Marietta Chudakova
Marietta Omarovna Chudakova (qizlik familiyasi – Xan-Magomedova; 1937 yil 2 yanvar – Moskva – 2021-yil 20 noyabr) – sovet-rus adabiyotshunosi, matnshunos, filologiya fanlari doktori. Yozuvchi va memuarchi, jamoat arbobi, oʻqituvchi[1] sifatida ham tanilgan.
| Marietta Chudakova | |
|---|---|
.jpg) | |
| Tavalludi |
20-noyabr 1937-yil Moskva, SSSR |
| Vafoti |
20-noyabr 2021-yil (84 yoshda) Moskva, SSSR |
| Fuqaroligi |
 Sovet Ittifoqi→ Rossiya |
| Kasbi | yozuvchi, adabiyot tarixchisi, adabiy tanqidchi, universitet oʻqituvchisi, adabiyotshunos |
| Sohasi | adabiyotshunoslik |
| Ish joylari | A. M. Gorkiy nomidagi Adabiyot instituti |
| Taʼlimi | Moskva davlat universitetining filologiya fakulteti |
| Ilmiy darajasi | Filologiya fanlari doktori |
Biografiya
tahrirMarietta Chudakova oiladagi toʻrtinchi farzand. Otasi muhandis Omar Kurbanovich Xan-Magomedov, tabasaran, Timiryazev qishloq xoʻjaligi akademiyasining bitiruvchisi. Onasi – Klavdiya Vasilevna Maxova, Suzdal tumani Vishenki qishlogʻida tugʻilgan, maktabgacha taʼlim muassasasi oʻqituvchisi, farzand tarbiyalash haqida „Prosto schaste“ kitobini yozgan. Chudakovaning ukalari – Jan-Bulat (1925—1983), Selim (1928—2011); opa-singillari – Bela va Inna. Selim Xon-Magomedov keyinchalik mashhur meʼmor va meʼmoriy tarixchiga aylangan; Inna Mishina – 2007-yildan 2012-yilgacha Moskva Bulgakov muzeyi direktori.
Chudakova Moskvadagi 367-sonli maktabni, keyin 1959-yilda Moskva davlat universitetining filologiya fakultetini tamomlagan. 1958-yilda nashr etilgan. 1959—1961-yillarda Moskva maktablaridan birida rus tili va adabiyotidan dars bergan. 1964-yilda aspiranturani tugatgach, „Tvorchestvo Effendi Kapiyev“[2] mavzusida filologiya fanlari nomzodi ilmiy darajasini olish uchun nomzodlik dissertatsiyasini himoya qilgan.
1965—1984-yillarda Lenin nomidagi SSSR Davlat kutubxonasining qoʻlyozmalar boʻlimida ishlagan. Moskva komsomol mukofoti laureati (1969). 1970-yildan – SSSR Yozuvchilar uyushmasi aʼzosi. 1980-yilda filologiya fanlari doktori ilmiy darajasini olish uchun „Pechatnaya kniga i rukopis: vzaimodeystvie v protsesse sozdaniya i funksionirovaniya (Na materiale xudojestvennoy prozi i nauki o literature 1920—1930-x godov)“ mavzusida nomzodlik dissertatsiyasini himoya qiladi[3].
1985-yildan M. Gorkiy nomidagi Adabiyot instituti zamonaviy rus adabiyoti kafedrasida dars bera boshlagan. 1988-yildan Amerika va Yevropaning bir qancha universitetlarida faxriy professor sifatida dars bergan. 1991-yildan – Yevropa akademiyasining aʼzosi.
Koronavirus infeksiyasi sabab 2021-yil 20-noyabrda 85 yoshida vafot etgan[4].
Vidolashuv va dafn marosimi 26-noyabr kuni Sofiya cherkovida boʻlib oʻtgan. Vostryakovskiy qabristonida (77-hudud) erining yoniga dafn etilgan[5][6].
Oila
tahrirEri – Aleksandr Pavlovich Chudakov (1938—2005), adabiyotshunos va yozuvchi.
Birodar – Selim Omarovich Xan-Magomedov (1928—2011) sanʼatshunos, rus avangard arxitekturasi va Dogʻiston xalqlari meʼmorchiligi tadqiqotchisi. Rossiya Federatsiyasining xizmat koʻrsatgan meʼmori.
Mariya ismli qizi bor[7].
Ijtimoiy faoliyat
tahrirM. S. Gorbachyov islohotlari yillarida Chudakova sovet tuzumini tanqid qilgan. 1993-yil avgust oyida 36 nafar yozuvchilar guruhi orasida Oliy Kengashga muddatidan oldin saylov oʻtkazish talabi bilan murojaatnoma imzolagan[8]. 15 sentyabr B. N. Yeltsin maktub mualliflarini dachaga taklif qilgan. Uchrashuvdan soʻng Chudakova shunday deb yozgan edi: „Yutilish kerak!.. Kuch demokratiyaga zid emas – faqat zoʻravonlik unga zid…“[9][10].
1993-yil oktyabr oyida Chudakova Oliy Kengashning tarqatilishini qoʻllab-quvvatlash uchun „Pismo sorok dvux“ ni imzolagan[11].
1994—2000-yillarda Prezident kengashining (Rossiya Federatsiyasi Prezidenti huzuridagi maslahat organi) aʼzosi boʻlib ishlagan, shuningdek, Rossiya Federatsiyasi Prezidenti huzuridagi Afv etish boʻyicha komissiyaning aʼzosi boʻlgan[11].
2002-yilda Madaniyat tiklanishi va rivojlanishini qoʻllab-quvvatlash mintaqaviy jamoat fondi – M. A. Bulgakov jamgʻarmasining hammuassisi va bir muddat unga rahbarlik qilgan[11].
2006-yilda „qaynoq nuqtalar“ faxriylari va ziyolilar vakillarini birlashtirgan „VINT“ jamoat tashkilotiga asos solgan. Shu bilan birga, madaniy, maʼrifiy va ijtimoiy maqsadlarda Rossiya boʻylab bir necha bor sayohat qilgan – maʼruzalar oʻqib, viloyat shaharlarida kutubxonalarni yangi kitoblar bilan taʼminlagan[12].
2007-yilda Davlat Dumasiga boʻlib oʻtgan saylovlarda SPS partiyasining eng yaxshi uchta nomzodidan biri boʻlgan[13].
2008-yilda „Pravoye delo“ partiyasi Oliy Kengashiga qoʻshilgan[14].
2010-yilda „Putin doljen uyti“ murojaatini imzolagan[15].
Ukrainani qoʻllab-quvvatlash uchun Rossiyada yozilgan barcha ochiq xatlarni imzolagan[16]. Xususan, 2014-yil mart oyida „Mi s Vami!“ maktubiga imzo chekkan. Kino Ittifoqi Ukraina Yeromaydonini qoʻllab-quvvatlagan[17].
Ilmiy faoliyati
tahrir
XX asr adabiyoti tarixi, filologiya fani va adabiyotshunoslik tarixi yoʻnalishlarida 200 dan ortiq ilmiy ishlar va maqolalar muallifi. Chudakovaning asosiy ilmiy qiziqishlari sovet davri rus adabiyoti tarixi (xususan , M. A. Bulgakov, E. Zamyatin, M. Zoshchenko, M. Kozyrev asarlari), poetika, rus filologiyasi tarixi, arxivshunoslik (arxiv ishi va uning tarixi), matnshunoslik [18] .
U Butunrossiya Bulgakov jamgʻarmasining raisi, shuningdek , Tynyanov toʻplamlarining ijrochi muharriri edi.
1980-yillarning oxiridan boshlab, u tarixiy va adabiy ish bilan bir qatorda, rus voqeligining dolzarb siyosiy va ijtimoiy muammolari haqida koʻp yozgan.
Asosiy ishlari
tahrir- Эффенди Капиев, ЖЗЛ. М.: Молодая гвардия, 1970. [19]
- Мастерство Юрия Олеши . М.: Наука, 1972.
- Беседы об архивах . М.: Молодая гвардия, 1975.
- Поэтика Михаила Зощенко . М.: Наука, 1979.
- Беседы об архивах, 2-е, испр. , М.: Молодая гвардия, 1980.
- Рукопись и книга. Рассказ об архивоведении, текстологии, хранилищах рукописей писателей. М.: Просвещение, 1986.
- „«Они питали мою музу…»: книги в жизни и творчестве писателей“, «И книги, книги…» : О М. А. Булгакове. М.: Книга, 1986 — 219—247-bet.
- Жизнеописание Михаила Булгакова. М.: Книга, 1988.
- Жизнеописание Михаила Булгакова, 2-е изд., доп , М.: Книга, 1988.
- Избранные работы. Т. 1. Литература советского прошлого . М.: Языки славянской культуры, 2001.
- Новые работы. 2003—2006 . М.: Время, 2007.
- Литература в школе: читаем или проходим? . М.: Время, 2013.
- Нехорошая лестница. М.: Государственный музей М. А. Булгакова, 2009.
- Булгаков и Пастернак . М.: Государственный музей М. А. Булгакова, 2010.
- О "ЗАКАТНОМ РОМАНЕ" МИХАИЛА БУЛГАКОВА. М: Эксмо, 2019. ISBN 978-5-699-96576-2.
Ilmiy ishlari
tahrir- Мирные досуги инспектора Крафта. Рассказы. М.: ОГИ, 2005.
- Дела и ужасы Жени Осинкиной. Путешествие в трёх томах, а также последующие необычные, ужасные и счастливые истории, случившиеся с ней самой и её друзьями. М.: Время, 2007. ISBN 978-5-9691-0239-2.
- Дела и ужасы Жени Осинкиной. Путешествие в трёх томах, а также последующие необычные, ужасные и счастливые истории, случившиеся с ней самой и её друзьями. М.: Время, 2005—2007.
- Дела и ужасы Жени Осинкиной. Путешествие в трёх томах, а также последующие необычные, ужасные и счастливые истории, случившиеся с ней самой и её друзьями. М.: Время, 2005—2007.
- Не для взрослых. Время читать! Полка первая. М.: Время, 2009. ISBN 978-5-9691-0462-4.
- Не для взрослых. Время читать! Полка вторая. М.: Время, 2009. ISBN 978-5-9691-0463-1.
- Не для взрослых. Время читать! Полка третья. М.: Время, 2011. ISBN 978-5-9691-0700-7.
- Егор: Биографический роман. Книжка для смышлёных людей от десяти до шестнадцати лет. М.: Время, 2012. ISBN 978-5-9691-0761-8. (Wayback Machine saytida 2021-11-05 sanasida arxivlangan)
- Рассказы про Россию: 1861-1922. М: Время, 2020. ISBN ISBN 978-5-9691-1930-7.
- Хочешь научиться думать?. М: Время, 2022. ISBN ISBN 978-5-9691-1.
Sanʼat asarlari
tahrirMukofotlar
tahrir- Moskva komsomol mukofoti (1969)
- Rossiya Federatsiyasi Prezidentining minnatdorchiligi – „Rossiya Federatsiyasi Prezidentining afv etish masalalari boʻyicha faoliyatini taʼminlashga va oʻlimga hukm qilinganlarning barchasini afv etish ishlarini yakunlash qoʻshgan katta hissasi uchun“ (1999)[11].
- Rossiya Federatsiyasi Prezidentining minnatdorchiligi (2002-yil 7-yanvar) – „Rossiya Federatsiyasi Prezidenti huzuridagi Afv etish boʻyicha komissiya ishidagi faol ishtiroki uchun“[20]
- „Nezavisimaya Gazeta“ mukofoti „NonkonformizmSudba“ nominatsiyasida (2017)
- „Prosvetitel“ mukofotining „TeenTalk“ maxsus nominatsiyasi – bolalar va oʻsmirlar uchun koʻp yillik taʼlim faoliyati uchun („Rasskazi pro Rossiyu 1861—1922: knijka dlya chteniya“ kitobi uchun (2021)[21]
Manbalar
tahrir- ↑ „Литературовед, публицист, общественный деятель“. 2021-yil 30-aprelda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2016-yil 20-may.
- ↑ „Чудакова, Мариэтта Омаровна - Творчество Эффенди Капиева : диссертация ... кандидата филологических наук : 10.00.00 - Search RSL“ (ru-RU). search.rsl.ru. Qaraldi: 2023-yil 19-sentyabr.
- ↑ „Чудакова, Мариэтта Омаровна - Печатная книга и рукопись: взаимодействие в процессе создания и функционирования [Текст : (На материале худож. прозы и науки о лит. 1920-х - 1930-х гг.) : Автореф. дис. на соиск. учен. степ. д-ра филол. наук : (05.25.04) - Search RSL“] (ru-RU). search.rsl.ru. Qaraldi: 2023-yil 19-sentyabr.
- ↑ „Чудакова Мариэтта Омаровна - Биография“. www.biografija.ru. 2023-yil 27-martda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2023-yil 19-sentyabr.
- ↑ „Чудакова Мариэтта Омаровна | Filologicheskiy nekropol“ (ru-RU) (2021-yil 26-noyabr). 2023-yil 10-dekabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2023-yil 10-dekabr.
- ↑ „ЧУДАКОВА Мариэтта Омаровна (1937 – 2021)“ (ru). moscow-tombs.ru. 2022-yil 22-iyunda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2022-yil 22-iyun.
- ↑ „Чудакова Мариэтта Омаровна - Биография“. www.biografija.ru. 2023-yil 27-martda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2023-yil 19-sentyabr.
- ↑ Moskva. Osen-93: Xronika protivostoyaniya. – M.: Respublika, 1994. – S. 6.
- ↑ Shoxina V. Prezident i intelligensiya (Wayback Machine saytida 2023-12-09 sanasida arxivlangan) // Независимая газета. – 6 yanvarya 2000.
- ↑ Shoxina V. Na vsex parax cherez boloto (Wayback Machine saytida 2024-05-22 sanasida arxivlangan) // Независимая газета. – 27 oktyabrya 2000.
- ↑ 11,0 11,1 11,2 11,3 „Биография литературоведа и критика Мариэтты Чудаковой - ТАСС“. TACC. 2022-yil 25-oktyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2022-yil 15-noyabr.
- ↑ M. O. Chudakova v Lentapedii (Wayback Machine saytida 2023-12-04 sanasida arxivlangan).
- ↑ Sʼezd SPS utverdil federalnuyu „troyku“ (Wayback Machine saytida 2023-06-12 sanasida arxivlangan).
- ↑ „О партии "Правое дело"“ (2009-yil 2-aprel). 2009-yil 2-aprelda asl nusxadan arxivlangan.
- ↑ „Умерла литературовед и общественный деятель Мариэтта Чудакова“. Настоящее время (2021-yil 21-noyabr). 2022-yil 24-yanvarda asl nusxadan arxivlangan.
- ↑ „Мастер и Мариэтта. Как знаменитый учёный помогает российским детям любить Украину“. Фокус (2016-yil 19-may). 2022-yil 6-martda asl nusxadan arxivlangan.
- ↑ „Мы с вами!“. kinosoyuz.com (2014-yil 8-mart). 2017-yil 21-mayda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2014-yil 12-iyul.
- ↑ „Краткая биография“. 2021-yil 5-noyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2016-yil 20-may.
- ↑ „РГБ. Каталожная карточка: Чудакова, Мариэтта Омаровна - Эффенди Капиев“.
- ↑ „Распоряжение Президента Российской Федерации от 7 января 2002 года № 4-рп «О поощрении»“. 2018-yil 21-dekabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2018-yil 21-dekabr.
- ↑ „Премия «Просветитель»“. www.livelib.ru. Qaraldi: 2024-yil 12-mart.
Adabiyotlar
tahrir- История литературы. Поэтика. Кино. Сборник в честь Мариэтты Омаровны Чудаковой, 2012. (Novie materiali i issledovaniya po istorii russkoy kulturi. Vip. 9). – Bez ukaz. tiraja.
Havolalar
tahrir- Grani.ru veb-saytidagi nashrlar
- Marietta Chudakova Grani-TV veb-saytida
- Chudakova, Marietta Omarovna
- Rossiya jurnalidagi nashrlar
- Buning iloji yoʻq: Ittifoqning parchalanishiga dissidentlar hissa qoʻshganmi? //" Moskva aks-sadosi "
- (Wayback Machine saytida 2011-01-25 sanasida [https://web.archive.org/web/20110125002020/http://www.paperny.com/video_russ.php arxivlangan) Vladimir Paperniy bilan intervyu] Arxivnaya kopiya -da
- Marietta Chudakova „Skandal maktabi“ filmida
- Marietta Omarovna Chudakova
- „Мариэтта Чудакова в программе "Культ личности". Ведущий — Леонид Велехов“. Радио «Свобода» (2015-yil 27-iyun). Qaraldi: 2015-yil 28-iyun.
- Lekmanov O. A. Insoniyat muhabbati uchun (Marietta Chudakova. Yangi asarlar)
- Frumkina R. M. Sovet tsivilizatsiyasining arxeologiyasi
- Marietta Chudakova Mixail Bulgakov haqida