Margat qalʼasi

Margat, shuningdek, Marqab nomi bilan tanilgan (arabcha: قلعة المرقب ' Qoʻriqchi minorasi qal’asi '), Suriyaning Baniyas shahri yaqinidagi qal’a boʻlib, u salibchilar qal’asi va Gaspitaller ordenining asosiy tayanchlaridan biri boʻlgan. U Oʻrta yer dengizi sohilidan taxminan 2km va Baniyasdan janubda taxminan 6km da joylashgan. Qal’a 2007-yilgacha rekonstruksiya va taʼmirlash ishlari boshlanganiga qadar yomon saqlanish holatida qoldi.

Margat qalʼasi
قلعة المرقب
Umumiy maʼlumot
Maqomi	Qalʼa
Joylashuvi	Suriyaning Baniyas shahri yaqinida
Mamlakat	Suriya
Qurilishi tugagan	1062
Egasi	soʻnggi maʼlum egasi Al-Markabi oilasi
Margat qalʼasi

Qal’a

Tarix

Margat oʻchgan vulqondan hosil boʻlgan tepalikda joylashgan boʻlib, balandligi dengiz sathidan taxminan 360 metr baland.Tripoli va Latakiya oʻrtasidagi yoʻlda, Oʻrta yer dengizi qirgʻogʻida joylashgan.

Arab manbalariga koʻra, Margat qal’asi oʻrnini birinchi marta 1062-yilda musulmonlar birinchi salib yurishidan keyin Antioxiya nasroniy knyazligi tarkibida ushlab turishda davom etgan. 1104-yil Harran jangida knyazlik magʻlubiyatga uchragach, Vizantiya imperiyasi ularning zaifligidan foydalanib, Margatni musulmonlardan tortib oldi. Bir necha yil oʻtgach, u Jalila shahzodasi, Antioxiya regenti Tankred tomonidan qoʻlga olindi va Knyazlikning bir qismiga aylandi.

1170-yillarda u Tripoli grafligining vassali sifatida Antioxiyadan Raynald II Masoir tomonidan nazorat qilingan. Qal’a shunchalik katta ediki, uning oʻz uy amaldorlari va bir qator orqa vassallari bor edi. Raynald II ning oʻgʻli Bertran 1186-yilda uni ga sotdi, chunki Mazoir oilasi uchun uni ushlab turish juda qimmat edi. Gospitaller ordenitomonidan bir oz qayta qurish va kengaytirishdan soʻng u Suriyadagi ularning bosh qarorgohiga aylandi.

1188-yilda Salohiddin al-Ayyubiy oson oʻlja qidirish uchun Krak des Chevaliersni tark etib, Margatga yurish qildi. Abul-Fidoning yozishicha, „Maqobning engib boʻlmas ekani va uni qoʻlga kiritishga umidi yoʻqligini anglab, Jabalaga oʻtdi“. Bu uning istilolaridan keyin nasroniylar qoʻlida qolgan sanoqli hududlardan biri edi.

13-asrning boshlariga kelib, gospitalistlar atrofdagi yer va yoʻllarni nazorat qilib, sayohatchilar va ziyoratchilardan katta foyda koʻrar edilar. Kiprlik Isaak Komnen, Angliyalik Richard I Uchinchi Salib yurishi paytida Kiprni qoʻlga kiritgandan soʻng, u yerda qamoqqa olingan. Yaqin atrofdagi Valeniya episkopi 1240-yildan keyin Margatni oʻzining qarorgohi sifatida ishlatgan. Margat kattaligi va kuchi boʻyicha janubdagi boshqa Gospitaller qal’asi Krak des Chevaliersdan keyin ikkinchi edi.

1930-yillarda olingan Margatning havodan surati

1281-yil sentabr oyida Margat Gospitalier ordenini Suriyaga moʻgʻullar bosqinini qoʻllab-quvvatlash uchun qoʻshinlar kontingentini joʻnatdilar, Misrning Mamluk sultoni Qalavun Homsda koalitsiyani muvaffaqiyatli magʻlub etadi. Gospitalchilarni jazolash uchun Qalavun yashirincha Damashqda qoʻshin toʻpladi va 1285-yil 17-aprelda Margatni qamal qildi. Sapperlar va konchilar qal’a devorlari ostidan bir nechta tunnel qazishga muvaffaq boʻlgan 38 kunlik qamaldan soʻng, eng janubiy devorning bir qismini vayron qildi. Himoyachilar vahimaga tushib, qal’a atrofidagi koʻplab tunnellarni topib, 23-kuni Mamluk qoʻmondoni Faxriddin Mukriyga taslim boʻlishdi. Qalavun ikki kundan keyin Margatga kirdi. Qamalga oʻn bir yoshli Abul Fida va uning otasi, Xamaning Ayyubiylar hokimi boʻlishdi. Qalavun gospitalchilarga hamma narsani olib ketishga ruxsat berdi. U Margatni boshqa qal’alar bilan boʻlgani kabi vayron qilish oʻrniga, uning mudofaasini tikladi va strategik ahamiyati tufayli u yerda kuchli garnizon joylashtirdi.

Musulmonlar tomonidan Marqob nomi bilan tanilgan Marqat, sulton tomonidan moliyalashtirilgan hududni saqlash bilan Tripolining Mamluk viloyatining tumaniga aylandi. Jasoratli sayyoh Ibn Battuta qalʼaga tashrif buyurib, uning tashqarisida chet elliklar uchun qalʼaga kirishga ruxsat berilmagan shahar atrofi qurilganligini taʼkidladi. Marqob qal’asida joylashgan tuman hokimi „20 mamluk amiri“ harbiy unvoniga ega edi. Burji Mamluk davrida Margat mintaqada koʻplab taniqli mahbuslar boʻlgan imperator qamoqxonasi bilan mashhur edi. XV asr musulmon tarixchisi Xalil az-Zohiriy Marqob qal’asi Tripoli viloyatining eng muhim joylaridan biri ekanligini taʼkidladi.

Usmonlilar davrida Margat xuddi shu nomdagi qozoning („tuman“) maʼmuriy markaziga aylandi, unda uchta nahiy („tuman“) — Margat, Qadmus va Xavobi mavjud edi. 1890-yillarda jami 393 ta aholi yashashnjoyi boʻlgan, aholi soni 39671 kishi boʻlib, ulardan 21121 nafari alaviylar edi. Asosiy qishloq xoʻjaligi mahsulotlari zaytun, piyoz, tamaki va ipak boʻlib, ular asosan Bayrutdagi savdogarlarga sotilgan. Qal’a 1884-yilga qadar okrugning kaymakam („harbiy gubernator“) qarorgohi boʻlib xizmat qilgan.

Qal’aning soʻnggi maʼlum egasi Al-Markabi oilasi („Al-Marqabiy“) edi.

Arxitektura

Yevropadagi qal’alar oʻz egalari uchun ajoyib turar joy bilan taʼminlangan va boshqaruv markazlari sifatida harakat qilgan. Levantda mudofaaga boʻlgan ehtiyoj eng muhim edi va bu qal’a dizaynida oʻz aksini topdi. Tarixchi Xyu Kennedi „Ilmiy jihatdan jangovar mashina sifatida yaratilgan qal’a Margat va Crac des Chevaliers kabi buyuk binolarda oʻzining eng yuqori choʻqqisiga chiqdi“, deb taʼkidlaydi. Krak des Chevaliers singari, Margat ham konsentrik qal’aning koʻplab tipik elementlariga ega boʻlgan katta spur qal’adir. Darvoza minorasi poydevori orqali olib boradigan egilgan kirish joyi bor. Ichki mudofaalarning diqqatga sazovor xususiyati katta dumaloq minora boʻlib, uni baʼzan donjon deb ham atashadi (uni markaziy qoʻriqxona bilan aralashtirib yubormaslik kerak)

Al-Marqob qishlogʻi

Al-Marqob qishlogʻi (arabcha: المرقب) qal’aning shimolida, qirgʻoq boʻyidagi Baniyas shahriga olib boradigan yoʻl boʻylab joylashgan. Baniyasdan tashqari yaqin atrofdagi joylar sharqda Talin, janubda Basatin al-Asad va al-Bayda bilan janubi-sharqda Osaybani oʻz ichiga oladi. Suriya Markaziy Statistika Byurosi (CBS) maʼlumotlariga koʻra, 2004-yilgi aholini roʻyxatga olish maʼlumotlariga koʻra, al-Marqabda 2618 kishi istiqomat qilgan. Uning aholisi asosan sunniy musulmonlardir. Al-Marqob, Basatin al-Assad va al-Bayda birgalikda asosan alaviylar jamoasi aʼzolari yashaydigan hududda asosan sunniy musulmonlar yashaydigan anklavni tashkil qiladi.

Qal’aning tashqarisida hech boʻlmaganda 12-asr oxiridan, salibchilar hukmronligi davrida shahar atrofi mavjud. Bu davrda uning asosiy eksporti sumak, vino, muskat, bodom, anjir va kulolchilik edi. 1325-yilda shimoliy afrikalik geograf Ibn Batuta shahar atrofiga tashrif buyurdi. 1938-yilda al-Marqob qal’a etagida joylashgan boʻlib, mintaqadagi beshta sunniy musulmon qishloqlaridan biri boʻlib, unda bir nechta alaviy, yunon pravoslav, yunon katolik va maronit qishloqlari ham bor edi. 1945-yilda, Fransiya mandati tugagach, al-Marqobda 832 kishi yashagan. 1968-yildan boshlab, Iraq Petroleum Company quvur liniyasi va Baniyasdagi neft porti qurilishi tufayli bu yer sezilarli darajada gullab-yashnadi.

Yana qarang

• Salibchilar qal’alari roʻyxati

Adabiyotlar

• Kennedy, Hugh (1994), Crusader Castles, Cambridge: Cambridge University Press, ISBN 0-521-42068-7
• W. P. Heinrichs, muh. (1989), „Al-Markab“, E. J. Brill's The Encyclopaedia of Islam, 4-jild, BRILL, ISBN 9789004090828

Qoʻshimcha oʻqish

 

• Folda, Jaroslav; French, Pamela; Coupel, Pierre (1982), „Crusader Frescoes at Crac des Chevaliers and Marqab Castle“, Dumbarton Oaks Papers, Dumbarton Oaks, Trustees for Harvard University, 36: 177–210, doi:10.2307/1291467, JSTOR 1291467
• Rey, Guillaume (1871), Etudes sur les monuments de l'architecture militaire des Croisés en Syrie et dans l'ile de Chypre (French), Paris: Impr. nationale{{citation}}: CS1 maint: unrecognized language ()

Havolalar

• Qal’a boʻylab sayohat
• Suriya Tayms (Wayback Machine saytida 2017-12-01 sanasida arxivlangan)