning hayotini tasvirlab, ularning mashaqqatlari, xoʻrlashlari, shafqatsizligi bilan birga, insoniylik uchqunlarini ochib berdi.

Siyosiy va adabiy taraqqiyot

Anton Chexov va Gorkiy. 1900-yil, Yalta

Gorkiyning obroʻsi jamiyatning eng quyi qatlamining noyob adabiy ovozi va Rossiyadagi ijtimoiy, siyosiy va madaniy oʻzgarishlarning qizgʻin tarafdori sifatida oʻsib bordi. 1899-yilga kelib, u paydo boʻlgan Marxist sotsial-demokratik harakat bilan ochiq aloqada boʻldi, bu uning ziyolilar orasida mashhur boʻlishiga yordam berdi va „ongli“ ishchilar soni ortib bordi. Uning barcha ishlarining zamirida insonning oʻziga xos qadriyatiga va salohiyatiga ishonch edi. U oʻz asarida oʻzining tabiiy qadr — qimmatini anglagan, kuch va irodadan ilhomlangan shaxslarga, atrofdagi hayotning kamsituvchi sharoitlariga berilib ketgan odamlarga qarshi chiqdi. Uning asarlarida ham, maktublarida ham qarama-qarshi eʼtiqod va skeptitsizm, hayotga muhabbat va inson olamining qoʻpol va mayda — chuydaligidan nafratlanish kabi qarama-qarshi tuygʻularni hal qilish uchun kurashayotgan „bezovta odam“ tez-tez oʻzini-oʻzi tavsiflashini ochib beradi. 

1916-yilda Gorkiy qadimgi yahudiy donishmandi Hillel oqsoqolning taʼlimoti uning hayotiga chuqur taʼsir qilganini aytdi: soʻzlarning ichki maʼnosi oʻzining teran hikmati bilan meni hayratga soldi. . . Bu fikr qalbimga chuqur kirib bordi va men hozir ishonch bilan aytaman, Xilelning donoligi mening yoʻlimda kuchli tayoq boʻlib xizmat qildi, bu hatto oson ham emas edi. Men yahudiylarning donoligi hammadan koʻra koʻproq umuminsoniy ekanligiga ishonaman; va bu nafaqat uning yoshi, balki uni toʻldiradigan qudratli insonparvarlik, insonni yuksak baholagani uchun.

U oshkora Tsarist rejimiga qarshi chiqqan va koʻp marta hibsga olingan. Gorkiy koʻplab inqilobchilar bilan doʻstlashdi va 1902-yilda uchrashganidan keyin Vladimir Leninning shaxsiy doʻsti boʻldi. U matbuot ustidan hukumat nazoratini fosh qildi. 1902-yilda Gorkiy faxriy adabiyot akademigi etib saylandi, ammo podsho Nikolay II buni bekor qilishni buyurdi. Bunga norozilik sifatida Anton Chexov va Vladimir Korolenko akademiyani tark etishdi.

Lev Tolstoy Gorkiy bilan Yasnaya Polyanada, 1900-yil

1900-yildan 1905-yilgacha Gorkiy asarlarida optimistik ruh paydo boʻldi. U muxolifat harakatida koʻproq ishtirok etdi, buning uchun 1901-yilda yana qisqa muddatga qamaldi. 1904-yilda Vladimir Nemirovich-Danchenko bilan ziddiyat tufayli Moskva badiiy teatri bilan munosabatlarini uzib qoʻygan Gorkiy Nijniy Novgorodga qaytib, oʻz teatrini yaratadi. Konstantin Stanislavski ham, Savva Morozov ham korxonani moliyaviy qoʻllab-quvvatladilar. Stanislavskiy Gorkiy teatri viloyat teatrlari tarmogʻini rivojlantirish uchun imkoniyat, deb hisoblardi, u Rossiyada sahna sanʼatini isloh qilishiga umid qilgan, bu uning 1890-yillardan buyon orzusi edi. U badiiy teatr maktabining bir necha oʻquvchilarini, shuningdek, maktabni boshqargan Yoasaf Tixomirovni oʻsha yerga ishga yubordi. Kuzga kelib, tsenzura teatr sahnalashtirishni taklif qilgan har bir spektaklni taqiqlaganidan keyin Gorkiy loyihadan voz kechdi.

Moliyaviy jihatdan muvaffaqiyatli muallif, muharrir va dramaturg sifatida Gorkiy Rossiya Sotsial-demokratik Mehnat partiyasiga RSDLP moliyaviy yordam koʻrsatdi, shuningdek, fuqarolik huquqlari va ijtimoiy islohotlar uchun hukumatga liberal murojaatlarni qoʻllab-quvvatladi. 1905-yil inqilobini yoʻlga qoʻygan 1905-yil 9-yanvarda „Qonli yakshanba“ nomi bilan mashhur, islohot talabi bilan podshohga yoʻl olgan ishchilarning shafqatsizlarcha otib oʻqqa tutilishi Gorkiyni radikal yechimlar sari yanada qatʼiy turtib yuborgan koʻrinadi. U Vladimir Lenin va Aleksandr Bogdanov’s partiyaning bolsheviklar qanoti bilan yaqin aloqada boʻlib, Gorkiydan Vperedga pul oʻtkazish mas’uliyatini Bogdanov oʻz zimmasiga oldi. U hech qachon rasmiy ravishda qoʻshilganmi yoki yoʻqmi nomaʼlum va uning Lenin va bolsheviklar bilan munosabatlari doimo yomon boʻlar edi. Uning bu yillardagi eng taʼsirli asarlari qator siyosiy pyesalar boʻlib, eng mashhuri "Quyi chuqurliklar" (1902-yili). Gorkiy 1905-yildagi Rossiya inqilobi paytida qisqa muddat Pyotr va Pol qal’asida qamoqda boʻlganida, nominal ravishda 1862-yildagi vabo epidemiyasi paytida qoʻyilgan, ammo bugungi voqealar bilan bogʻliqligi hamma uchun tushunilgan "Quyosh bolalari" pyesasini yozdi. U Mari Kyuri, Auguste Rodin va Anatol Fransiya tomonidan qoʻllab-quvvatlangan Yevropa miqyosidagi kampaniyadan soʻng qamoqdan ozod qilindi.

Gorkiy 1905-yilgi Moskva qoʻzgʻoloniga yordam berdi va u bostirilgandan soʻng uning kvartirasi qora yuzlar tomonidan bostirib borildi. Keyinchalik u Finlandiyaning Saymaa koʻliga qochib ketdi. 1906-yilda bolsheviklar uni Ivan Narodniy bilan AQShga pul yigʻish safariga joʻnatdilar. Adirondak togʻlariga tashrif buyurganida, Gorkiy Мать deb yozgan, uning inqilobiy konvertatsiya va kurash haqidagi mashhur romani. Uning Qoʻshma Shtatlardagi tajribasi, jumladan rafiqasi bilan emas, balki sevgilisi (aktrisa Mariya Andreyeva) bilan sayohat qilgani haqidagi janjal uning „bourgeois soul“ ga nisbatan nafratini yanada kuchaytirdi.

Kapri yillari

1909—1911-yillarda Gorkiy Kapri orolida bordo rangli "Villa Behring " da yashagan.

1906-yildan 1913-yilgacha Gorkiy Italiyaning janubidagi Kapri orolida qisman sogʻligʻi sababli va qisman Rossiyada tobora kuchayib borayotgan repressiv muhitdan qochish uchun yashadi. U rus sotsial-demokratiyasini, ayniqsa bolsheviklarni qoʻllab-quvvatlashda davom etdi va Anatoliy Lunacharskiyni Kaprida oʻzi bilan qolishga taklif qildi. Ikki kishi 1908-yilda paydo boʻlgan " Literaturny Raspad „ da birga ishlagan. Aynan shu davrda Gorkiy Lunacharskiy, Bogdanov va Vladimir Bazarovlar bilan birgalikda Diderotʼs entsiklopediyasining sotsialistik versiyasi sifatida Rossiya tarixi entsiklopediyasi gʻoyasini ishlab chiqdilar.

1906-yilda Maksim Gorkiy Mark Tven va boshqa yozuvchilarning taklifiga binoan Nyu-York shahriga tashrif buyurdi. New York World nashri Gorkiyga hamrohlik qilayotgan ayol uning rafiqasi emasligi haqida xabar berganidan keyin prezident Teodor Ruzveltning Oq uyga taklifi qaytarib olindi. Bu maʼlum boʻlgach, Manxettendagi barcha mehmonxonalar er-xotinni joylashtirishdan bosh tortdilar va ular Staten Island kvartirada qolishga majbur boʻldilar.

Shveysariyaga tashrifi chogʻida Gorkiy Lenin bilan uchrashdi va u koʻp vaqtini boshqa inqilobchilar bilan janjal qilishda oʻtkazdi va yozdi: U dahshatli koʻrinardi. Hatto uning tili ham oqarib ketgandek edi ateizmiga qaramay Gorkiy materialist emas edi. Eng munozarali tomoni shundaki, u boshqa bir qancha dovyurak bolsheviklar qatori oʻzi „Xudo qurish“ bogostroitelstvo, falsafasini talaffuz qildi, bu falsafa inqilob uchun afsonaning kuchini qaytarib olishga va diniy ateizmni yaratishga harakat qildi. Bu jamoaviy insoniyatni Xudo boʻlgan joyga joylashtirdi va ehtiros, hayrat, axloqiy ishonch va yovuzlikdan, azob-uqubatlardan va hatto oʻlimdan xalos boʻlish vaʼdasi bilan toʻyingan edi. „Xudo qurilishi“ Lenin tomonidan masxara qilingan boʻlsa-da, Gorkiy oʻzining madaniyat — inson oʻzining qadr-qimmati va salohiyatini axloqiy va maʼnaviy anglash — inqilob muvaffaqiyati uchun siyosiy yoki iqtisodiy tartibga solishdan koʻra muhimroq boʻlishiga ishonchini saqlab qoldi.

Surgundan qaytish

Romanovlar sulolasining 300 yilligi munosabati bilan qabul qilingan amnistiya 1914-yilda Gorkiyga Rossiyaga qaytishga imkon berdi, u yerda u oʻzining ijtimoiy tanqidini davom ettirdi, oddiy xalqdan boshqa yozuvchilarga ustozlik qildi va bir qator muhim madaniy xotiralar yozdi, shu jumladan uning birinchi qismi. avtobiografiya. Rossiyaga qaytgach, u oʻzining asosiy taassurotlari „hamma juda ezilgan va Xudoning suratidan mahrum“ ekanligini yozgan. Yagona yechim, u qayta-qayta eʼlon qilgan.

Fevral inqilobidan keyin Gorkiy Nikolay Suxanov va Vladimir Zenisinov bilan Kronverskiy prospektidagi Oxrana (maxfiy politsiya) shtab-kvartirasiga tashrif buyurdi. Gorkiy oʻzi adabiy ilhom izlagan sobiq Oxrana shtab-kvartirasini qarovsiz, derazalari singan, qogʻozlar yerda yotgan holda tasvirlangan. Oʻsha kuni kechroq Suxanov bilan kechki ovqatni oʻtkazgan Gorkiy inqilob „Osiyo vahshiyligi“ bilan yakunlanishini dahshatli bashorat qildi. Dastlab sotsialistik-inqilobchi Aleksandr Kerenskiy tarafdori boʻlgan Gorkiy Kornilov ishi ortidan bolsheviklar tarafiga oʻtdi. 1917-yil iyul oyida Gorkiy rus ishchilar sinfi haqidagi oʻz tajribalarini yozdi, „rus ishchilari maʼnaviy goʻzallik va mehribonlik timsoli degan tushunchalarni“ yoʻq qilish uchun etarli edi. Gorkiy oʻzini bolshevizmga jalb qilishini tan oldi, lekin butun ishchilar sinfini „shirin va aqlli — men hech qachon bunday odamlarni tanimaganman“ eʼtiqodidan xavotirda ekanligini tan oldi. Gorkiy kambagʻallarni, „duradgorlar, stevdorlar, gʻisht teruvchilar“ni ziyoli Lenin hech qachon bilmaydigan darajada taniganini yozgan va ularga ochiqchasiga ishonmagan.

Birinchi jahon urushi paytida uning Petrograddagi kvartirasi bolsheviklar xodimlari xonasiga aylantirildi va uning siyosati 1917-yil inqilobiy davrida bolsheviklarga yaqin boʻlib qoldi. 1917-yil 7-noyabrdagi Oktyabr inqilobidan keyingi kuni Gorkiy Aleksandr bogʻida ishlayotgan bogʻbonni kuzatdi, u fevral inqilobi paytida qorni tozalagan va orqa fondagi otishmalarga eʼtibor bermay, iyul kunlari odamlardan oʻtlarni oyoq osti qilmaslikni soʻradi va endi novdalarni kesib, Gorkiyni „mol kabi qaysar va aftidan, koʻr ham“ deb yozishga majbur qildi. Gorkiyning bolsheviklar bilan munosabatlari „October Revolution“ Oktyabr inqilobidan keyin keskinlashdi. Bir zamondoshimiz Gorkiy Leninni eslash bilan qanday qilib „qorongʻu, qora va xira“ boʻlishini esladi. Gorkiy Vladimir Lenin Leon Trotskiy bilan birgalikda „hokimiyatning iflos zahari bilan zaharlangan“ deb yozgan, bu esa shaxsning oʻz inqilobiy orzulariga erishish huquqlarini buzgan. Gorkiyning yozishicha, Lenin „proletariatning na shaʼnini, na hayotini ayamaydigan sovuq qonli ayyor. . . .“ U xalq ommasini bilmaydi, ular bilan birga yashamagan, Gorkiy Leninni laboratoriyada tajriba oʻtkazayotgan kimyogarga qiyosladi, yagona farq shundaki, kimyogar Lenin tajriba oʻtkazayotgan paytda hayotni yaxshilash uchun jonsiz moddalar bilan tajriba oʻtkazgan.Rossiyaning tirik tanasi, Gorkiyning bolsheviklar bilan munosabatlarida yana bir keskinlik uning „Novaya Zhizn“ („Yangi hayot“) gazetasi fuqarolik urushi davrida bolsheviklar senzurasi qurboniga aylanganida yuz berdi. Gorkiy 1918-yilda bolsheviklarni tanqid qilgan ocherklar toʻplamini „Untimely Thoughts“ deb nomladi.Rossiyada Sovet Ittifoqi parchalanganidan keyin qayta nashr etilmasdi. Ocherklar Leninni bemaʼni qamoqqa olishlari va erkin nutqni bostirish uchun zolim, fitnachilik taktikasi uchun esa anarxist deb atashadi; Gorkiy Leninni podshoga ham, Nechayevga ham qiyoslaydi. 

Lenin va uning sheriklari, — deb yozgan edi Gorkiy, — har xil jinoyatlarni sodir etish mumkin, deb hisoblaydi. . . soʻz erkinligini va maʼnosiz qamoqqa olishni bekor qilish.

Sovet hukumati tarkibida antisemitizmga qarshi kurash qoʻmitasi aʼzosi edi.

1921-yilda u kotiba Moura Budbergni yolladi, u keyinchalik uning bekasi boʻldi. 1921-yil avgust oyida shoir Nikolay Gumilev monarxistik qarashlari uchun Petrograd Cheka tomonidan hibsga olingan. Gorkiy Moskvaga shoshilib, Gumilevni shaxsan Lenindan ozod qilish toʻgʻrisida buyruq oldi, lekin Petrogradga qaytib kelgach, Gumilev allaqachon otib tashlanganligini bildi, ammo Gumilevning bevasining yaqin doʻsti Nadejda Mandelstam, deb yozadi Anna Axmatova Toʻgʻri, odamlar undan aralashishni soʻrashgan. . . . Gorkiy Gumilevni juda yomon koʻrardi, lekin u nimadir qilishga vaʼda berdi. U oʻz vaʼdasini bajara olmadi, chunki oʻlim hukmi eʼlon qilindi va Gorkiy hech narsa qilishdan oldin kutilmagan shoshqaloqlik bilan amalga oshirildi. Oktyabr oyida Gorkiy sogʻligʻi sababli Italiyaga qaytib keldi: u sil bilan kasallangan.

Povoljye ocharchilik

1921-yil iyul oyida Gorkiy tashqi dunyoga murojaatini eʼlon qildi va unda millionlab odamlarning hayoti xavf ostida ekanligini aytdi. 1921—1922-yillardagi Rossiya ochligi, yaʼni Povoljye ochligi sifatida ham tanilgan, taxminan 5 million kishini oʻldirdi, birinchi navbatda Volga va Ural daryolari mintaqalariga taʼsir qildi.

Ikkinchi surgun

Gorkiy 1921-yil sentyabr oyida Rossiyadan Berlinga joʻnab ketdi. U erda u 12 sotsialistik inqilobchi ustidan Moskvada boʻlib oʻtadigan sud jarayoni haqida eshitdi, bu uning bolsheviklar rejimiga qarshiligini kuchaytirdi. U Anatol Fransiyaga maktub yozib, sud jarayonini rus xalqining ozodligi uchun kurashgan odamlarni „qotillikka bemaʼni va ommaviy tayyorgarlik“ deb qoraladi. U, shuningdek, Sovet Ittifoqi Bosh vaziri oʻrinbosari Aleksey Rikovga xat yozib, Leon Trotskiyga sudlanuvchilarga nisbatan oʻlim jazosi qasddan va qotillik boʻlishini aytishni soʻradi. Bu Gorkiyni „siyosatda doimo umurtqasiz“ deb taʼriflagan Lenin va Gorkiyni „hech kim jiddiy qabul qilmaydigan sanʼatkor“ deb rad etgan Trotskiyning nafratli munosabatini keltirib chiqardi. Italiyaning fashistik hukumati unga Kapriga qaytishga ruxsat bermadi, biroq u 1922-yildan 1932-yilgacha yashagan Sorrento shahriga, Moura Budberg, sobiq rafiqasi Andreyeva, sevgilisi, katta oilasi bilan yashashga ruxsat oldi. Umrining oxirigacha Gorkiyning kotibi, dastlab Yagoda uchun josus boʻlib ishlagan Pyotr Kryuchkov, Gorkiyning oʻgʻli Maks Peshkov, Maksning rafiqasi Timosha va ularning ikki yosh qizi.

U erda boʻlganida u bir nechta muvaffaqiyatli kitoblar yozdi, lekin 1928-yilga kelib u katta uy xoʻjaligini saqlab qolish uchun etarli pul topishda qiynaladi va kommunistik rejimdan yashashni boshladi. Kommunistik partiyaning Bosh kotibi Iosif Stalin ham Gorkiyni SSSRga qaytarishga intilgan. U birinchi tashrifini 1928-yil may oyida — rejim 1922-yildan beri birinchi koʻrgazmali sud jarayonini oʻtkazayotgan paytda, koʻmir sanoatida ishlagan 53 muhandisning Shaxti sudida boʻldi, ulardan biri Pyotr Osadchiy Gorkiyga tashrif buyurdi. Sotsialistik inqilobchilar sudiga boʻlgan munosabatidan farqli oʻlaroq, Gorkiy muhandislarning aybdorligini soʻzsiz qabul qildi va oʻtmishda rejim tomonidan taʼqib qilinayotgan professionallar nomidan aralashganidan afsusdaligini bildirdi. Tashrif davomida u Gorkiyga josuslik qilishdan manfaatdor boʻlgan Genrix Yagoda (OGPU boshligʻining oʻrinbosari) va Gulagda yuqori lavozimlarda ishlagan yana ikki OGPU zobiti Semyon Firin va Matvey Pogrebinskiy bilan doʻstlik aloqalarini oʻrnatdi. Pogrebinskiy 1930-yilda Gorkiyning Sorrentoda toʻrt hafta mehmoni boʻldi. Keyingi yili Yagoda oʻzining kuyovi Leopold Averbaxni Gorkiyni Rossiyaga doimiy ravishda qaytishga undash uchun Sorrentoga yubordi.

Rossiyaga qaytish

Avel Enukidze, Iosif Stalin va Maksim Gorkiy Sportinternning 10-yilligini nishonlamoqda. Qizil maydon, Moskva SSSR. 1931-yil avgust

Gorkiyning fashistik Italiyadan qaytishi sovetlar uchun katta targʻibot gʻalabasi boʻldi. Unga Lenin ordeni berildi va unga Moskvadagi uy (ilgari millioner Pavel Ryabushinskiyga tegishli boʻlgan, koʻp yillar davomida Gorkiy muzeyi boʻlgan) va shahar atrofidagi dacha berildi. Nijniy Novgorod shahri va uning atrofidagi viloyat Gorkiy deb oʻzgartirildi. Moskvaning bosh parki va Moskvaning markaziy koʻchalaridan biri Tverskaya uning sharafiga Moskva badiiy teatri kabi qayta nomlandi. 1930-yillarning oʻrtalarida dunyodagi eng katta qattiq qanotli samolyot Tupolev ANT-20 uning sharafiga Maksim Gorkiy nomini oldi.

Shuningdek, u SSSRga qaytishi munosabati bilan 1932-yilda tashkil etilgan Sovet Yozuvchilar uyushmasining prezidenti etib tayinlangan. 1931-yil 11-oktyabrda Gorkiy oʻzining „Qiz va oʻlim“ ertak sheʼrini 1892-yilda yozgan, tashrif buyuruvchilari Iosif Stalin, Kliment Voroshilov va Vyacheslav Molotovga oʻqib berdi, bu voqea keyinchalik Viktor Govorov tomonidan oʻz rasmida tasvirlangan . Oʻsha kuni Stalin Gorkiyning ushbu asarining soʻnggi sahifasiga oʻz dastxatini qoldirgan:“Bu asar Gyotening Faustidan kuchliroqdir sevgi oʻlimni magʻlub qiladi" Voroshilov ham rezolyutsiya qoldirdi.

Gulag uchun uzr

1933-yilda Gorkiy Averbax va Firin bilan birgalikda „proletariatning sobiq dushmanlarini muvaffaqiyatli tiklash“ misoli sifatida taqdim etilgan Oq dengiz-Boltiq kanali haqidagi mashhur kitobni tahrir qildi. Boshqa yozuvchilar uchun u haqiqatdan asosiy gʻoyani ajratib olish orqali realizmga erishishga chaqirdi, lekin unga potentsial va kerakli narsani qoʻshish orqali chuqur inqilobiy salohiyatga ega romantizm qoʻshildi. Oʻzi uchun Gorkiy realizmdan qochdi. Uning yuqorida tilga olingan kanal qurilishida hatto bitta mahbus halok boʻlgani haqidagi inkori Aleksandr Soljenitsin tomonidan rad etildi, u minglab mahbuslar nafaqat kechki paytlarda, balki kunning oʻrtalarida ham boshpana va oziq-ovqat etishmasligidan muzlab oʻlganini aytdi. . Eng muhimi, Soljenitsin va Dmitriy Lixachov 1929-yil 20-iyunda Solovkiyga, „asl“ majburiy mehnat lageriga va minglab odamlar qurilgan namunaga tashrif buyurishdi. Gorkiyning obroʻ-eʼtiborini hisobga olgan holda hokimiyatga, ham mahbuslarga lager mahbuslar zeklar oʻlgunicha ishlagan joydan „mehnat orqali oʻzgartirish“ haqidagi rasmiy Sovet gʻoyasiga mos keladigan joyga aylantirildi. Gorkiy minglab mahbuslarning haddan tashqari koʻpligini yumshatish uchun boshqa joyga koʻchirilganini, mahbuslarga yangi kiyim kiyishni ichki kiyimida ishlashga odatlangan, hatto mahbuslarni brezentlarga yashirishni va qiynoq xonalarini olib tashlashni sezmadi. Gorkiyga „namunali mahbuslar“ bolalari taqdim etilganda, bu yolgʻon fosh boʻldi, ulardan biri Gorkiyga „haqiqatni bilishni xohlasa“ daʼvo qilgan. Tasdiqga koʻra, xona tozalandi va 14 yoshli bola haqiqatni aytib berdi — ochlik, odamlar oʻlimgacha ishlagan va qutb qiynogʻi, ot oʻrniga odamlarni ishlatish, qisqa muddatli qatl qilish, dumaloq mahbuslar, bogʻlangan. yuzlab qadamlar bilan zinapoyadan ogʻir ustunga, tunni, ichki kiyimda, qorda oʻtkazish. Gorkiy hech qachon bola haqida yozmagan, hatto bolani oʻzi bilan olib ketishni ham soʻramagan. Gorkiy ketganidan keyin bola qatl etilgan. Gorkiy yigʻlab xonani tark etdi va tashrif buyuruvchilar kitobiga shunday deb yozdi: Men oʻz taassurotlarimni bir necha soʻz bilan ifoda eta olmayman. Ha, men ham inqilobning hushyor va tinimsiz qoʻriqchisi boʻlib, shu bilan birga ajoyib jasoratli boʻlishga qodir boʻlgan odamlarning ajoyib gʻayratini maqtashga ruxsat berishdan uyalmayman. madaniyat ijodkorlari.

1932-yilda Sovet Ittifoqiga qatʼiy qaytib kelganida, Maksim Gorkiy 1900-yilda Ryabushinskiylar oilasi uchun Fyodor Shextel tomonidan loyihalashtirilgan Ryabushinskiy saroyini oldi. Bugungi kunda saroyda Gorkiy haqidagi muzey joylashgan.

Gorkiyning tarjimai holi Pavel Basinskiy taʼkidlaganidek, Gorkiy hatto „buyuk proletar yozuvchisi“ degan obroʻ bilan ham „bolani oʻzi bilan olib ketish“ mumkin emas edi. Uning soʻzlariga koʻra, Yuliya Danzasni ozod qilish uchun Gorkiy ikki yildan koʻproq vaqt sarflashi kerak edi. Solovki tarixchilaridan baʼzilari oʻgʻil bola borligiga shubha qilishadi.

Gorkiy boshqa siyosiy mahbuslarga ham yordam berdi (xotini Yekaterina Peshkovaning taʼsirisiz emas). Masalan, Gorkiyning aralashuvi tufayli Mixail Baxtinning dastlabki hukmi (5 yil Solovkiy) 6 yillik surgunga oʻzgartirildi.

Gomoseksualizmga dushmanlik

Gorkiy 1934-yilda gomoseksualizmni jinoiy javobgarlikka tortish qonunini qabul qilish borasidagi saʼy-harakatlarni qattiq qoʻllab-quvvatladi. Uning munosabati natsist Sturmabteilungning baʼzi aʼzolari gomoseksual boʻlganligi bilan ranglandi. „Barcha gomoseksuallarni yoʻq qiling va fashizm yoʻq boʻlib ketadi“ iborasi koʻpincha unga tegishli. U haqiqatda 1934-yil 23-mayda „Pravda“ gazetasida yozgan mashhur soʻzlardan iqtibos keltirgan edi, Gorkiy shunday dedi: „Allaqachon istehzoli gap bor, gomoseksuallikni yoʻq qiling, fashizm yoʻq boʻladi.

Gorkiy Bulgakovning adabiy faoliyatini 1925-yilda, “Oʻlimga olib kelgan tuxumlar" ni birinchi marta oʻqiganidan beri kuzatib bordi. Uning maktublariga koʻra, u oʻsha paytda ham uning isteʼdodiga qoyil qolgan. Qisman Gorkiy Bulgakovning „Ikkiyuzlamachilar qabili“ va „Turbinlar kunlari“ pyesalari tufayli sahnalashtirishga ruxsat berildi. Gorkiy, shuningdek, Moskva badiiy teatriga Bulgakovning boshqa „Parvoz“ spektaklini qoʻyish uchun oʻz taʼsiridan foydalanishga harakat qildi. Biroq, Stalinning shaxsiy munosabati tufayli u taqiqlangan.

1933-yilda Sovet Ittifoqiga qaytganidan keyin Gorkiyning rejim bilan munosabatlari sovuqlashdi: Sovet hukumati uni Italiyaga boshqa hech qachon qoʻymaydi. U „Pravda“da targʻibotchi maqolalarini yozishda va Stalinni ulugʻlashda davom etdi. Biroq, 1934-yilga kelib, uning rejim bilan munosabatlari tobora uzoqlashib bordi. Gorkiy oʻzini himoyachisi deb bilgan Leopold Averbax yangi tashkil etilgan Yozuvchilar uyushmasida rol oʻynashdan bosh tortdi va Markaziy Qoʻmita xodimlarining uyushma ishlariga aralashishiga qarshi chiqdi.Gorkiyning „Sotsialistik realizm“ konsepsiyasi va Yozuvchilar uyushmasini tuzish RAPP „adabiyot diktaturasi“ga barham berish, „proletar“ yozuvchilarni qoralangan „poputchiklar“ bilan birlashtirish oʻrniga senzurani kuchaytirish quroliga aylanadi. Gorkiyning oʻgʻli Maksning erta vafotidan umidsizlikka tushib qolgani tufayli kuchaygan bu ziddiyat 1934-yil avgustida Sovet Yozuvchilarning birinchi qurultoyi oldidan avj oldi.

Gorkiyning „ Jinlar masalasida“ maqolasi.

1933-yilda Sovet Ittifoqiga qaytganidan keyin Gorkiyning rejim bilan munosabatlari sovuqlashdi: Sovet hukumati uni Italiyaga boshqa hech qachon qoʻymaydi. U „Pravda“da targʻibotchi maqolalarini yozishda va Stalinni ulugʻlashda davom etdi. Biroq, 1934-yilga kelib, uning rejim bilan munosabatlari tobora uzoqlashib bordi. Gorkiy oʻzini himoyachisi deb bilgan Leopold Averbax yangi tashkil etilgan Yozuvchilar uyushmasida rol oʻynashdan bosh tortdi va Markaziy Qoʻmita xodimlarining uyushma ishlariga aralashishiga qarshi chiqdi.Gorkiyning „Sotsialistik realizm“ konsepsiyasi va Yozuvchilar uyushmasini tuzish RAPP „adabiyot diktaturasi“ga barham berish, „proletar“ yozuvchilarni qoralangan „poputchiklar“ bilan birlashtirish oʻrniga senzurani kuchaytirish quroliga aylanadi. Gorkiyning oʻgʻli Maksning erta vafotidan umidsizlikka tushib qolgani tufayli kuchaygan bu ziddiyat 1934-yil avgustida Sovet Yozuvchilarning birinchi qurultoyi oldidan avj oldi.

Uning Stalin bilan uchrashuvlari kamdan-kam uchraydi. Oʻsha paytda u Gorkiy iltimosiga binoan „Akademiya“ nashriyoti direktori etib tayinlangan Lev Kamenev va 1920-yillardan beri Gorkiyning doʻsti boʻlgan Nikolay Buxarinning taʼsiriga tushadi. 11-avgust kuni Gorkiy " Pravda "ga nashr qilish uchun maqola taqdim etdi, unda matbuot boʻlimi boshligʻi oʻrinbosari Pavel Yudinga shu qadar gʻalati soʻzlar bilan hujum qildiki, Stalinning oʻrinbosari Lazar Kaganovich uni bostirishni buyurdi, ammo maqolaning yuzlab nusxalari ortidan voz kechishga majbur boʻldi. Gorkiyning qurultoyda asosiy maʼruzasi loyihasini u Siyosiy byuroga taqdim etganida shu qadar hayratga tushdiki, uning toʻrt nafar yetakchi aʼzosi — Kaganovich, Vyacheslav Molotov, Kliment Voroshilov va Andrey Jdanov yuborildi uni oʻzgartirishga koʻndiring.

Oʻz nutqida u Fyodor Dostoevskiyni „oʻrta asr inkvizitori“ deb ataydi, ammo uni "soʻz portretining eng yorqin mukammalligi bilan oʻzining „Izohlari“ qahramoni timsolida egosentrizm turini, ijtimoiy tanazzul turini chizganligi uchun hayratda qoladi, „Underground“ va uni rus mumtoz adabiyotida asosiy shaxs sifatida qayd etadi. S’yezd yakunlanganidan soʻng Partiya Markaziy Qoʻmitasi Panferov, Ermilov, Fadeyev, Stavskiy kabi yozuvchilar va „sotsialistik realizm ustalari“ sifatida tasdiqlangan boshqa koʻplab yozuvchilar SSSR aʼzoligiga loyiq emasligini taʼkidladilar. Sovet Yozuvchilar uyushmasi, shubhasiz, Boris Pasternak, Andrey Bely, Andrey Platonov va Artyom Vesyoliyni afzal koʻrar edi (Gorkiy nashr etish imkoni boʻlmagani uchun „yozuvchilar brigadasi“ ga oxirgi ikkitasini oldi, u Beliy va Platonovni oʻzlarining uslublari uchun tanqid qilgan boʻlsa ham). Shuningdek, u Panferovning Brusskiy romani haqida maqola yozgan: Albatta, isteʼdodli yozuvchining ogʻzaki xatolari va beparvolik texnikasini eʼtiborga olish mumkin emas, lekin u maslahatchi va oʻqituvchi sifatida ishlaydi va u adabiy chiqindilarni ishlab chiqarishni oʻrgatadi.

Gorkiy ham Sovet tsenzurasi kuchayib borayotgani sababli unga qarshi kurashishga harakat qildi. Misol uchun, u Dostoevskiyning "Jinlar " mavzusini himoya qilishga harakat qildi.

Qarama-qarshilik kuchayib borar ekan, Gorkiyning siyosiy va adabiy pozitsiyalari zaiflashdi. Panferov Gorkiyga javob yozdi, unda uni tanqid qildi. David Zaslavskiy Gorkiyning jinlarni himoya qilishga kinoyali javobini eʼlon qildi.

Baʼzi manbalarga koʻra masalan: Romen Rollandning kundaligi Gorkiy stalinizm siyosatiga koʻr-koʻrona boʻysunishdan bosh tortgani uchun u partiyaning xayrixohligini yoʻqotgan va hayotining soʻnggi kunlarini eʼlon qilinmagan uy qamogʻida oʻtkazgan.

Kreml devori nekropolidagi Maksim Gorkiy qabri

Stalin qatagʻonlarining kuchayishi va ayniqsa 1934-yil dekabr oyida Sergey Kirov oʻldirilganidan keyin Gorkiy Moskva yaqinidagi Gorki-10dagi uyida eʼlon qilinmagan holda uy qamogʻiga olindi (bu joyning nomi rus tilida uning nomi bilan bogʻliq boʻlmagan mutlaqo boshqa soʻzdir) familiya). Uning uzoq yillik kotibi Pyotr Kryuchkov Yagoda tomonidan pullik informator sifatida yollangan edi. 1936-yil iyun oyida uzoq davom etmagan kasallikdan vafot etishidan oldin uni Stalin, Yagoda va boshqa yetakchi kommunistlar va u bilan birga SSSRga qaytmaslikni tanlagan, ammo qolishga ruxsat olgan Moura Budberg uyiga tashrif buyurishdi. uning dafn marosimi uchun.

1934-yil may oyida Gorkiyning oʻgʻli Maksim Peshkovning toʻsatdan oʻlimi 1936-yil iyun oyida Maksim Gorkiyning oʻzi pnevmoniyadan vafot etdi. Uning oʻlimi holatlari uzoq vaqtdan beri mish-mishlar bilan oʻralgan. Dafn marosimida Gorkiyning urnasini koʻtarganlar orasida Stalin va Molotov ham bor edi. 1938-yilda Buxarin sudida (uchta Moskva sudidan biri) Gorkiy Yagodaning NKVD agentlari tomonidan oʻldirilgan degan ayblovlardan biri edi.

Sovet davrida, oʻlimidan oldin va keyin Gorkiyning hayoti va dunyoqarashidagi murakkabliklar timsolga aylangan qishloqlarni aks ettiruvchi qahramonlik suratlari va haykallarida aks etgan: Gorkiy oddiy xalq orasidan chiqqan buyuk sovet yozuvchisi, sodiq yozuvchi sifatida. bolsheviklarning doʻsti va tobora kuchayib borayotgan „sotsialistik realizm“ asoschisi. 

Bibliografiya

Mixail Nesterovning Maksim Gorkiy portreti 1901-yili

Romanlar

• Goremyka Pavel, Goremyka Pavel, 1894-yili, Ingliz tilida Yetim Paul nomi bilan nashr etilgan.
• Foma Gordeyev Foma Gordeev, 1899-yili. Qoʻrqqan odam deb ham tarjima qilingan
• Ulardan uchtasi Troe, 1900-yili. Shuningdek, „ Uch odam „ va “Uchlik“ deb tarjima qilingan
• Ona Mat, 1906-yili. Birinchi marta ingliz tilida 1906-yilda nashr etilgan
• Bekor odamning hayoti Jizn nenujnogo cheloveka, 1908-yili
• Eʼtirof-Ispoved, 1908-yili
• Gorodok Okurov ,Gorodok Okurov, 1908-yili, tarjima qilinmagan
• Matvey Kozhemyakin hayoti Jizn Matveya Kojemyakina, 1910-yili
• Artamonov biznesi Delo Artamonovyh, 1925-yili. "Artamonovlar" va „ Decadence“ deb ham tarjima qilingan
• Klim Samgin hayoti Jizn Klima Samgina, 1925—1936-yillar. Ingliz tilida „Qirq yil: Klim Samgʻinning hayoti“ nomi bilan chop etilgan
  • I jild. Bystander (1930)
  • II jild. Magnit (1931)
  • III jild. Boshqa yongʻinlar (1933)
  • IV jild. Spektr (1938)

Romanlar va hikoyalar

• Eskizlar va hikoyalar (Ocherki i rasskazi), 1899-yil
  • „Makar Chudra“ (Makar Chudra), 1892-yil
  • „Eski Izergil“ (Staruxa Izergil), 1895-yil
  • „Chelkash“ (Chelkash), 1895-yil
  • „Konovalov“ (Konovalov), 1897-yil
  • "Orlovlar" (Suprugi Orlovi), 1897-yil
  • "Bir vaqtlar odam boʻlgan mavjudotlar' (Bivshie lyudi), 1897-yil
  • „Malva“(Malva), 1897-yil
  • "Varenka Olesova"(Varenka Olesova), 1898-yil
  • „Yigirma olti erkak va bir qiz“ (Dvadsat shest i odna), 1899-yil

Oʻynaydi

• Filistlar (Meщane), shuningdek, "Smug Citizens" va "Kichik burjua" (Meщane) deb tarjima qilingan, 1901-yil
• Quyi chuqurliklar (Na dne), 1902-yil
• Summerfolk (Dachniki), 1904-yil
• Quyosh bolalari (Deti solnsa), 1905-yil
• Varvarlar (Varvari), 1905-yil
• Dushmanlar, 1906-yil.
• Oxirgilar (Poslednie), 1908-yili. Bizning Otamiz deb ham tarjima qilingan.
• Qabul (Vstrecha), 1910-yil. Bolalar sifatida ham tarjima qilingan
• Quir odamlari (Chudaki), 1910-yil. Eksantriklar deb ham tarjima qilingan
• Vassa Jeleznova (Vassa Jeleznova), 1910—1935-yillar, qayta koʻrib chiqilgan versiya
• Zikovlar (Zikova), 1913-yil
• Soxta pul (Falshivaya moneta), 1913-yil
• Chol (Starik), 1915-yil. Qayta koʻrib chiqilgan 1922—1924-yillar. Sudya sifatida ham tarjima qilingan
• Ishchi Slovotekov (Rabotyaga Slovotekov), 1920-yil
• Egor Bulychev (Yegor Bulichov i drugie), 1932-yil
• Dostigayev va boshqalar (Dostigaev i drugie), 1933-yil

Adabiy asarlari

• Mening bolaligim. Dunyoda. Mening universitetlarim (1913—1923)
• Chaliapin, Letopisdagi maqolalar, 1917-yili
• Tolstoy haqidagi xotiralarim, 1919-yil
• Tolstoy, Chexov va Andreyevning xotiralari, 1920—1928-yillar
• "Mening kundaligim"dan parchalar (Zametki iz dnevnika), 1924-yil
• VI Lenin (V.I. Lenin), xotiralar, 1924—1931-yillar
• IV Stalin nomidagi Oq dengiz — Boltiq dengizi kanali, 1934-yil, bosh muharrir
• Adabiy portretlar taxminan 1935-yilda.

Insholar

• Ey karamazovshchine (O karmazovщine), 1915-yili, tarjima qilinmagan
• Vaqtsiz fikrlar. Inqilob va madaniyat haqida eslatmalar Nesvoevremennye misli. Zametki o revolyutsii i kulture, 1918-yili
• Rus dehqonchiligi toʻgʻrisida (O russkom krestyanstve), 1922-yil

Sheʼrlar

• „Pesnya o Burevestnike“ (Pesnya o Burevestnike) 1901-yil
• „Lochin qoʻshigʻi“ (Pesnya o Sokole), 1902-yil. „Qisqa hikoya“ deb ham ataladi

Avtobiografig

• Mening bolaligim (Detstvo), I qism, 1913—1914-yillar
• Dunyoda (V lyudyax), II qism, 1916-yil
• Mening universitetlarim (Moi universiteti), III qism, 1923-yil

Toʻplamlar

• Eskizlar va hikoyalar, uch jild, 1898—1899-yillar
• Bir vaqtlar odam boʻlgan mavjudotlar, inglizcha tarjimasidagi hikoyalar 1905-yili. Unda GK Chestertonning kirish soʻzi bor edi Ruscha " Byvshie lyudi " (soʻzma-soʻz „Former people“) nomi ijtimoiy mavqeini keskin pasaytirgan odamlarga nisbatan mashhurlik kasb etdi.
• Italiya ertaklari (Skazki ob Italii), 1911—1913-yillar
• Rossiya orqali (Po Rusi), 1923-yil
• Hikoyalar 1922—1924-yillar (Rasskazi 1922—1924-yillar), 1925-yili

Xotira

Smolenskdagi Glinka koʻchasidagi Gorkiy yodgorlik lavhasi

• Sobiq SSSR davlatlarining deyarli barcha yirik aholi punktlarida Gorkiy koʻchasi boʻlgan yoki mavjud. 2013-yilda Rossiyada 2110 ta koʻcha, xiyobon va yoʻlaklarga „Gorkiy“, yana 395 tasiga „Maksim Gorkiy“ nomi berildi.
• Gorkiy 1932-yildan 1990-yilgacha Nijniy Novgorod nomi edi.
• Gorkovskiy shahar atrofi temir yoʻl liniyasi, Moskva
• Orenburg viloyati Novoorskiy tumanidagi Gorkovskoye qishlogʻi
• Leningrad viloyatidagi Gorkiy qishlogʻi
• Gorkovskiy qishlogʻi (Volgograd), sobiq Voroponovo
• Qishloq na Maksim Gorkiy, Vladimir viloyatining Kameshkovskiy tumani
• Gorkovskoye qishlogʻi — Omsk viloyatining tuman markazi, sobiq Ikonnikovo.
• Maksim Gorkiy qishlogʻi, Omsk viloyati Znamenskiy tumani
• Qishloq na Maksim Gorkiy, Omsk viloyati Krutinskiy tumani
• Nijniy Novgorodda Markaziy tuman bolalar kutubxonasi, akademik drama teatri, koʻcha, shuningdek maydon Maksim Gorkiy nomi bilan atalgan. Va u yerda eng muhim diqqatga sazovor joy — Maksim Gorkiyning muzey-kvartirasi
• Quyidagi shaharlardagi drama teatrlari Maksim Gorkiy nomi bilan atalgan: Moskva (MAT, 1932-yili), Vladivostok (Primorskiy Gorkiy nomidagi drama teatri — PGDT), Berlin (Maksim Gorkiy teatri), Baku (ASTYZ), Ostona (Gorkiy nomidagi rus drama teatri), Tula (Tula akademik teatri), Minsk (M. Gorkiy nomidagi teatr), Rostov-na-Donu (M.Gorkiy nomidagi Rostov drama teatri), Krasnodar, Samara (M. Gorkiy nomidagi Samara drama teatri), Orenburg (Orenburg viloyat drama teatri), Volgograd (Volgograd viloyat drama teatri), Magadan (Magadan viloyat musiqali drama teatri), Simferopol (KARDT), Kustanay, Kudimkar (Komi-Perm milliy drama teatri), Lvovdagi yosh tomoshabinlar teatri kabi. shuningdek, 1932-yildan 1992-yilgacha Sankt-Peterburgda (DB). Shuningdek, Fargʻona vodiysi viloyatlararo rus drama teatri, Toshkent davlat akademik teatri, Tula viloyat drama teatri va Nur-Sulton viloyat drama teatriga nom berildi.
• Madaniyat saroylari na Maksim Gorkiy Nevinnomyssk, Rovenkiy, Novosibirsk va Sankt-Peterburgda qurilgan.
• Universitetlar: Maksim Gorkiy nomidagi Adabiyot instituti, Ural davlat universiteti, Donetsk milliy tibbiyot universiteti, Minsk davlat pedagogika instituti, Omsk davlat pedagogika universiteti, 1993-yilgacha Ashxoboddagi Turkman davlat universiteti Maksim Gorkiy nomi bilan atalgan (hozirgi Magtimguli Piragi, Suxum davlat universiteti. Maksim Gorkiy nomidagi , Xarkov Milliy universiteti 1936—1999-yillarda Gorkiy nomi bilan atalgan, Ulyanovsk qishloq xoʻjaligi instituti, Uman qishloq xoʻjaligi instituti, Qozon „Faxriy nishoni“ ordeni Institutga akademiya maqomi berilgunga qadar Maksim Gorkiy nomi berilgan. 1995-yil, hozirgi Qozon davlat agrar universiteti, Mari politexnika instituti va Maksim Gorkiy nomidagi Perm davlat universiteti (1934—1993-yillar)
• Quyidagi shaharlarda Maksim Gorkiy nomidagi parklar mavjud: Rostov-na-Donu, Taganrog, Saratov, Minsk, Krasnoyarsk, Xarkov, Odessa, Melitopol, Moskva, Olma-Ota .

Yodgorliklar

Maksim Gorkiy yodgorliklari koʻplab shaharlarda oʻrnatilgan. Ular orasida:

• Rossiyada — Borisoglebsk, Arzamas, Volgograd, Voronej, Vyborg, Dobrinka, Izhevsk, Krasnoyarsk, Moskva, Nevinnomyssk, Nijniy Novgorod, Orenburg, Penza, Pechora, Rostov-Don, Rubtsovsk, Rylsk, Ryazan, Sarovsk, Sankt-Peterburg, Sochi, Taganrog, Xabarovsk, Chelyabinsk, Ufa, Yartsevo.
• Belarusiyada — Dobrush, Minsk. Mogilev, Gorkiy bogʻi, byust.
• Ukrainada — Dnepr, Donetsk, Krivoy Rog, Melitopol, Xarkov, Yalta, Yasinovataya
• Ozarbayjonda — Boku
• Qozogʻistonda — Olma-Ota, Zyryanovsk, Kostanay
• Gruziyada — Tbilisi
• Moldovada — Kishinev, Leovo
• Italiyada — Sorrento
• Hindistonda — Gorkiy Sadan, Kalkutta

Gorkiy monumenti

• Monument- Gorkiy nomidagi jaxon adabiyoti instituti

  Monument- Gorkiy nomidagi jaxon adabiyoti instituti

• Lyuhanskdagi monument

  Lyuhanskdagi monument

• Kishenyovdagi monument

  Kishenyovdagi monument

Maksim Gorkiy pochta markalarida tasvirlangan: Albaniya (1986), Vetnam (1968), Hindiston (1968), Maldiv orollari (2018) va boshqalar. Ulardan baʼzilari bilan quyida tanishish mumkin.

• Maksim Gorkiy pochta markalari
• 

  SSSR pochta markasi, 1932-yil

• 

  SSSR pochta markasi, 1932-yil

• 

  Pochta markasi, SSSR, 1943-yil

• 

  Pochta markasi, SSSR, 1943-yil

• 

  Pochta markasi, SSSR, „M. Gorkiy vafotiga 10 yil“ (1946-yil, 30 tiyin)

• 

  Pochta markasi, SSSR, „M. Gorkiy vafotiga 10 yil“ (1946-yil, 60 tiyin)

• 

  Pochta markasi, GDR, 1953-yil

• 

  Pochta markasi, SSSR, 1956-yil

• 

  Pochta markasi, SSSR, 1958-yil

• 

  Pochta markasi, SSSR, 1959-yil

• 

  Pochta markasi, SSSR, 1968-yil

• 

  Pochta markasi, Rossiya, „Rossiya. XX asr. Madaniyati“ (2000-yil, 1,30 rubl)

2018-yilda FSUE Russian Post yozuvchining 150 yilligiga bagʻishlangan miniatyura varagʻini chiqardi.

Numizmatika

Kumush esdalik tanga, 2 rubl „Maksim Gorkiy“, 2018-yil

• 1988-yilda SSSRda yozuvchining 120 yilligiga bagʻishlangan 1 rubllik tanga chiqarildi.
• 2018-yilda yozuvchi tavalludining 150 yilligi munosabati bilan Rossiya Banki „Rossiyaning taniqli shaxslari“ turkumidagi nominal qiymati 2 rubl boʻlgan esdalik kumush tangani muomalaga chiqardi.

Tasvirlar va moslashuvlar

• 1912-yilda italiyalik bastakor Jakomo Orefise oʻzining " Radda " operasini Gorkiyning 1892-yilgi " Makar Chudra " qissasidagi Radda obrazi asosida yaratdi.
• 1932-yilda nemis dramaturgi Bertolt Brext Gorkiyning 1906-yildagi „ Ona“ romani asosida yozilgan „Ona “ pyesasini nashr etdi. Xuddi shu roman 1938-yilda Valeriy Jelobinskiyning operasi uchun ham moslashtirilgan.
• 1938—1939-yillarda Gorkiyning uch qismli avtobiografiyasi " Soyuzdetfilm „ tomonidan uchta badiiy film sifatida chiqarildi: „The Childhood of Maxim Gorky“ (“Maksim Gorkiyning bolaligi"), "My Apprenticeship" („Mening shogirdligim“) va "Mening universitetlarim „, uchtasi Mark Donskoy rejissyori.
• 1975-yilda Gorkiyning 1908-yildagi „Oxirgilar “ (Poslednie) pyesasi Nyu-Yorkdagi Manxetten teatr klubida “Otamiz " muqobil inglizcha nomi ostida, rejissyor Keyt Fauler tomonidan debyut qildi.
• 1985-yilda Gorkiyning 1906-yilgi " Dushmanlar " pyesasi Kitti Xanter-Bler va Jeremi Bruks tomonidan tarjima qilingan va 1984—1985-yillardagi britaniyalik konchilarning ish tashlashining oxirida Internatsionalist teatri bilan hamkorlikda Enn Pennington tomonidan Londonda rejissyor qilingan. Gorkiyning „psevdopopulizmi“ bu spektaklda aktyorlarning „oʻziga xos urgʻusiz va shuning uchun populistik kayfiyatsiz“ gapirishlari bilan yoʻq qilinadi.

Shuningdek

• Bosniya va Gertsegovinaning " FK Sloboda Tuzla " futbol klubi, dastlab FK Gorki deb nomlangan.
• Moskvadagi Gorkiy bogʻi va Xarkovdagi Maksim Gorkiy bogʻi, Ukraina
• Maksim Gorkiy nomidagi Adabiyot instituti
• Maksim Gorkiy nomidagi madaniyat saroyi, Novosibirsk
• Sovet kreyseri Maksim Gorkiy, 1940-yildan 1956-yilgacha xizmat qilgan va 1944-yilda Qizil Bayroq ordeni bilan taqdirlangan oyiha 26 bis, yoki Kirov sinfi) engil kreyseri.
• „Maksim Gorkiy“ laqabli Tupolev ANT-20 samolyoti
• Znanie nashriyoti

Adabiyotlar

• Banham, Martin, ed. 1998 yil. Kembrij teatr boʻyicha qoʻllanma. Kembrij: Kembrij universiteti nashriyoti.ISBN 0-521-43437-8ISBN 0-521-43437-8 .978-0-316-58698-6
• Worral, Nik. 1996 yil. Moskva badiiy teatri. Teatr ishlab chiqarish tadqiqotlari ser. London va Nyu-York: Routledge.ISBN 0-415-05598-9ISBN 0-415-05598-9
• Figes, Orlando: Xalq fojiasi: Rossiya inqilobi: 1891-1924 The Bodley Head, London. (2014)ISBN 978-0-14-024364-2

Havolalar

• Maksim Gorkiy arxivi marxists.org saytida
• Maksim Gorkiyning ijodi
• Maksim Gorkiy hayoti va ijodi
• Maksim Gorkiy audio kitoblari
• Maksim Gorkiy haqida 20 asrda chop etilgan gazetalar

Andoza:Maxim Gorky