Vikipediya

Martti Ahtisaari

Martti Ahtisaari (fin. Martti Oiva Kalevi Ahtisaari; 1937-yil 23-iyun,Viipuri tumani,Finlandiya — 2023-yil 16-oktabr,Xelsinki) – Finlandiya prezidenti (1994—2000)[2], Finlandiyalik diplomat, BMT rasmiysi. 2008-yilda Tinchlik uchun Nobel mukofoti laureati[3].

Martti Ahtisaari

Martti Ahtisaari
Finlandiyaning 10-prezidenti
Mansab davri
1-Mart 1994-yil – 1-Mart 2000-yil
Bosh vazir Esko Aho
Paavo Lipponen
Oʻtmishdoshi Mauno Koivisto
Vorisi Tarja Halonen
Finlandiyaning Tanzaniyadagi elchisi
Mansab davri
1973 – 1977
Oʻtmishdoshi Seppo Pietinen
Vorisi Richard Myuller
Shaxsiy maʼlumotlari
Tavalludi 23-iyun 1937-yil
Viipuri, Finlandiya
Vafoti 16-oktyabr 2023-yil(2023-10-16)
(86 yoshda)
Helsinki, Finlandiya
Siyosiy partiyasi Sotsial-Demokratik partiya
Turmush oʻrtogʻi Eeva Ahtisaari[1]
Bolalari Marko Ahtisaari
Mukofotlari Tinchlik uchun Nobel mukofoti (2008)
Imzosi

Biografiyasi tahrir

U Viipurida asli Norvegiyalik boʻlgan Finlandiya ofitseri oilasida tavallud topgan. Uning oilasi 1939-1940–yillardagi Sovet-Finlandiya urushi paytida Kuopioga , 1952-yilda esa Ouluga koʻchib oʻtdi. 1959-yilda Oulu universitetining sirtqi pedagogika yoʻnalishini tamomlagan.

Ouluda u YMCAga qoʻshildi va 1960-yilda Karachiga (Pokiston) joʻnab ketdi va u yerda YMCA jismoniy tarbiya maktabiga rahbarlik qildi. 1963-yilda Finlandiyaga, Xelsinkiga qaytib keldi va u yerda politexnika institutiga oʻqishga kirdi va rivojlanayotgan mamlakatlarga yordam koʻrsatadigan tashkilotlarda ishlagan. 1965-yilda Finlyandiya tashqi ishlar vazirligida xodim boʻlib ishladi. 1973-yilda u mamlakatning Tanzaniyadagi elchisi etib tayinlangan (1973-1976), 1975-1976 yillarda Zambiya , Somali va Mozambikda ham elchi boʻlib ishlagan . 1977-1981 yillarda – BMT Bosh kotibining Namibiyadagi maxsus vakili sifatida ish boshladi. 1978-yildan beri Ahtisaari BMTning Nyu-Yorkdagi shtab-kvartirasida ishlagan va tashkilotda yuqori lavozimlarni egallagan. 1989-yil mart oyida u BMTning Namibiyadagi missiyasini boshqargan. Mamlakat mustaqilligini oʻrnatishdagi xizmatlari uchun u Namibiya faxriy fuqarosi unvoni bilan taqdirlangan. U 1991-yil Iroqdagi urush oqibatlarini bartaraf etish boʻyicha BMT saʼy-harakatlarini boshqargan. 1992-yil sentyabrdan 1993-yil aprelgacha u Bosniya va Gertsegovinadagi vaziyatni hal qilish boʻyicha BMT ishchi guruhini boshqargan.

1993-yilda u Finlyandiya Sotsial-demokratik partiyasiga qoʻshildi va uni partiya tomonidan 1994-yilgi prezidentlik saylovlarida nomzod sifatida koʻrsatildi. 1994-yilda u toʻgʻridan-toʻgʻri xalq prezidentlik saylovlari orqali saylangan Finlandiyaning birinchi prezidenti boʻldi. Uning prezidentligi davrida Finlandiya Yevropa Ittifoqiga kirdi (1995). 1995-yil 23-iyulda u Butunjahon esperanto assotsiatsiyasi tomonidan „ L. L. Zamenhof gʻoyalariga muvofiq tinchlik va xalqaro hamjihatlikni mustahkamlashga qoʻshgan muhim hissasi uchun“ Zamenhof mukofotini oldi. 1999-yilda u Yugoslaviya rahbariyati bilan NATO, Evropa Ittifoqi va Rossiya oʻrtasidagi muzokaralarida Evropa Ittifoqi vakili boʻlgan. Iyun oyida, NATOning 11 haftalik bombardimonidan soʻng, u Rossiya prezidentining Yugoslaviyadagi maxsus vakili Viktor Chernomirdin bilan birgalikda Yugoslaviya prezidenti Slobodan Miloshevich mojaroga barham berish uchun NATO shartlarini imzolashini taʼminladi. 2000-yilda Xelsinkida uning „Belgraddagi missiya“ kitobining taqdimoti boʻlib oʻtdi, unda u ushbu voqea haqida gapiradi.

Olti yillik prezidentlik davri tugaganidan soʻng u tinchlikparvarlik faoliyatiga qaytdi.

2000-yildan beri Finlandiyaning UPM-Kymmene oʻrmon xoʻjaligi kompaniyasi direktorlar kengashining mustaqil aʼzosi. Taftish komissiyasi aʼzosi. Hozirda u oʻzi yaratgan "Inqirozlarni boshqarish tashabbusi " mustaqil nodavlat tashkiloti rahbari hisoblanadi. 2003-yil sentyabr oyida BMT Bosh kotibining qarori bilan u Iroqdagi ushbu tashkilot xodimlarining xavfsizligi boʻyicha ekspert guruhini boshqargan. Oktyabr oyida guruh Nyu-Yorkda BMT missiyalarining butun dunyoda himoya qilinishini keskin tanqid qilingan hisobotini taqdim etgan.

2005-yil noyabr oyida BMT Bosh kotibining Kosovo boʻyicha maxsus vakili etib tayinlandi, 2012-yil avgust oyida esa BMTning Suriya inqirozini bartaraf qilish boʻyicha maxsus elchisi lavozimiga uning nomzodi koʻrib chiqildi[4][5].

2012-yil avgustida Rossiyaning BMTdagi doimiy vakili Vitaliy Churkin Finlandiyaning sobiq prezidenti Martti Axtisaarining isteʼfoga chiqqan Kofi Annan oʻrniga BMT va Arab Ligasining Suriya boʻyicha maxsus elchisi etib tayinlanishi nomaqbul qaror ekanligini aytdi. „Bu mumkin emas“, dedi Churkin. 2020-yil 24-mart kuni Martti Ahtisaari koronavirus bilan kasallangani maʼlum boʻldi.

Tanqid tahrir

BMTning Namibiyadagi missiyasi

 
Shvetsiya Serafim ordeni ritsari sifatida Martti Ahtisaari gerbi

Ahtisaari Namibiyaning faxriy fuqarosi boʻlgan boʻlsa-da, Namibiyaning birinchi prezidenti Sem Nujoma 2001-yilda nashr etilgan avtobiografiyasida Ahtisaarining Namibiyadagi harakatlarini qattiq tanqid qilgan.

Yugoslaviyani bombardimon qilishni qoʻllab-quvvatlash

1999-yil iyun oyida Yugoslaviyaning „Nedelniy Telegraf“ gazetasi Slobodan Miloshevichga tayangan holda, Viktor Chernomirdin va Martti Ahtisaari oʻrtasidagi Yugoslaviya Prezidenti bilan muzokaralar tafsilotlarini eʼlon qildi: "Axtisaari uchrashuvni quyidagi bayonot bilan boshladi: " Biz bu yerga muhokama yoki muzokaralar uchun yigʻilganimiz yoʻq " Miloshevich hujjatlarni olib, soʻradi: "Agar imzo qoʻymasak nima boʻladi? ". Bunga javoban Ahtisaari stol oʻrtasidan gul vazasini olib, kaftini stolning tekkis yuzasi boʻylab notiqlik bilan yurgazib " Belgrad shu stolga oʻxshaydi, biz darhol Belgradga toʻxtovsiz ravishda bombardimon qilishni boshlaymiz ". Oʻzining harakatini takrorlab, Ahtisaari qoʻrqinchli tarzda takrorladi: „ Bu Belgrad bilan sodir boʻladi “. Bir lahza sukut saqlab va keyin qoʻshib qoʻydi: „ Bir haftadan kamroq vaqt ichida yarim million aholi halok boʻladi“.

Korrupsiya ayblovlari

U Serbiyadagi Kosovo viloyatining ajralib chiqish jarayonini tasvirlaydigan " Ahtisaari rejasi " ning muallifi edi. Mutaxassislarning fikricha, Martti Ahtisaari tomonidan ishlab chiqilgan rejaning bir qator qoidalari BMT Nizomi va BMT Xavfsizlik Kengashining 1244-sonli qaroriga zid kelgan. Matbuotda Germaniya razvedka xizmati BNDga tayanib, Ahtisaari Kosovo separatistlaridan katta miqdorda pora olgani haqida maʼlumotlar mavjud boʻlgan.

Nobel mukofoti laureati tahrir

 
Norvegiyalik siyosatchi Ole Danbolt Myos Martti Ahtisaariga tinchlik boʻyicha Nobel mukofotini topshirdi (Norvegiya, Oslo, 2008-yil 10-dekabr)

Martti Ahtisaari—2008-yil oktyabr oyida " Oʻttiz yildan ortiq vaqt davomida bir necha qitʼalarda xalqaro mojarolarni hal qilishdagi muhim saʼy-harakatlari uchun " tinchlik uchun Nobel mukofotiga sazovor boʻldi. Finlandiya tashqi ishlar vaziri Aleksandr Stubb taqdirlash marosimini „Finlyandiya uchun tarixiy kun“ deb atadi. Shu bilan birga, bir qator rossiyalik va xorijiy siyosatchilar hamda ommaviy axborot vositalari mukofotni berish qarorini qoralab, uni siyosiy sabablarga koʻra, deya baholadi. Rossiya Federatsiyasi Davlat Dumasi xalqaro qoʻmitasi rahbari Konstantin Kosachev taʼkidlaganidek, bu „ Nobel mukofoti nufuziga hissa qoʻshmaydigan mutlaqo siyosiylashtirilgan qaror“. Yugoslaviyaning Moskvadagi sobiq elchisi Borislav Miloshevich ham mukofotning siyosiy mohiyatini aytdi. Axtisaari Nobel tinchlik mukofoti sovrindorlarining xitoylik huquq himoyachisi Lyu Syaoboga yozgan maktubini imzolashdan bosh tortdi. Lyu Syaobo ham tinchlik uchun Nobel mukofoti sovrindori edi.

Oilasi tahrir

Xotini: Eeva Axtisaari (1936-yil 18-iyunda, Varkaus), Ahtisaari u bilan 1968-yilda turmush qurgan. 2020-yil 21-martda unga COVID-19 koronavirus infeksiyasi tashxisi qoʻyilgan. U Xelsinkidagi Musiqa uyida boʻlib oʻtgan Xalqaro xotin-qizlar kuni sharafiga oʻtkazilgan konsert chogʻida virus yuqtirgan boʻlishi mumkin edi. 2020-yil 24-mart kuni sobiq prezident Martti Ahtisaarining oʻzida ham koronavirus aniqlangan. 14-aprel kuni Finlandiya prezidenti idorasi sobiq prezident va uning rafiqasi (davolashdan keyin) koronavirus testi manfiy chiqqani haqida xabar berdi.

 
Martti Ahtisaari o'g'li Marko bilan (2008-yil)

Oʻgʻli – Marko Ahtisaari , 1969-yilda Xelsinkida tugʻilgan. Nyu-Yorkdagi Kolumbiya universitetida iqtisod, falsafa va musiqa boʻyicha tahsil olgan. 2012-yilning fevral oyidan boshlab u konsernining dizayn boʻyicha direktori, shuningdek, Nokia direktorlar kengashi aʼzosi etib tayinlandi.

Manbalar tahrir

  1. ↑ „Eeva Ahtisaari“.
  2. ↑ „Martti Oiva Axtisaari ,Bibliografiya instituti va FA Brockhaus , Wissen Media nashriyoti“.
  3. ↑ „The Nobel Peace Prize 2008“.
  4. ↑ „Экс-президент Ахтисаари не видит себя в роли преемника Аннана“.
  5. ↑ „Ахтисаари называют среди возможных преемников Аннана“. 
"https://uz.wikipedia.org/w/index.php?title=Martti_Ahtisaari&oldid=3984359" dan olindi