Niderlandiya davlat madhiyasi

„Wilhelmus van Nassouwe“, odatda „Wilhelmus“ (gollandcha: Het Wilhelmus; talaffuzi [ɦɛt ʋɪlˈɦɛlmʏs]; inglizcha tarjimasi: „The William“) — Niderlandiya va ushbu Qirollikning milliy madhiyasidir. Uning yaratilishi 1572-yilga toʻgʻri keladi va bu bugungi kunda qoʻllanilayotgan eng qadimgi milliy madhiyalardan biri. Garchi „Wilhelmus“ 1932-yilgacha rasmiy davlat madhiyasi sifatida tan olinmagan boʻlsa-da, u Niderlandiya aholisining bir qismi tomonidan doimo mashhur boʻlib kelgan va Niderlandiya tarixida hozirgi maqomiga ega boʻlgunga qadar bir necha marta qayta paydo boʻlgan. Bu 1954-yildan 1964-yilgacha Gollandiya Antil orollarining madhiyasi ham boʻlgan.

Niderlandiya davlat madhiyasi
Soʻz muallif(lar)i	1568-1572 yillar orasida yaratilgan va bu bahsli
Bastakor	Adrianus Valerius tomonidan moslashtirilgan, asl bastakor nomaʼlum
Qabul qilindi	17-asr 1932-yil 10-may 90 yil oldin (rasmiy)

„Wilhelmus“ Niderlandiya qoʻzgʻolonida, xalqning Ispaniya imperiyasidan mustaqillikka erishish uchun kurashish paytida yaratilgan. Unda Gollandiyada Ispaniya qiroli qoʻl ostida stadholder boʻlgan millat otasi William Orange haqida hikoya qilinadi. Birinchi shaxs xuddi oʻzidan iqtibos keltirgandek, William Orange gollandlarga ham qoʻzgʻolon, ham oʻzining shaxsiy kurashi haqida gapiradi. Bunda qirolga sodiq boʻlish, vijdoniga xiyonat qilmasdan xudoga va gollandlarga xizmat qilish haqida soʻz boradi. Qoʻshiq matnida William Orange oʻzini zolim shoh Saul qoʻl ostida xizmat qilayotganini Bibliyadagi Dovud alayhissalom bilan solishtiradi. Rahmdil Dovud alayhissalomv adolatsiz Saulni magʻlub etgani va Xudo tomonidan Isroil shohligi bilan taqdirlangani kabi, William ham shohlik bilan taqdirlanishga umid qiladi. „Wilhelmus“ ham, Gollandiya qoʻzgʻoloni ham 16-asrda Yevropadagi reformatsiya va buning natijasida boshqa mamlakatlarda ispan inkvizitsiyasi tomonidan protestantlarning taʼqib qilinishi nuqtai nazaridan koʻrish kerak. Jangovar musiqa nafaqat Rim klerklari va repressiv monarxlarni janjal qilishda, balki sinfiy oshib ketadigan ijtimoiy hamjihatlikni yaratishda ham juda foydali boʻldi.

Tarix

Boshlanish

"Wilhelmus" musiqasi taniqli Rim-katolik fransuz qoʻshigʻi „Autre chanson de la ville de Chartres assiégée par le prince de Condé“, yoki qisqasi: „Chartres“dan olingan. Ushbu qoʻshiq 1568-yilda Fransiya din urushlari paytida Gugenot (protestant) shahzoda de Konde tomonidan muvaffaqiyatsiz boʻlgan Chartre qamalini masxara qildi. Biroq, „Wilhelmus“ning gʻalabali mazmuni asl qoʻshiqning mazmunidan juda farq qiladi, bu uni bir necha darajalarda buzgʻunchi qiladi. Shunday qilib, Gollandiyalik protestantlar protestantlarga qarshi qoʻshiqni oʻz zimmalariga olishdi va uni oʻz rejalari uchun tashviqotga moslashtirdilar. Shu tariqa, „Wilhelmus“ oʻz davri uchun xos edi va 16-asrda urushayotgan guruhlar bir-birlarining qoʻshiqlarini qayta yozish uchun oʻgʻirlashlari odatiy hol edi.

Ohang 1568-yilga tegishli boʻlsa ham, uning birinchi maʼlum yozma versiyasi 1574-yilga toʻgʻri keladi. Oʻsha paytda madhiya ancha tez sur’atda kuylangan. Gollandiyalik bastakor Adriaen Valerius 1626-yilda oʻzining „Nederlantsche Gedenck-clanck“ asarida „Wilhelmus“ning hozirgi ohangini yozib oldi, bu musiqaning tezligini sekinlashtirdi, ehtimol uni cherkovlarda kuylash uchun.

Marniks Philipp, tomonidan „Wilhelmus“ asarini taqdim etishi.

Qoʻshiq matnlarining kelib chiqishi

Qoʻshiq matnlarining kelib chiqishi noaniq. „Wilhelmus“ birinchi marta 1568-yil aprelda sakson yillik urush boshlanishi va 1572-yil 1-aprelda Brielning qoʻlga olinishi oʻrtasida yozilgan boʻlib, uning yoshi kamida 449-450 yil boʻlgan. Madhiya nihoyasiga yetganidan koʻp oʻtmay, yozuvchi, davlat arbobi va Antverpenning sobiq meri Philips of Marnix yoki siyosatchi va ilohiyotchi Dirck Coornhert qoʻshiq soʻzlarini yozgani aytildi. Biroq, bu bahsli, chunki Marniks ham, Coornhert ham qoʻshiq oʻz davrida juda mashhur boʻlgan boʻlsa ham, ular soʻzlarni yozganliklarini hech qachon eslatmagan. „Wilhelmus“da ham gʻalati qofiyalar mavjud. Ayrim hollarda ayrim soʻzlarning unlilari boshqa soʻzlar bilan qofiyalanishi uchun oʻzgartirilgan. Baʼzilar buni Marniks ham, Coornhert ham madhiya yozmaganligining isboti sifatida koʻrishadi, chunki „Wilhelmus“ yozilganda ikkalasi ham tajribali shoir boʻlishgan va ular bu kichik erkinliklarni yozmagan boʻlishlari aytiladi. Shuning uchun baʼzilar Niderlandiya milliy madhiyasining soʻzlari voqea uchun bitta sheʼr yozgan va keyin tarixdan gʻoyib boʻlgan odamning ijodi deb hisoblashadi. „Wilhelmus“ning fransuzcha tarjimasi taxminan 1582-yilda paydo boʻldi.

Oxirgi stilometrik tadqiqotlar Pieter Datheenni Niderlandiya milliy madhiyasi matnining muallifi sifatida tilga oldi. Gollandiyalik va flamand tadqiqotchilari (Meertens instituti, Utrext universiteti va Antverpen universiteti) tasodifan uning uslubi va milliy madhiya uslubi oʻrtasida ajoyib oʻxshashliklarni aniqladilar.

Tuzilishi va talqini

Toʻliq matn oʻn besh banddan iborat. Madhiya akrostikdir: oʻn besh bandning birinchi harflari „Villem van Nassov“ nomini hosil qilgan (Nassov Nassauning zamonaviy orfografik varianti edi). Hozirgi golland imlosida 12 va 13-bandlarning birinchi soʻzlari S oʻrniga Z bilan boshlanadi.

Oʻsha davrdagi koʻplab qoʻshiqlar singari, u tematik xiazmus atrofida tuzilgan murakkab tuzilishga ega. Matn simmetrikdir, bunda 1 va 15-misralar maʼno jihatidan bir-biriga oʻxshash, ikkinchi va 14, uchinchi va 13 misralar va hokazo. Ular 8-bandda birlashmaguncha, qoʻshiqning yuragi: „Ey Dovud, sen shoh Saoulning zulmidan panoh qidirding. Shunday boʻlsa ham, men bu welterdan qochib ketdim“, bu yerda taqqoslash faqat Bibliyadagi Dovud allayhisalom va William oʻrtasida amalga oshiriladi. Orange Gollandiya qoʻzgʻolonining rahmdil va adolatli rahbari sifatida, balki zolim shoh Saoul va ispan toji oʻrtasida va Xudo Dovudga bergan vaʼda qilingan Isroil yurti va Williamga Xudo tomonidan berilgan shohlik oʻrtasida taqqoslash keltiriladi.

Birinchi baytda „Duytschen“ (ingliz tilida odatda „Golland“, „mahalliy“ yoki german deb tarjima qilingan) Williamning ildizlariga ishora. Uning zamonaviy golland ekvivalenti „Duits“ faqat „nemis“ degan maʼnoni anglatadi va u Williamning ajdodlari uyiga (Nassau, Germaniya) yoki Muqaddas Rim imperiyasi yerlariga, shu jumladan Niderlandiyaga tegishli boʻlishi mumkin. Ammo, ehtimol, bu soʻzning kengroq maʼnosiga ishora boʻlib, Williamni Gollandiyaga kamdan-kam yoki hech qachon tashrif buyurmagan Ispaniya qirolidan farqli oʻlaroq, vatanning „tugʻilgan joyi“ sifatida koʻrsatadi. Shunday qilib, shahzoda Orange shahzodasi boʻlishiga qaramay, uning ildizlari roman emas, balki german ekanligini taʼkidlaydi.

Germaniyaning Gollandiyani bosib olishi davrida fashistlar reyxs komissari Arthur Seyss-Inquart Gollandiya qirollik oilasining barcha timsollarini, shu jumladan „Wilgelmus“ni ham taʼqiqlagan. Keyin uni Gollandiya qarshiligining barcha guruhlari, hatto ilgari anti-monarxistik pozitsiyani egallagan sotsialistlar ham qabul qildilar. Bosqindan oldin oʻz yigʻilishlarida „Wilgelmus“ qoʻshigʻini kuylagan nemisparast Nationaal-Socialistische Beweging (NSB) uni Alle Man van Neerlands Stam („Gollandiyalik barcha erkaklar“) bilan almashtirdi. Madhiya ingliz tilida soʻzlashuvchi dunyo eʼtiborini 1942-yilda Britaniyaning „One of Our Aircraft Is missing“ nomli urush filmi bilan oʻziga tortdi. Film ishgʻol qilingan Niderlandiya uzra urib tushirilgan va mahalliy aholi tomonidan qochishga yordam bergan Qirollik havo kuchlarining bombardimonchi ekipaji haqida. Ohang film davomida aholining passiv qarshilik koʻrsatish kampaniyasi doirasida eshitiladi va u „Wilgelmus“ ijro etilganda ekranda Niderlandiya gerbi bilan tugaydi.

Madhiyaning qoʻllanishi

"Wilgelmus van Nassouwe" musiqasining muhim oʻzgarishlari shundan iboratki, koʻr karillon oʻyinchisi Jacob van Eyck oʻzining 17-asr oʻrtalarida Der Fluyten Lust-hof variatsiyalari toʻplamida yozgan.

10 yoshli Wolfgang Amadeus Mozart 1766-yilda Gollandiyaga tashrifi chogʻida qoʻshiqning D majorda klaviatura uchun 7 ta variantdan iborat toʻplamini yaratgan, hozirda K. 25 roʻyxatida turadi.

Richard Strauss 1892-yilda harbiy orkestr uchun oʻzining „Variationen über 'Wilhelm von Oraniênʼ“ asarini yozgan. Qoʻlyozma, ehtimol, notoʻgʻri yozilgan, Gaagadagi Koninklijke kollektsiyalarida saqlanadi. YouTubeʼda Niderlandiya Qirollik dengiz piyodalari guruhi tomonidan yozilgan yozuv mavjud.

Wilgelmusda ikkita asosiy oʻzgarishlar mavjud, yaʼni Lyuksemburg qirollik madhiyasi („De Vilgelmus“ deb ataladi) va „Das Treuelied“ qoʻshigʻi, nemischa „sodiqlik qoʻshigʻi“.

Ushbu musiqa birinchi marta Lyuksemburgda (oʻsha paytda Birlashgan Niderlandiya Qirolligi bilan shaxsiy ittifoqda) Gollandiya qiroli va Lyuksemburg Buyuk Gersogi William III ning tashrifi munosabati bilan 1883-yilda ishlatilgan. Keyinchalik madhiya Grand uchun yangradi. Ohang juda oʻxshash, ammo „Wilgelmus“nikiga oʻxshamaydi. 1919-yildan beri rasmiy foydalanilmoqda.

Ikkinchi asosiy oʻzgarish — shoir Max von Schenkendorf (1783-1817) tomonidan yozilgan va aynan „Wilgelmus“ kabi kuy shunday ishlatilgan „Das Treuelied“ nomi bilan mashhur „Wenn alle untreu werden“ (nem. „Agar hamma xiyonat qilsa“) qoʻshigʻidir. Birinchi jahon urushidan keyin bu nemis millatchi guruhlari orasida juda mashhur boʻldi. Bu Horst Wessel qoʻshigʻi bilan birgalikda eng mashhur qoʻshiqlardan biriga aylandi.

Bu kuy 1626-yilda yozilgan „Ack, Göta konungarike“ („Afsus, gotika qirolligi“) shved xalq qoʻshigʻida qoʻllanadi. Qoʻshiq 16-asrda Gustav Vasa boshchiligidagi Shvetsiyaning ozodlik kurashiga bagʻishlangan.

Matn

"Vilgelmus" birinchi marta 1581-yilda geuzenliedboek, soʻzma-soʻz „Tilanchilar qoʻshiq kitobi“da bosilgan. Unda „Wilgelmus“ga kirish sifatida quyidagi matn ishlatilgan:

Een nieuw Christelick Liedt gemaect ter eeren des Doorluchtichsten Heeren, Heere Wilhelm Prince van Oraengien, Grave van Nassou, Patris Patriae, mijnen Genaedigen Forsten ende Heeren. Waer van deerste Capitael letteren van elck veers syner Genaedigen Forstens name metbrengen. Na de wijse van Chartres.

A new Christian song made in the honour of the most noble lord, lord William Prince of Orange, count of Nassau, Pater Patriae (Father of the Nation), my merciful prince and lord. A song of which the first capital letter of each stanza form the name of his merciful prince. To the melody of Chartres.

Asl golland tilida (1568)

Zamonaviy golland tilida

I Wilhelmus van Nassouwe Ben ick van Duytschen bloet Den Vaderlant getrouwe Blyf ick tot in den doet: Een Prince van Oraengien Ben ick vrij onverveert, Den Coninck van Hispaengien Heb ick altijt gheeert. In Godes vrees te leven Heb ick altyt betracht, Daerom ben ick verdreven Om Landt om Luyd ghebracht: Maer God sal mij regeren Als een goet Instrument, Dat ick zal wederkeeren In mijnen Regiment. Lydt u myn Ondersaten Die oprecht zyn van aert, Godt sal u niet verlaten Al zijt ghy nu beswaert: Die vroom begheert te leven Bidt Godt nacht ende dach, Dat hy my cracht wil gheven Dat ick u helpen mach. Lyf en goet al te samen Heb ick u niet verschoont, Mijn broeders hooch van Namen Hebbent u oock vertoont: Graef Adolff is ghebleven In Vriesland in den slaech, Syn Siel int ewich Leven Verwacht den Jongsten dach. Edel en Hooch gheboren Van Keyserlicken Stam: Een Vorst des Rijcks vercoren Als een vroom Christen man, Voor Godes Woort ghepreesen Heb ick vrij onversaecht, Als een Helt sonder vreesen Mijn edel bloet ghewaecht. Mijn Schilt ende betrouwen Sijt ghy, o Godt mijn Heer, Op u soo wil ick bouwen Verlaet mij nimmermeer: Dat ick doch vroom mach blijven V dienaer taller stondt, Die Tyranny verdrijven, Die my mijn hert doorwondt. Van al die my beswaren, End mijn Vervolghers zijn, Mijn Godt wilt doch bewaren Den trouwen dienaer dijn: Dat sy my niet verrasschen In haren boosen moet, Haer handen niet en wasschen In mijn onschuldich bloet. Als David moeste vluchten Voor Saul den Tyran: Soo heb ick moeten suchten Met menich Edelman: Maer Godt heeft hem verheven Verlost uit alder noot, Een Coninckrijk ghegheven In Israel seer groot. Na tsuer sal ick ontfanghen Van Godt mijn Heer dat soet, Daer na so doet verlanghen Mijn Vorstelick ghemoet: Dat is dat ick mach sterven Met eeren in dat Velt, Een eewich Rijck verwerven Als een ghetrouwe Helt. Niet doet my meer erbarmen In mijnen wederspoet, Dan dat men siet verarmen Des Conincks Landen goet, Dat van de Spaengiaerts crencken O Edel Neerlandt soet, Als ick daer aen ghedencke Mijn Edel hert dat bloet. Als een Prins op gheseten Met mijner Heyres cracht, Van den Tyran vermeten Heb ick den Slach verwacht, Die by Maestricht begraven Bevreesden mijn ghewelt, Mijn ruyters sach men draven. Seer moedich door dat Velt. Soo het den wille des Heeren Op die tyt had gheweest, Had ick gheern willen keeren Van v dit swear tempeest: Maer de Heer van hier boven Die alle dinck regeert. Diemen altijd moet loven En heeftet niet begheert. Seer Prinslick was ghedreven Mijn Princelick ghemoet, Stantvastich is ghebleven Mijn hert in teghenspoet, Den Heer heb ick ghebeden Van mijnes herten gront, Dat hy mijn saeck wil reden, Mijn onschult doen bekant. Oorlof mijn arme Schapen Die zijt in grooten noot, V Herder sal niet slapen Al zijt ghy nu verstroyt: Tot Godt wilt v begheven, Syn heylsaem Woort neemt aen, Als vrome Christen leven, Tsal hier haest zijn ghedaen. Voor Godt wil ick belijden End zijner grooter Macht, Dat ick tot gheenen tijden Den Coninck heb veracht: Dan dat ick Godt den Heere Der hoochster Maiesteyt, Heb moeten obedieren, Inder gherechticheyt.

Wilhelmus van Nassouwe ben ik, van Duitsen bloed, den vaderland getrouwe blijf ik tot in den dood. Een Prinse van Oranje ben ik, vrij onverveerd, den Koning van Hispanje heb ik altijd geëerd. In Godes vrees te leven heb ik altijd betracht, daarom ben ik verdreven, om land, om luid gebracht. Maar God zal mij regeren als een goed instrument, dat ik zal wederkeren in mijnen regiment. Lijdt u, mijn onderzaten die oprecht zijt van aard, God zal u niet verlaten, al zijt gij nu bezwaard. Die vroom begeert te leven, bidt God nacht ende dag, dat Hij mij kracht zal geven, dat ik u helpen mag. Lijf en goed al te samen heb ik u niet verschoond, mijn broeders hoog van namen hebben 't u ook vertoond: Graaf Adolf is gebleven in Friesland in de slag, zijn ziel in 't eeuwig leven verwacht de jongste dag. Edel en hooggeboren, van keizerlijke stam, een vorst des rijks verkoren, als een vroom christenman, voor Godes woord geprezen, heb ik, vrij onversaagd, als een held zonder vreze mijn edel bloed gewaagd. Mijn schild ende betrouwen zijt Gij, o God mijn Heer, op U zo wil ik bouwen, verlaat mij nimmermeer. Dat ik doch vroom mag blijven, uw dienaar tʼaller stond, de tirannie verdrijven die mij mijn hart doorwondt. Van al die mij bezwaren en mijn vervolgers zijn, mijn God, wil doch bewaren de trouwe dienaar dijn, dat zij mij niet verrassen in hunne boze moed, hun handen niet en wassen in mijn onschuldig bloed. Als David moeste vluchten voor Sauel den tiran, zo heb ik moeten zuchten als menig edelman. Maar God heeft hem verheven, verlost uit alder nood, een koninkrijk gegeven in Israël zeer groot. Na 't zuur zal ik ontvangen van God mijn Heer het zoet, daarnaar zo doet verlangen mijn vorstelijk gemoed: dat is, dat ik mag sterven met ere in dat veld, een eeuwig rijk verwerven als een getrouwe held. Niets doet mij meer erbarmen in mijne wederspoed dan dat men ziet verarmen des Konings landen goed. Dat u de Spanjaards krenken, o edel Neerland zoet, als ik daaraan gedenke, mijn edel hart dat bloedt. Als een prins opgezeten met mijner heireskracht, van de tiran vermeten heb ik de slag verwacht, die, bij Maastricht begraven, bevreesden mijn geweld; mijn ruiters zag men draven zeer moedig door dat veld. Zo het de wil des Heren op die tijd was geweest, had ik geern willen keren van u dit zwaar tempeest. Maar de Heer van hierboven, die alle ding regeert, die men altijd moet loven, Hij heeft het niet begeerd. Zeer christlijk was gedreven mijn prinselijk gemoed, standvastig is gebleven mijn hart in tegenspoed. De Heer heb ik gebeden uit mijnes harten grond, dat Hij mijn zaak wil redden, mijn onschuld maken kond. Oorlof, mijn arme schapen die zijt in grote nood, uw herder zal niet slapen, al zijt gij nu verstrooid. Tot God wilt u begeven, zijn heilzaam woord neemt aan, als vrome christen leven,— 't zal hier haast zijn gedaan. Voor God wil ik belijden en zijne grote macht, dat ik tot gene tijden de Koning heb veracht, dan dat ik God de Here, de hoogste Majesteit, heb moeten obediëren in de gerechtigheid.

Havolalar

• Sheet music of "Wilhelmus"
• "Wilhelmus", vocal version of the first and sixth verse at the Himnuszok website
• A song for Prince William authentic version on youtube
• Strauss: "Variationen über 'Wilhelm von Oraniên'" for military band